“Ο υπερήρωας έχει όλα τα χαρακτηριστικά του μυθικού ήρωα σε συνθήκες που έχουν τον χαρακτήρα του σύγχρονου. Είναι αρχέτυπο, συνάθροιση συλλογικών επιδιώξεων και επομένως πρέπει κατ’ ανάγκη να ακινητοποιηθεί σε εμβληματική ακινησία που να τον καθιστά εύκολα αναγνωρίσιμο…”.
 Umberto Eco, Κήνσορες και θεράποντες

Η εικόνα παρουσιάζει ένα ανδρικό σώμα καλυμμένο από μια στενή ελαστική φόρμα. Μέσα απ’ αυτή διαγράφονται ανάγλυφα, μ’ ένα τρόπο έντονο, σαφή και καθαρό, οι μύες και οι μυϊκές γραμμώσεις. Η πλαστικότητα αυτής της παρουσίασης ανακαλεί μνήμες από απεικονίσεις σε αγγεία, από αρχαία ελληνικά αγάλματα, αυτά που παρουσιάζουν ημίθεους ήρωες αλλά και νεαρούς πολεμιστές. Υπάρχουν οι εικόνες αυτές σε κάθε μια από τις τέσσερις ταινίες της σειράς Batman και λειτουργούν ως ένα σημείο καμπής στην αφήγηση ·είναι η στιγμή που συμβαίνει η μετάβαση του κεντρικού χαρακτήρα από την μαλθακή, νηφάλια ζωή ενός αστού σ’ αυτή ενός μυθικού υπερήρωα, ενός προσώπου που η κίνηση, η δράση και η συνολική του παρουσία βρίσκεται σε ευθεία αντίθεση με την παθητική παρουσία ενός κατοίκου της μεγαλούπολης. Όμως ανάμεσα στις εμβληματικές απεικονίσεις των μυθικών ηρώων της αρχαιότητας σε γλυπτά ή σε αγγεία και σ’ αυτές τις κινηματογραφικές εικόνες υπάρχει μια όχι ευκαταφρόνητη διαφορά: το ανδρικό σώμα στις ταινίες της σειράς Batman απεικονίζεται πάντα μέσα σε μια κατάμαυρη στολή, μια ευθεία αντίθεση με την γύμνια και την λευκότητα που χαρακτηρίζει κάθε αρχαίο ελληνικό άγαλμα. Το λευκό μάρμαρο που αντανακλά το εκτυφλωτικό ελληνικό φως μεταλλάσσεται στην πορεία των αιώνων στο βαθύ μαύρο που απορροφά το ελάχιστο φως μιας σύγχρονης αστικής μεγαλούπολης. Μια μεταμόρφωση όχι χωρίς σημασία…
Πρόσωπα που ζουν στο ταραχώδες και πολύπλοκο παρόν του σύγχρονου κόσμου οι υπερήρωες Superman, Batman, Spiderman και Χ-men, ήρθαν στον κινηματογράφο μετά από μια μακρά θητεία στον χώρο των comics. Η μεταφορά τους από τον έντυπο χώρο σ’ αυτό της μεγάλης οθόνης κατέστη δυνατή χάρις στην σημαντική ανάπτυξη που παρουσίασαν τα τελευταία 20 χρόνια τα ειδικά εφέ: η αλματώδης εξέλιξη των ειδικών εφέ (και κυρίως η χρήση των CGI) πρόσφεραν τα μέσα και τους τρόπους για να παρουσιαστεί αυτή η πέρα του πραγματικού δράση των ηρώων. Υποσύνολο μέσα στο ευρύ χώρο των ταινιών επιστημονικής φαντασίας, αυτές οι ταινίες (1) επικεντρώνονται στην παρουσίαση της δράσης μιας ομάδας χαρακτήρων, οι οποίοι λόγω της φύσης τους διαφοροποιούνται -άλλος περισσότερο και άλλος λιγότερος- από τον μέσο άνθρωπο. Οι υπερπτήσεις του Superman, οι εναέριες περιπλανήσεις μέσα στο αστικό τοπίο του Spiderman, οι σωματικές ιδιαιτερότητες των X-Men, οι αναρριχήσεις του Batman, συνιστούν κάτι παραπάνω από απλές επιδείξεις των υπερφυσικών ικανοτήτων: είναι εκφράσεις μιας διαφορετικής φύσης.
