(Θραύσματα και εικόνες)

Mustafa Kemal: Πλατεία Taksim. Σάββατο πρωί. Είναι η γιορτή της αστυνομίας. λίγο πριν την καθιερωμένη παρέλαση. Τα τεράστια πανό με το πρόσωπο του Mustafa Kemal (Ατατούρκ) δεσπόζουν στο χώρο. Ο τελευταίος επιζών «πατερούλης» του 20ου Αιώνα κοιτάζει με νόημα εκτός κάδρου.

Kiskanmak (Zeki Demirkubuz). Πρώτη δεκαετία ύπαρξης της νέας «λαϊκής» δημοκρατίας του Mustafa Kemal. Στο Zongulak μια μικρή επαρχιακή πόλη της Μαύρης Θάλασσας, κάπου στη «βαθιά» Τουρκία, πολύ μακριά από την ευρωπαϊκή Κωνσταντινούπολη. Στον εορταστικό χορό που διοργανώνεται επ’ αφορμή της επετείου της ανεξαρτησίας, η ανάγνωση του μηνύματος του Ηγέτη προηγείται των χορών. Η ατμόσφαιρα λαμπερή και ευρωπαϊκή. Όταν όμως ο φακός απομακρύνεται από το σύνολο αποκαλύπτει μια παραφωνία: Μια νεαρή γυναίκα δείχνει παράταιρη με το δυτικό εκσυγχρονιστικό πνεύμα της γιορτής, μοιάζει σαν ένα πρόσωπο που προέρχεται από το «ηττημένο» ισλαμικό παρελθόν της χώρας. Η δυσανεξία της δείχνει εύκολα εξηγήσιμη: είναι το παλιό «πνεύμα» της οθωμανικής αυτοκρατορίας, καθώς βρίσκεται αντιμέτωπο με την Νέα Τουρκία και τα επινίκια των νικητών δυτικών εκσυγχρονιστών.
Στην ιστορία ερωτικού τριγώνου που αφηγείται η ταινία, αυτή η νεαρή «άσχημη» γυναίκα είναι το κεντρικό πρόσωπο του δράματος. Όχι κάποια από τις κορυφές του ερωτικού τριγώνου, αλλά ένας κρυφός παρατηρητής των τεκταινομένων και ένας αόρατος σκηνοθέτης. Στο βλέμμα της υπάρχει κακότητα, φθόνος και σκότος-και είναι αυτό την κάνει να διαφέρει. Απέναντι στο ζευγάρι η νεαρή γυναίκα θα ενορχηστρώσει μια συνωμοσία (και μια εκδίκηση): η ζήλια, ο φθόνος τινάζουν κάθε ισορροπία και βυθίζουν τα πρόσωπα στη δυστυχία. Δράμα εσωτερικού χώρου, με στιγμές υψηλής έντασης, σχεδόν κλειστοφοβική και αυτή η ταινία του Zeki Demirkubuz είναι μια κάθοδος στο έρεβος της ανθρώπινης ψυχής.
Αφετηρία αυτής της σκοτεινής ταινίας είναι το γραμμένο το 1946 ομώνυμο μυθιστόρημα του Nahid Sirri Orik.

Κινηματογράφος Emek. Οι συνεχείς επιχειρήσεις εκσυγχρονισμού –εκμοντερνισμού της περιοχής του Beyoglu και της Istiklal Caddesi, έχουν ένα θύμα τον κινηματογράφο Emek, έναν ιστορικό χώρο προβολών του Φεστιβάλ. Μια διαδήλωση για τη διάσωσή του στην οποία συμμετέχουν και οι ξένοι φιλοξενούμενοι, υπήρξε το αποκορύφωμα του Φεστιβάλ. Μια διαδικτιακή διαμαρτυρία ζητά τη συμπαράσταση κάθε ενδιαφερομένου: www.emeksinemasiniyasatalim.org

The Misfortunates (Felix van Groeningen). Ένα αγόρι μεγαλώνει μέσα σ’ ένα παράδοξο και ιδιόμορφο οικογενειακό περιβάλλον. Χωρίς μητρική παρουσία και με μόνο αντικατάστατό της το πρόσωπο της γιαγιάς έχει απέναντι του τέσσερις απροσάρμοστους, «άτακτους» και διαρκώς παλιμπαιδίζοντες άντρες: τον πατέρα και τους θείους του. Η παιδική του ηλικία απολύτως ανορθόδοξη. Και εν τέλει χαοτική. Η σκηνοθεσία εστιάζει στις προσπάθειες του κεντρικού χαρακτήρα να υπερβεί τα εμπόδια και να χαράξει αυτός τους δρόμους της ζωής του: δηλαδή να επιβιώσει συναισθηματικά και όχι μόνο. Το γλυκόπικρο χιούμορ, από το οποίο δεν κρύβονται οι σκοτεινοί τόνοι, κυριαρχεί σ’ αυτή την ταινία ενηλικίωσης που εν τέλει μιλά για την πατρότητα και τη περιπέτεια της δημουργία. Η ταινία βασίζεται στον ημι-αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Dimitri Verhulst.

