(σχόλια για δυο ταινίες)

Μακριά από τον διάχυτο καταναλωτισμό, οι μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας επιμένουν να μην προσφέρουν απλόχερα τις σημασίες τους και τα νοήματα τους: Αρνούνται το επιφανειακό και τον εύκολο εντυπωσιασμό και αντιτείνουν, στο κλίμα ελαφρότητας, την εσωτερικότητα και τη μυστηριακή μέθεξη της βυζαντινής τελετουργίας. Καθημερινές θρησκευτικές τελετές, οι οποίες αφηγούμενες το μαρτύριο του Ιησού, κωδικοποιούν την αμηχανία του ατόμου απέναντι στο θάνατο και τη σωματική φθορά, προσφέροντας παράλληλα μια παρηγοριά και παραμυθία, αντιδιαστέλλοντας στο θάνατο την ελπίδα της ανάστασης. Μπορούμε λοιπόν, να ανιχνεύσουμε μέσα σ’ αυτές τις θρησκευτικές τελετές της Μεγάλης Εβδομάδας, συμβολισμούς και απόψεις που υπερβαίνουν τα όρια της θρησκείας, για τη ζωή και το θάνατο, για τη φθορά και το βάσανο της υλικής ύπαρξης, για την αμαρτία και το μαρτύριο του σώματος, για την αιωνιότητα και την αθανασία, για την αναγέννηση του πνεύματος και το οριστικό τέλος του σώματος.
Εκδοχές αυτών των βασικών αξόνων που διατρέχουν τις τελετουργίες του Θείου Δράματος, μπορούμε να εντοπίσουμε, με διάφορες μορφές, ακόμα και σε σύγχρονες μυθοπλασίες, σε ταινίες οι οποίες διασώζουν μέσα από διαφορετικές φόρμες, αποχρώσεις και συνισταμένες (μάλλον αιρετικές) του βασικού νοηματικού πυρήνα του Θείου Δράματος: της νίκης δηλαδή του ανθρώπου πάνω στο θάνατο, της διεκδίκησης μιας μορφής αιωνιότητας για την ύπαρξη. Interview with the Vampire: The Vampire Chronicles (Neil Jordan, 1994), Mary Shelley's Frankenstein (Kenneth Branagh,1994): Οι τίτλοι (αλλά και το περιεχόμενο) των δύο ταινιών σίγουρα δεν συνάδουν με το πνεύμα των ημερών. Πιστεύουμε, όμως, ότι συγκροτούν τους βασικούς νοηματικούς άξονες γύρω από το θάνατο και τη ζωή -κεντρικές έννοιες και στο Θείο Δράμα.
Κοινός σημείο στο όποιο τείνουν οι αφηγηματικές γραμμές των δύο ταινιών είναι το αίτημα για αθανασία, για το σταμάτημα δηλαδή της σωματικής φθοράς, για την οριστική νίκη του ανθρώπου πάνω στο θάνατο, για την αναγέννηση του ατόμου. Εδώ ο θάνατος ορίζεται ως η αναχώρηση του Άλλου, ως η απώλεια του αγαπημένου, ως ένα συναισθηματικό κενό ή ένα έλλειμμα αισθημάτων που βιώνει τραυματικά αυτός που μένει πίσω: είναι η σκιά του θανάτου που στοιχειώνει την ύπαρξη των κεντρικών χαρακτήρων (η απώλεια της μητέρας και ερωμένης στον Frankenstein και της συζύγου στο Interview With...).
Σ’ αυτήν την απώλεια και το συναισθηματικό κενό απάντηση δίνει η αθανασία (Interview With...) ή η αναγέννηση (Frankenstein)- επίσης κεντρικές έννοιες στην τελετή της Ανάστασης. Μια απάντηση μάλλον παράδοξη, τουλάχιστον στην περίπτωση του Interview With.., αφού πρέπει να προηγηθεί ο συναισθηματικός θάνατος του ήρωα -η είσοδος του δηλαδή σε μια σκοτεινή ζώνη ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο- για να οδηγηθεί στη συνέχεια στην αιωνιότητα. Ένας τόπος για την ύπαρξη ο οποίος περισσότερο είναι χώρος μαρτυρίων και βασάνων - όχι για το σώμα, αλλά για το πνεύμα- παρά ένας τόπος παραμυθίας. Αναζητώντας το θάνατο, ο ήρωας θα βρεθεί παγιδευμένος στον ατέρμονα κύκλο της αιωνιότητας, σε μια κατάσταση όπου δεν μπορεί να βρει λύτρωση. Γι’ αυτή τη διαδικασία μετάβασης, όμως, καταβάλει ένα υψηλό κόστος: απαιτείται πάντα μια θυσία, καθώς είναι το αίμα των θυμάτων που τρέφει τους απέθαντους, που προσφέρει τη ζωή. Με παρόμοιο τρόπο και στον Frankenstein, είναι ο θάνατος που προσφέρει τη νέα ζωή, την αναγέννηση. Μια νέα ζωή που δημιουργείται με τα υλικά της παλιάς, μοιάζει άσχημη και χωρίς νόημα, ένα βάσανο και μαρτύριο γι’ αυτούς που την κατακτούν -γι’ αυτό τον λόγο, εξ’ άλλου και την αρνούνται.
Εδώ βρίσκεται και το σημείο διαφοράς με το Θείο Δράμα: η νέα ζωή νοείται ως βάσανο -όχι ως το τέλος των μαρτυρίων της παρούσας ζωής, αλλά ως η συνέχεια τους. Ο λόγος απλός: στις θρησκευτικές τελετουργίες η επερχόμενη Ανάσταση είναι το αποτέλεσμα της αγάπης και της μετάνοιας του ατόμου, μια νέα αρχή για την ύπαρξη, μια προσφορά του Θείου στον ατελή Άνθρωπο. Σε αντίθεση με το σινεμά (και τις ταινίες που αναφερόμαστε) όπου η αθανασία ή η αναγέννηση είναι μια αμήχανη απάντηση στον πόνο (σωματικό ή ψυχικό) του αμαρτωλού ανθρώπου,  μια απάντηση η οποία, μη εμπεριέχοντας τη μετάνοια και την προσφορά αγάπης στον Άλλον, καταλήγει να γίνει Ύβρη απέναντι στο Θείο.

Δημήτρης Μπάμπας