Όπως συμβαίνει με τους ημίθεους ήρωες της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας έτσι και αυτοί οι υπερήρωες των κόμικς που ζουν στον κινηματογράφο βρίσκονται στο μεταίχμιο δύο κόσμων: από την μια πλευρά υπάρχει η καθημερινότητα της μεγαλούπολης που ζουν και από την άλλη το κλειστό σύμπαν που δημιουργείται από την κίνηση τους στον χώρο, τις ιδιαίτερες ικανότητες, τις συγκρούσεις και τις περιπέτειές τους. Τα πρόσωπα αυτά είναι προικισμένα με ικανότητες που υπερβαίνουν το ανθρώπινο μέτρο και είναι αυτές που τους διαχωρίζουν από τους τυπικούς ήρωες των ταινιών επιστημονικής φαντασίας (εκεί είναι το συνολικό πλαίσιο που ορίζεται ως μη- πραγματικό και οι κεντρικοί χαρακτήρες που περιγράφονται ως πρόσωπα πραγματικά). Αυτές οι ιδιαίτερες ικανότητες ενταγμένες μέσα στο συνήθως ρεαλιστικό πλαίσιο των ταινιών (όλες διαδραματίζονται σ’ ένα φανταστικό παρόν) αναπτύσσονται σε αντιπαραθέσεις με παρόμοιας ιδιοσυστασίας “κακούς” και ωθούν τους ήρωες πρωταγωνιστές σε μια δράση που βρίθει αναμετρήσεων, σ’ ένα σύμπαν σχεδόν μυθικό, όπου αντηχούν οι απόηχοι από τα πρόσωπα και τις ιστορίες της ελληνικής μυθολογίας: ο Αχιλλέας, ο Ηρακλής, ο Θησέας, οι Κένταυροι, ο Ίκαρος, ο Μινώταυρος είναι οι αρχαίοι πρόγονοι αυτών υπερηρώων. Δεν τους κληροδοτούν μόνο τα στοιχεία του μυθικού ή υπερηρωικού χαρακτήρα τους ή τις αφηγηματικές διαδρομές που διανύουν αλλά και την κεντρική θέση που έχουν μέσα στη μυθικό σύμπαν που δημιουργεί η φαντασία ενός θεατή.

Ιστορίες (υπερ)ηρώων: Ο πλεονασμός και η επανάληψη
Αν για τους ήρωες της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας οι ηρωικές ικανότητες προέρχονται από την προνομιακή του σχέση με το θείο -τέκνα θεών δηλαδή ημίθεοι ή με προστάτες θεούς- για τους υπερήρωες των σύγχρονων μεγαλουπόλεων οι ηρωικές ικανότητες είναι αποτέλεσμα είτε γενετικών μεταλλάξεων (X-men), είτε επιστημονικών πειραμάτων (Spiderman), είτε ψυχολογικών τραυμάτων (Batman) είτε τέλος εξωγήινων παρεμβάσεων (Superman). Καθώς από την σύγχρονη εποχή απουσιάζει το θεϊκό, κάθε τι που υπερβαίνει το πραγματικό οφείλει να έχει ή μια ορθολογιστική εξήγηση (η γέννηση των ηρώων ανήκει είτε στην σφαίρα της ψυχανάλυσης -π.χ. Batman- είτε στην σφαίρα της επιστημονικής έρευνας π.χ. Spiderman και X-men) ή να ανήκει στις μυθολογίες τους 20ου αιώνα (η εξωγήινη καταγωγή του Superman).