International Istanbul ή Istanbul Modern. Το μουσείο σύγχρονη τέχνης της Κωνσταντινούπολης (Istanbul Modern) είναι μια ιδιωτική πρωτοβουλία. Ένα κατασκεύασμα –ανορθογραφία στης όχθες του Βοσπόρου που αρνείται να συνομιλήσει με το περιβάλλοντα χώρο (π.χ. το εντυπωσιακό τζάμι που βρίσκεται δίπλα του). Στεγάζει ότι ο κριτικός εικαστικός λόγος θεωρεί «μοντέρνο» και τουρκικό. Η αμηχανία είναι εμφανής στα εκθέματα του: αγωνία και απεγνωσμένη προσπάθεια να συγκροτηθεί ένας μοντέρνος λόγος . Χρειάζεται κάποιος να κατεβεί στο υπόγειο για να βρει με ποιο τρόπο το παρελθόν του πολιτισμού της Πόλης συνομιλεί με το σύγχρονο παρόν. Αποστρεφόμενο κάθε αγωνία να’ ναι μοντέρνο, το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου (International Istanbul) διασπασμένο μέσα στους κινηματογράφους της Istiklal (η Μεγάλη Οδός του Πέρα) φέρνει στη Πόλη ένα διεθνή αέρα: εδώ υπάρχει ένας γόνιμος πολιτιστικός διάλογος. Απόλυτα οικείος με το παρελθόν κοσμοπολιτισμού της Πόλης. Αρκεί κάποιος να βρεθεί στις γεμάτες αίθουσες για να αντιληφθεί τη σημαντική θέση του φεστιβάλ μέσα στο πολιτιστικό τοπίο της Κωνσταντινούπολης.

Karaoke (Chris Chong). Μαλαισία. Επαρχία. Ένα καραόκε μπαρ στέκι των κατοίκων της αγροτικής περιοχής. Ένας νεαρός που επιστρέφει από την πρωτεύουσα πίσω στην πατρική γη. Βρίσκεται αντιμέτωπος με ραγδαίες αλλαγές στο οικογενειακό τοπίο. Αναζητά απεγνωσμένα τις χαμένες ισορροπίες στην οικογενειακή θαλπωρή, αλλά δεν μπορεί να τις βρει. «Η ταινία βασίζεται στη ιδέα ότι συνεχώς περιτριγυριζόμαστε από αυταπάτες και εξαπατήσεις, σε σημείο που πιστεύουμε ότι αυτές είναι η αλήθεια και έτσι η εικόνα του εαυτού μας να γίνεται θολή», δηλώνει ο σκηνοθέτης. Το μαγευτικό τοπίο της ζούγκλας κρύβει μια άλλη πραγματικότητα. Η μόνη διέξοδος για τον νεαρό ήρωα: θα βυθιστεί στην εικονική ευτυχία των καραόκε video clip. Και εκεί θα γίνει ο αληθινός πρωταγωνιστής.

L’ Armee du Crime (Robert Guediguian). Ο κεντρικός χαρακτήρας της ταινίας που διαδραματίζεται την περίοδο της ναζιστικής κατοχής στην Γαλλία είναι ένας αρμενικής καταγωγής κομμουνιστής. Είναι επιζών της διαπραχθείσας από τους Νεότουρκους γενοκτονίας των Αρμενίων. (Κάτι που έχει μια σημασία όταν η ταινία προβάλλεται στη χώρα που αρνείται επίσημα και με κάθε επιμονή την ύπαρξη της γενοκτονίας). Ο ήρωας είναι επίσης επικεφαλής μιας δυναμικής αντιστασιακής οργάνωσης που μάχεται τους Ναζί καταφέροντας ένα σημαντικό, συμβολικής αξίας, χτύπημα. Το παράδοξο στο συναρπαστικό δράμα- θρίλερ του αρμενικής καταγωγής σκηνοθέτη είναι ότι αποκλίνει της μέσης οδού: δηλαδή να αντιπαραθέσει Γάλλους πατριώτες με Γερμανούς ναζί. Αντίθετα η βασική αντιπαράθεση είναι ανάμεσα σε μια ομάδα (μη –γαλλικής καταγωγής) μεταναστών –υπερασπιστών μιας πολυπολιτισμικής πατρίδας, απέναντι στους γηγενείς Γάλλους, υποστηρικτές του ναζισμού και της γερμανικής κατοχής, υπερασπιστές μιας «καθαρής» πατρίδας. Και έτσι η ταινία ένα γίνεται ένα απροσδόκητα επίκαιρο σχόλιο για τις εθνικές ταυτότητες και πως αυτές συγκροτούνται και συγκρούονται.

