(σχόλια για το 40ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης)
Ενταγμένες συνήθως στο τμήμα ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ, οι ταινίες από την Τουρκία τα προηγούμενα χρόνια μάς σύστησαν μια κινηματογραφία κοινωνικά ανήσυχη και αισθητικά πολύμορφη, μια κινηματογραφία που αντλεί υλικό τόσο από το κοινωνικό τοπίο της γειτονικής χώρας, όσο και από την πολιτισμική της θέση: μιας χώρας δηλαδή όπου οι στοχαστικοί ρυθμοί της Ανατολής συναντώνται με τις, συχνά παραποιημένες εκδοχές, ενός δυτικού μοντερνισμού. Έτσι στο σινεμά του Omer Kavur (στον όποιο το φεστιβάλ έκανε αφιέρωμα το 1997), συναντήσαμε την κινηματογραφική εκδοχή ενός ανατολίτικου μυστικισμού όπου χρόνος, μνήμη, όνειρο διαπλέκονται και δημιουργούν μια ονειρική ή εφιαλτική ατμόσφαιρα.
Σκηνοθέτες όπως Zeki Demirkubuz (του όποιου η ταινία Η αθωότητα προβλήθηκε το 1997) μας πρότειναν μια εφιαλτική, σχεδόν καφκική, εκδοχή της τούρκικης κοινωνίας, όπου οι παρίες βρίσκονται εγκλωβισμένοι, όπου δεν υπάρχει καμία δυνατότητα απόδρασης ή διαφυγής. Μια παρόμοια οπτική για την τούρκικη κοινωνία συναντάμε και στην βραβευμένη ταινία στο Διεθνές Διαγωνιστικό (1997), Τούμπες μέσα σε φέρετρο του Dervis Zaim: εδώ όμως ο αποκλεισμός απαλύνεται από την γεμάτη τρυφερότητα σχέση που αναπτύσσει ο παρίας κεντρικός-χαρακτήρας με μία νεαρή κοπέλα. Μια πιο εσωτερική και ποιητική ματιά στις οικογενειακές σχέσεις, στους ανθρώπους και στην σχέση που αναπτύσσουν με τον γενέθλιο τόπο μπορούμε να αναζητήσουμε στην ταινία του Nuri Bilge Ceylan, Το Χωριό (προβλήθηκε στο Φεστιβάλ το 1998).
Οι φετινές ταινίες, που συγκροτούν την φετινή παρουσία της τούρκικης κινηματογραφίας στο 40ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης(1999) -και οι οποίες έχουν ήδη διαγράψει μια πετυχημένη διαδρομή στο διεθνές κοινό- φαίνεται ότι βαδίζουν στον ίδιο δρόμο, αποτελώντας ενδείξεις της ανοδικής τάσης που χαρακτηρίζει τα τελευταία χρόνια την πορεία της τούρκικης κινηματογραφίας.
Εκδοχές αυτού του κινηματογράφου -που προτάσσει το κοινωνικό για να καταλήξει στο προσωπικό, που εμμένει στο συναίσθημα χωρίς να αρνείται και κάποιου είδους πνευματικότητα- μπορούμε να συναντήσουμε φέτος στο Φεστιβάλ. Σκηνοθέτες και ταινίες όπως οι Zeki Demirkubuz (The Third Page) και Yesim Ustaoglu (Journey To The Sun) συνιστούν την μια πλευρά. Η πρώτη ταινία είναι μία ακόμα εξερεύνηση πάνω στο θέμα του κοινωνικού αποκλεισμού και της ιεραρχικής δομής της τουρκικής κοινωνίας. Ενώ η δεύτερη - βραβευμένη στο Φεστιβάλ του Βερολίνου- έχοντας στο κέντρο το ζήτημα της θέσης των Κούρδων στο σύγχρονο τουρκικό κράτος, αναπτύσσει ένα λόγο συμφιλιωτικό, ένα λόγο κατανόησης και αποδοχής του Άλλου, ένα λόγο υπέρβασης. Το άλλο πρόσωπο αυτής της κινηματογραφίας θα πρέπει να αναζητηθεί στην ταινία του Ferzan Ozpetek, Harem Suare: "οριενταλισμός" ή η εξωτική εκδοχή της Τουρκίας μέσα από μία ιστορία για το χαρέμι του τελευταίου Σουλτάνου. Εδώ είναι και η αφήγηση -πέρα από το γοητευτικό στα μάτια του δυτικού θεατή, θέμα- που προσφέρει ευκαιρίες για σχολιασμό: καθώς είναι μια ανατολίτικου τύπου ταινία εποχής, μπορούν να αναζητηθούν στην αφήγηση της, οι εμφανείς επιρροές από την προφορική παράδοση των παραμυθιών της Ανατολής.
Είτε προσανατολισμένη στο κοινωνικό πεδίο (χωρίς ποτέ να χάνεται ο άνθρωπος), είτε στρεφόμενη το ιστορικό παρελθόν (χωρίς να παραβλέπει τους αναγκαίους συσχετισμούς με το παρόν), η τούρκικη κινηματογραφία (προ) καλεί τον θεατή: οι εικόνες των ταινιών της είναι μία ανοικτή πρόκληση για κατανόηση…
Δημήτρης Μπάμπας