Όμως ότι και να είναι τα πρόσωπα αυτά εξυψώνονται στους ουρανούς (ένα τυπικό μοτίβο των ταινιών) και κατακτούν μέσα από τη δράση τους ένα μυθικό status. Όπως οι μυθικοί ήρωες της αρχαιότητας αίρονται υπεράνω των κοινών θνητών και πολλές φορές λατρεύονται ως θεοί, έτσι και αυτοί παύουν να είναι απλοί άνθρωποι, τίθενται υπεράνω του πραγματικού κόσμου και λατρεύονται μέσα στο ιερατικό σύστημα των σύγχρονων Media: η σχέση τους με τους κοινούς ανθρώπους, το φιλοθεάμων κοινό δηλαδή, είναι πάντα μια σημαντική διάσταση της μυθοπλασίας. Με τον ίδιο τρόπο που οι αρχαίοι μυθικοί ήρωες μέσα από τους άθλους και τις περιπέτειες τους υπεράσπιζαν τους απλούς χωρικούς από τα τέρατα και τις μάστιγες της εποχής έτσι και αυτοί οι υπερήρωες τίθενται στην υπηρεσία του απλού λαού: οι επεμβάσεις του Superman, οι συγκρούσεις του Batman και του Spiderman με τους διαβόητους εγκληματίες της εποχής τους, και τέλος οι μάχες και οι διαπάλες των X-men, δεν είναι παρά πράξεις υπεράσπισης της κοινότητας (δηλαδή στην περίπτωσή μας της σύγχρονης μεγαλούπολης). Όπως και οι ίδιοι έτσι και οι αντίπαλοι τους διαθέτουν ικανότητες εξαιρετικές και οι μάχες του προκαλούν συγκρίσεις με τις τιτανομαχίες, τις συγκρούσεις των θεών με τους τιτάνες, διαπάλες που υπερβαίνουν το γήινο και που η έκβαση τους καθορίζει την μοίρα των κοινών θνητών.
Υπάρχει ένα κοινό αφηγηματικό πρότυπο που μπορεί να βρεθεί σ’ αυτές τις ταινίες αλλά και στους αρχαίους μύθους: η ανύψωση του υπερήρωα από το καθημερινό (μέσω της ιδιαίτερης σχέσης μ’ ένα θεό ή λόγω των ιδιαίτερων ικανοτήτων), η εμφάνιση της δύναμης και η συνειδητοποίηση της διαφορετικότητας, οι άθλοι και τα κατορθώματα μέσα από τα οποία σχηματίζεται η ιδιαίτερη ταυτότητα του, και τέλος υπάρχει η δράση του η οποία πάντα κατατείνει στο να επιβληθεί ο άνθρωπος (έστω και στην μυθική εκδοχή του) πάνω στο χάος, να πολεμήσει ενάντια στην καταστροφή και την φθορά, να κυριαρχήσει στον θάνατο (2). Και πίσω απ’ όλα αυτά υπάρχει η διαπλοκή του επικού με το δραματικό, αφού ο ήρωας είναι καταδικασμένος σε αιώνια μοναξιά όντας ένα πρόσωπο που βρίσκεται στο ενδιάμεσο δύο κόσμων, ανάμεσα σ’ ένα πραγματικό και σ’ ένα φανταστικό ή μυθικό.
Η αφηγηματική δομή αυτών των ταινιών παρουσιάζει αναλογίες με την αφηγηματική δομή των αρχαίων μύθων που αφηγούνται τις ιστορίες των μυθικών ηρώων. Ένας χαρακτηριστικός τύπος ήρωα ο οποίος συνιστά πάντα τον πόλο του Καλού (όπως τον εκφράζει το ηθικό σύστημα της κοινότητας που ανήκει) από τον οποίο απουσιάζει κάθε έννοια ιδιοτέλειας, συγκρούεται και μάχεται, ζει περιπέτειες (οι οποίες βασίζονται πάντα στο σχήμα υπεράσπισης ενάντια σε απειλή που συνιστούν κάποια πρόσωπα για μια κοινότητα) τις οποίες αφηγούνται μ’ ελάχιστες παραλλαγές, σχεδόν πανομοιότυπα, διαφορετικοί αφηγητές (στο σινεμά είναι οι σκηνοθέτες και σεναριογράφοι).
Όπως στην αρχαία εποχή όταν το κοινό γνώριζε τι να αναμένει από μια εξιστόρηση ενός άθλου του Ηρακλή ή του Θησέα έτσι και στο σινεμά οι θεατές γνωρίζουν τι θα δουν σε μια ταινία της σειράς Superman, Batman, Spiderman ή X-men. Όχι μόνο ως προς το αφηγηματικό μέρος (τους χαρακτήρες, τις συγκρούσεις, την δράση) αλλά και ως προς το μέρος της εικόνας. Τα ειδικά εφέ που πλεονάζουν στις οπτικά εντυπωσιακές σκηνές των συγκρούσεων με τους “κακούς” και η συνεχή κίνηση τους στον χώρο (οι πτήσεις, οι αναρριχήσεις, οι εναέριες περιπλανήσεις στο αστικό τοπίο) είναι σταθερές μέσα στο οπτικό σύμπαν των ταινιών, πλεονασμοί που γοητεύουν τον θεατή. Έτσι η απόλαυση του σχήματος της επανάληψης -όπου τα ίδια αφηγηματικά και οπτικά στοιχεία βρίσκονται σε κάθε ταινία- εμφανίζεται ως απόλαυση του πλεονασμού (3). Είναι μια και μοναδική ιστορία που ειπώθηκε με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους και που ωστόσο παρέμεινε στο βασικό της πυρήνα ίδια: η πάλη του ανθρώπου με το χάος.

