Το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης υπήρξε πάντα ένας φιλόξενος χώρος για τον κινηματογράφο από τη Ρωσία. Το αφιέρωμα που είχε οργανωθεί στο 35ο Φεστιβάλ στους Gleb Panvilov, Nikita Mikhalkov, Inna Tchourikova, αλλά και οι μικρές ρετροσπεκτίβες στους Aleksandr Sokurov και Sergei Bodrov (όλες στα πλαίσια των Νέων Οριζόντων) επέτρεψαν να διατηρήσει ο θεατής την επαφή του με την Ρωσική κινηματογραφία.
Κάποτε κραταιά δύναμη στον χώρο, την εποχή της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης και της κρατικής χρηματοδότησης, η κινηματογραφία της Ρωσία σήμερα ταλανίζεται από προβλήματα οικονομικής φύσης. Η οικονομική δυσανεξία του κράτους, έχει οδήγησε στην κατάρρευση όλων των δομών κρατικής παρέμβασης τον χώρο και στη συνεπακόλουθη στροφή είτε σε πηγές ιδιωτικής χρηματοδότησης είτε σε πηγές του εξωτερικού (και εδώ ως πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα μπορούμε να αναφέρουμε την ταινία Μητέρα και Γιος του Aleksandr Sokurov που γυρίστηκε με γερμανικά κεφάλαια). Παράλληλα όμως εταιρείες εμβλήματα του παρελθόντος εξακολουθούν να δραστηριοποιούνται, σε πείσμα των καιρών, υποστηρίζοντας ένα σινεμά που δεν υποτάσσεται στα κελεύσματα της αγοράς. Έτσι εταιρίες όπως η Goskino, ή η Lenfilm βρίσκονται στην θέση του παραγωγού, προσφέροντας τα μέσα σε σκηνοθέτες όπως ο Oleg Kovalov ή ο Aleksandr Sokurov.
Αυτές όμως οι δυσκολίες οικονομικής φύσης δεν φαίνεται να έχουν αντίκτυπο στην ποιότητα των ταινιών που προέρχονται από την Ρωσία, και καλύτερη απόδειξη γι' αυτό είναι οι ταινίες του αφιερώματος: όλες σχεδόν έχουν υμνηθεί από την διεθνή κριτική, όλες με συμμετοχές σε διεθνή φεστιβάλ, όλες σχεδόν με βραβεία. Καλύπτοντας μια χρονική περίοδο σχεδόν δέκα χρόνων οι ταινίες αυτές είναι μία καλή ευκαιρία όχι μόνο για έρθουμε σε επαφή με ονόματα άγνωστα (όπως είναι οι Karen Shakhnazarov, Petr Lutsik, Oleg Kovalov) ή να ενημερωθούμε για το έργο δημιουργών γνωστών από το παρελθόν (όπως είναι ο Alexei Guerman, η Kira Muratova, ο Aleksandr Sokurov ή ο Valeri Todorovski). Κυρίως μας δίνεται η ευκαιρία να δούμε πως αυτή η κρίσιμη δεκαετία -όπου η χώρα από την Περεστρόικα πέρασε στην οικονομία της ελεύθερης αγοράς και στη κυριαρχία των Ολιγαρχών- αντανακλάται στις εικόνες.
Μέσα από μία τέτοια οπτική η ιστορική θεματολογία στην οποία εντάσσονται αρκετές ταινίες έχει συχνά μια διττή σημασία. Άλλοτε είναι ένας τρόπος για να μιλήσεις για το παρόν, να σχολιάσεις δηλαδή φαινόμενα που υπάρχουν στις κοινωνικές δομές, με την ψυχραιμία ενός απόμακρου παρατηρητή: τέτοια μοιάζει να είναι η περίπτωση του Μολώχ, μια ταινία που με αφορμή το ζευγάρι Χίτλερ -Εύα Μπράουν επιχειρεί να εξερευνήσει την ανθρώπινη πλευρά της Εξουσίας ή του Άνθρωποι και Τέρατα του Alexei Balabanov, που με αφορμή μία ιστορία για την πορνογραφία στις αρχές του αιώνα κάνει ένα σχόλιο για την καταγωγή της ερωτικής επιθυμίας.
Άλλοτε πάλι η χρήση της ιστορικής θεματολογίας είναι πάντα μια καλή ευκαιρία για να ξεκαθαρίσει με τα φαντάσματα του παρελθόντος, κλείσεις με τους παλιούς ανοικτούς λογαριασμούς. Όπως στις ταινίες Το Κοντσέρτο του Ποντικού (μια ταινία για τον άγνωστο στην Ελλάδα αλλά εξαιρετικά σημαντικό συγγραφέα Daniil Kharms), Κρουσταλίοβ Το Αμάξι Μου!, Ο Στρατώνας, που αναφέρονται στα χρόνια της σταλινικής καταπίεσης. Άλλοτε είναι που η ίδια η ταινία γίνεται μέρος της Ιστορίας, όπως στο Ασθενικό Σύνδρομο της Kira Muratova, ταινία του 1989, που γνώρισε την λογοκρισία στα χρόνια της Περεστρόικας και της Γκλάσνοστ.
Πιο άμεσες αναφορές στο παρόν θα βρούμε άφθονες στις ταινίες του αφιερώματος. Είναι εικόνες από τον πόλεμο στον Καύκασο και την Τσετσενία (Τσέκποιντ), είναι εικόνες της δυστυχίας και της απόγνωσης που προκαλείται από τις ραγδαίες και βίαιες αλλαγές στην οικονομία (Οκράινα), είναι τέλος εικόνες που προσπαθούν να αιχμαλωτίσουν τη φευγαλέα αίσθηση της ζωής, που προσπαθούν να χαρτογραφήσουν το συναισθηματικό τοπίο στην Ρωσία του σήμερα (Πανσέληνος, Αγάπη, Σ' Εκείνη Την Χώρα, Ο Μικρός Αδελφός).
Όμως αυτές οι ταινίες -και πέρα από την ιδιαίτερη αξία της καθεμίας- είναι ίσως τεκμήρια κάτι εξαιρετικά σημαντικού: ενός χρονικού αντίστασης ή μάλλον μίας μάχης που διεξάγεται στο εσωτερικό της ρώσικης κοινωνίας: ανάμεσα στα νέα ήθη που οι δυνάμεις ενός άγριου καπιταλισμού θέλουν να επιβάλλουν και στις πολιτισμικές παραδόσεις μιας εθνικής κινηματογραφίας που προσέφερε στον παγκόσμιο κινηματογράφο σκηνοθέτες όπως ο Αιζενστάιν, ο Ταρκόφσκι, ο Παρατζάνοφ…
Δημήτρης Μπάμπας