Μαντίλες. Οι κινηματογράφοι στις οποίες προβάλλονται οι ταινίες του Φεστιβάλ συνιστούν μια όαση: οι γυναίκες που φορούν τη μαντίλα ακολουθώντας τις επιταγές του συντηρητικού Ισλάμ απουσιάζουν. Αυτός ο ενδυματολογικός κώδικας πέραν όλων των άλλων έχει και μια πολιτική σημασία καθώς δηλώνει αποδοχή στις παραδοσιακές ισλαμικές αξίες και υποστήριξη στο κυβερνών ισλαμικό κόμμα.
Στην προβολή όμως της ταινίας Le Refuge του Francois Ozon υπάρχει μια μαντιλοφορούσα γυναίκα που ακολουθεί αυτόν τον ενδυματολογικό κώδικα. Θα παρακολουθήσει μια ταινία που καταγράφει μια άλλη μη-ισλαμική εκδοχή "οικογενειακών" αξιών. Βρίσκεται μπροστά σ' ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο τοπίο (οικογενειακών και όχι μόνο) σχέσεων όπου οι ρόλοι της μητρότητας και της πατρότητας διαρκώς επαναπροσδιορίζονται, απομακρυνόμενοι από τις "παραδοσιακές" οικογενειακές αξίες.

Tehroun (Nader T. Homayun). Εκκινώντας από την παράδοση (ή κατά άλλους τα κλισέ) του ιρανικού σινεμά, ο πρωτοεμφανιζόμενος σκηνοθέτης τοποθετεί τον ήρωα του εν τω μέσω του αστικού τοπίου. Επαίτης που εκμεταλλεύεται ένα μωρό, ο ήρωας γρήγορα θα βρεθεί αντιμέτωπος με κάποιες απρόοπτες εξελίξεις: θα περάσει από το μισοσκόταδο (επαιτεία) στο σκότος της νύχτας (μαφία). Η ταινία ξεκινά ως μια «τυπική» ιρανική ταινία και σιγά-σιγά μεταμορφώνεται σε μια γκανγκστερική ταινία, μία άσκηση σ’ ένα κλασικό κινηματογραφικό είδος.

White Material (Claire Denis). Η Αφρική, σήμερα. Ένας εμφύλιος πόλεμος, η κατάρρευση του μετώπου και οι προελαύνοντες αντάρτες, το χάος και η αναρχία. Ο χώρος αχανής σχεδόν χωρίς συντεταγμένες. Και απέναντι σ’ όλα αυτό μια λευκή γυναίκα -ξένη σ’ ένα τόπο που θεωρεί πατρίδα. Προσπαθεί να υπερασπίσει με επιμονή την σχέση της και τους δεσμούς με τον τόπο και τους ανθρώπους. Η Isabelle Huppert στον κεντρικό ρόλο της καλλιεργήτριας καφέ, φέρει όλο το βάρος του κινηματογραφικού της παρελθόντος καθώς ερμηνεύει αυτήν την σχεδόν εμμονική γυναίκα.

Spring Fever (Lou Ye). Άνοιξη. Nanjing. Ένα ερωτικό τρίγωνο. Ένας παρατηρητής που γρήγορα θα γίνει συμμέτοχος. Το ερωτικό ξύπνημα, ο πόθος, το πάθος, οι αναστατώσεις του έρωτα, η πάλη των σωμάτων, οι αναταραχές, η ζήλια. Χρησιμοποιώντας κάμερα στο χέρι ο σκηνοθέτης ακολουθεί βήμα –βήμα τους ασθμαίνοντες και αγωνιούντες ήρωες του καθώς επιχειρούν να βρουν διέξοδο μέσα στους λαβύρινθους του ερωτικού πάθους. Ιχνηλατεί τα τοπία των μαχών του έρωτα, καταγράφει τις κινήσεις των σωμάτων σε κατάστασης ερωτικής μέθης.
Ένα μεγάλο επικό σινεμά αισθημάτων που διαδραματίζεται μέσα σε εσωτερικούς χώρους. «Επέλεξα επίτηδες τοποθεσίες χωρίς κανένα οπτικό ενδιαφέρον, ανώνυμες, ούτε όμορφες ούτε άσχημες. Δεν ήθελα οι θεατές να απορροφηθούν από την ομορφιά του εξωτερικού χώρου. Τα πάντα στην ιστορία συμβαίνουν στους εσωτερικούς χώρους», δηλώνει. Η ταινία βραβεύεται στις Κάννες (βραβείο σεναρίου) και απαγορεύεται λόγω των τολμηρών σκηνών στην Κίνα.

Δημήτρης Μπάμπας