Η λάμψη του υπερφυσικού
Αν για την αρχαία μυθολογία η λάμψη του θεϊκού που πέφτει πάνω στην μορφή του ήρωα τον μετατρέπει από απλό πολεμιστή σε μυθικό ήρωα (4), στον κινηματογράφο υπάρχει μια ανάλογη λάμψη που περιβάλλει τις μορφές των υπερηρώων: είναι η λάμψη του εξωγήινου (στο Superman), μίας ιδιαίτερης ψυχολογίας που προκαλείται από ένα τραυματικό συμβάν (στο Batman), από την διαφορετικότητα λόγω γεννητικής μετάλλαξης (στο X-men), από την επέμβαση της επιστήμης (στο Spiderman).
”The hero is he who is immovably centered” (5) και όντας στο κέντρο της εικόνας λάμπει ως θεός. Είναι ο υπερήρωας, ο άνθρωπος που μέσα από τη δράση του διεκδικεί το ενδεχόμενο να υπάρξει ως θεός. Οι υπερφυσικές ικανότητες τους τούς απονέμονται θεία χάρητι ή θεία τύχη και αυτό απομακρύνει την σκιά της θνητότητας από πάνω τους. Η λάμψη τους είναι η “εμβληματική ακινησία” (κατά Eco): χωρίς την ροή του χρόνου να τον αγγίζει αληθινά, ο υπερήρωας στον κινηματογράφο μπορεί να αλλάζει πρόσωπο (όπως συμβαίνει με τις αλλαγές των ηθοποιών που υποδύονται τον Batman) αλλά παρόλα αυτά να παραμένει πάντα ο ίδιος. Είναι ένας ήρωας χωρίς πρόσωπο υπάρχει μόνο ως σώμα καλυμμένο με μια στολή: τα ειδικά εφέ υπερκαλύπτουν τις ιδιότητες του ως αληθινού πρόσωπου και είναι αυτά που προκαλούν την λάμψη (6).
Γυμνοί από την λάμψη των ειδικών εφέ οι υπερήρωες υπόκεινται στην φθορά του χρόνου και μετατρέπονται σε τυπικούς ήρωες μιας χολιγουντιανής περιπέτειας. Όπως όταν αφαιρείται η θεϊκή λάμψη από τους μυθικούς ήρωες αυτοί γίνονται οι ηρωικοί πολεμιστές, έτσι και ο υπερήρωας χωρίς την λάμψη της ιδιαίτερης του φύσης και των ειδικών εφέ γίνεται άλλος ένας χολιγουντιανός ήρωας. Και αν για τους μυθικούς ήρωες η λάμψη του θεϊκού είναι ιδιότυπα ανακατεμένη με μια σκιά θνητότητας (όλοι κάποια στιγμή κατεβαίνουν στον Άδη), για τους υπερήρωες θνητότητα -δηλαδή το τέλος της ύπαρξής τους ως υπερηρώων- είναι η επιστροφή στην κανονική ζωή. Η αφαίρεση της λάμψης προκαλείται από την αποκάλυψη της ανθρώπινης φύσης τους: τότε αποκτούν τις διαστάσεις ενός αληθινού προσώπου (και την ψυχολογία του), τότε εντάσσονται μέσα στην ροή του χρόνου, τότε γίνονται τρωτοί. Η λάμψη τους ξεθωριάζει μόνο από την ανθρώπινη υπόσταση τους, δηλαδή τις αδυναμίες και τα συναισθήματα τους(7).

Το Δισυπόστατο ως πηγή δύναμης
Και οι δύο -υπερήρωες και μυθικοί ήρωες- σφραγίζονται από το δισυπόστατο. Για τους μυθικούς ήρωες είναι η ανθρώπινη και θεϊκή φύση. Για τους υπερήρωες η ανθρώπινη και η ηρωική φύση (που έχει εξωγήινες ή ζωώδεις αναφορές). Όπως η λεοντή του Ηρακλή είναι κάτι παραπάνω από μια στολή, έτσι και οι εφαρμοστές στολές των υπερηρώων είναι κάτι παραπάνω από απλά αξεσουάρ της δράσης: υπενθυμίζουν στον θεατή την μη ανθρώπινη φύση και την ταυτότητα του ήρωα, δηλώνουν τις υπερφυσικές ικανότητες του, αποτελούν το σημείο του δισυπόστατου του. Παράλληλα είναι αυτές οι στολές γεμάτες παραδηλώσεις γι’ αυτήν την δεύτερη του φύση: συχνά περιγράφουν μια γεμάτη περιπλοκές σχέση μ’ ένα ζώο ή έντομο, όπως είναι η σχέση αράχνης-Spiderman, νυχτερίδας-Batman, γάτας- Catwoman, κοκκινολαίμη- Robin.
Είτε ζωϊκής καταγωγής είτε εξωγήινης, η δεύτερη υπόσταση του ήρωα είναι η κρυφή του δύναμη: οι ανθρώπινες ικανότητες του διαπλέκονται  με τις ικανότητες του ζώου ή τις σωματικές ιδιαιτερότητες του πλανήτη καταγωγής. Είναι λοιπόν η διαλεκτική σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στην ανθρώπινη υπόσταση και τη μη ανθρώπινη (δηλαδή τη δύναμη που υπερβαίνει το ανθρώπινο μέτρο) που δημιουργεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας τους.
Αν για τους μυθικούς ήρωες το δισυπόστατο (θνητός –θεός) μοιάζει να επιλύεται στα πλαίσια ενός θρησκευτικού συστήματος –ο μυθικός ήρωας κάποια στιγμή λατρεύεται ως ένας ημίθεος προστάτης-, για τους υπερήρωες είναι δυσεπίλυτο, γίνεται το κέντρο της δραματικής πλοκής,  αποτελεί την “αχίλλειο πτέρνα” τους. Η δράση τους, ως θνητοί και ως υπερήρωες, προκαλεί ένα διχασμό που τροφοδοτεί μ’ εντάσεις την αφήγηση. Και καθώς η αποκάλυψη της διπλής ταυτότητας τους -δηλαδή η δημοσιοποίηση του δισυπόστατου- συνιστά το τέλος τους ως ηρώων, τους εισάγει παράλληλα στο ιστορικό χρόνο, τους αφαιρεί την λάμψη και τους μεταμορφώνει σε δραματικά πρόσωπα που βιώνουν εσωτερικές συγκρούσεις(8). Όντας αναγκασμένοι να κρύβουν την δεύτερή τους υπόσταση οι υπερήρωες βρίσκονται πάντα προ ενός διλήμματος: να υπάρξουν ως αληθινά πρόσωπα ή τελώντας “εν εμβληματική ακινησία” να περιβληθούν την άχλυ του μύθου.
Για τους μυθικούς ήρωες αυτό το δίλημμα δεν υπήρξε ποτέ, καθώς σχεδόν πάντα ήταν λυμένο: υπήρχαν και δρούσαν ανοικτά, ήταν μέρος του κόσμου τους και της πραγματικότητάς του. Ζούσαν στο άπλετο φως και οι μορφές τους διαγραφόταν πάντα καθαρές και σαφείς. Σ’ αυτό το σύμπαν η μετάβαση από το πραγματικό κόσμο σ’ ένα μυθικό συνέβαινε πάντα ομαλά και ήπια. Ωστόσο το γεγονός ότι οι υπερήρωες στο σινεμά υπάρχουν και δρουν μεταμφιεσμένοι ή εν κρυπτώ (όπως στην περίπτωση των X-men) και αντιμετωπίζουν σχεδόν πάντα το ενδεχόμενο να αρνηθούν είτε την ανθρώπινη είτε την ηρωική τους φύση τους, δηλώνει κάτι σημαντικό για τον κόσμο στο οποίο ζουν (δηλαδή το φανταστικό παρόν).
Σημαίνει ότι στον σύγχρονο κόσμο καμία μυθική διάσταση δεν είναι υπαρκτή ή αποδεκτή ·και αυτά τα πρόσωπα –ως προς την ηρωική τους φύση- έχουν την θέση ενός alien, ενός αλλότριου, ενός ξένου. Προέρχονται από το σκοτεινό σύμπαν του υποσυνείδητου, συνιστούν μάλλον φαντασιακές προεκτάσεις του παρόντος, ενσαρκώνουν συλλογικές επιθυμίες του κοινωνικού σώματος, ξορκίζουν δηλαδή φόβους που προέρχονται από το συλλογικό υποσυνείδητο και ξαφνικά έρχονται επιφάνεια. Είναι δηλαδή αυτοί οι ήρωες πρόσωπα που φέρουν βάρη και ευθύνες, καθώς καλούνται -στο επίπεδο μιας μυθοπλασίας- να διασκεδάσουν τις κρυφές ανησυχίες, να διαλύσουν την ανισορροπία που υπάρχει στον σύγχρονο κόσμο ανάμεσα στον άνθρωπο και το περιβάλλον του. Είναι δηλαδή οι κρυφοί προστάτες του κόσμου και ταυτόχρονα η ένοχη παραμυθία του…

Δημήτρης Μπάμπας
Θεσσαλονίκη, Ιούνιος 2003

Σημειώσεις

1 Superman: The Movie (Richard Donner, 1978) , Superman II (Richard Lester, 1980) , Superman III (Richard Lester, 1983) , Superman IV: The Quest for Peace (Sidney J. Furie, 1987), Batman (Tim Burton, 1989), Batman Returns (Tim Burton, 1992), Batman Forever (Joel Schumacher, 1995), Batman & Robin (Joel Schumacher, 1997), X-Men (Bryan Singer, 2000), Spider-Man (Sam Raimi, 2002), X2: X-Men United (Bryan Singer, 2003).
2 Σε μια επίδειξη των δυνάμεων του ο Superman γυρνά πίσω τον χρόνο για να σώσει την αγαπημένη του από τις καταστροφικές συνέπειες ενός σεισμού, μια πράξη ανάλογη της καθόδου του Ηρακλή στον Άδη.
3 Ουμπέρτο Έκο, Κήνσορες και Θεράποντες, Εκδόσεις “Γνώση”, 1987, σελ. 314.
4 Καρλ Κερένυϊ, Η μυθολογία των Ελλήνων, Εκδόσεις Βιβλοπωλείον της “Εστίας” , 1974 8, σελ 263.
5 Ralph Waldo Emerson, αναφέρεται στο Καρλ Κερένυϊ, Η μυθολογία των Ελλήνων, Εκδόσεις Βιβλοπωλείον της “Εστίας” , 1974 8, σελ 264.
6 Κατά ένα ανάλογο τρόπο στις απεικονίσεις σε αρχαία αγγεία κάθε ημίθεου ηρώα της ελληνικής μυθολογίας δεν μπορούμε να διακρίνουμε ένα εικονογραφικό πρότυπο στην απόδοση των χαρακτηριστικών του προσώπου: ο ήρωας δεν έχει ένα πρόσωπο, αλλά πολλά. Χρειάζεται να συνδεθεί με κάτι που φέρει –π.χ. λεοντή- ή να υπάρχει δίπλα του ένα διευκρινιστικό όνομα για να γίνει κατανοητή η ταυτότητα του.
7 Σε μια χαρακτηριστική σκηνή στην δεύτερη ταινία της σειράς Superman ο κεντρικός χαρακτήρας θα αρνηθεί την λάμψη του υπερήρωα για τον έρωτα μιας γυναίκας και αυτή του επιλογή τον μετατρέπει από υπερήρωα σε πρωταγωνιστή μιας ερωτικής ιστορίας. Χωρίς τις ιδιαίτερες του δυνάμεις χάνει την υπόσταση του υπερήρωα και μετατρέπεται σ’ ένα απλό άνθρωπο.
8 Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των X-Men, πρόσωπα που βρίσκονται πολύ κοντά στους χαρακτήρες των μυθικών Κενταύρων: γι’ αυτούς η αποκάλυψη της ταυτότητας τους σημαίνει περιθωριοποίηση και προκαταλήψεις.