του Θόδωρου Σούμα

Στο τμήμα Ανοιχτοί Ορίζοντες, στο Kυρίως πρόγραμμα και στο τμήμα του An other take, είδαμε, όπως πάντα, τις καλύτερες ξένες, δοκιμασμένες, πετυχημένες κινηματογραφικά και αισθητικά, ταινίες. Ήταν αξιοσημείωτο το αυστριακοϊταλικό φιλμ Βέρα της Ιταλίδας Τίτσα Κόβι και του Αυστριακού Ράινερ Φρίμελ, ένα μείγμα ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας, για τη λιγάκι ψωνισμένη κόρη του διάσημου ηθοποιού των σπαγγέτι ουέστερν Τζουλιάνο Τζέμα, που θέλει να καταξιωθεί κι αυτή ως ηθοποιός, μα μετά από ένα στημένο, αυτοκινητιστικό ψευτοατύχημά της, εμπλέκεται σε ένα λούμπεν περιβάλλον μικροαπατεώνων στη Ρώμη. Ξεχωρίσαμε το σημαντικό γαλλικό φιλμ Οι γιοι του Ραμσί (Goutte d' or) του Κλεμάν Κοζιτόρ, για έναν μικροαπατεώνα στην πολυπολιτισμική περιοχή του γκέτο μεταναστών του Παρισιού, Goutte d' or, ο οποίος παριστάνει το μέντιουμ, και όπου παρακολουθούμε ένα αμάλγαμα από διάφορες εθνοτικές κουλτούρες, σε ένα μείγμα απάτης, ψέματος, μοντερνισμού hi-tech και παραδόσεων... Δεύτερο γαλλικό φιλμ που είδαμε ήταν το αξιοπρόσεκτο Νυχτερινοί επισκέπτες (Les passagers de la nuit) του Μικαέλ Ερς, που ξεκινά τη βραδιά της πρώτης, μεγάλης εκλογικής νίκης του Μιτεράν το 1981 και ανατέμνει νοσταλγικά μια ολόκληρη εποχή. Καλό ήταν και το ελβετικό, διακριτικό δραματικό φιλμ Γραμμή, σε σκηνοθεσία της διακεκριμένης και έμπειρης Ελβετογαλλίδας, Ούρσουλα Μέιερ, που εξιστορεί τη δοκιμασία μιας νεαρής, παραβατικής, Ελβετίδας μουσικού που καταδικάζεται από τη δικαιοσύνη να μην πλησιάζει το σπίτι των γονιών της πιο κοντά από 100 μέτρα και κατά συνέπεια αυτή πηγαινοέρχεται στα 101μ... Σημαντικός ήταν κι ο Επαναστάτης των μουσουλμάνων, βελγομαροκινών σκηνοθετών Αντίλ Ελ Αρμπί και Μπιλάλ Φαλάχ, μια παραγωγή του Βελγίου και του Λουξεμβούργου, με θέμα την κατά λάθος εμπλοκή ενός βελγοάραβα στον πόλεμο της Συρίας και του ISIS.
Είδαμε ακόμη με ενδιαφέρον το πορτογαλικό Ζωντανό πνεύμα της Κριστέλ Άλβες Μέιρα, με θέμα τη διαδρομή ωρίμανσης μιας μικρής στην καθυστερημένη αγροτική επαρχία, δίπλα στη γιαγιά της, τη θεία και τη μητέρας της, παρ΄όλο που η ταινία υιοθετεί έναν κάποιο ακαδημαϊσμό στο κινηματογραφικό ύφος. Πολύ συναισθηματικό, ενδιαφέρον κι αξιαγάπητο ήταν το ισπανικό φιλμ Η ιεροτελεστία της άνοιξης, σκηνοθεσίας του Φερνάντο Φράνκο, για μια φοιτήτρια από την επαρχία η οποία έρχεται κοντά με έναν νεαρό παραπληγικό, στον οποίο παρέχει επί πληρωμή υπηρεσίες ως σεξουαλικός βοηθός, και που τον ικανοποιεί ερωτικά. Παρακολουθήσαμε και τo επίσης ισπανικό Νανούρισμα (Cinco Lobitos) της Αλαούντα Ρουίθ ντε Αθούα, για μια νεαρή παντρεμένη που γίνεται μητέρα και επειδή τα βρίσκει σκούρα με τη μητρότητα, καταφεύγει στο πατρικό της γινόμενη ταυτόχρονα κόρη και μητέρα.
Το ανεξάρτητο αμερικάνικο Κυλιόμενη βάρδια (Rounding), του Άλεξ Τόμσον, περιγράφει τις δυσκολίες ενός υποβαθμισμένου, λόγω κάποιων “λαθών” του, ιδιότυπου, Αφρικοαμερικανού, νεαρού γιατρού σε ένα νοσοκομείο του Νότου. Άλλο αξιοπρόσεκτο ανεξάρτητο αμερικάνικο φιλμ του τμήματος ήταν το Έμιλυ η κακοποιός του Τζον Πάτον Φορντ, πάνω σε μια χρεωμένη από το φοιτητικό δάνειό της Αμερικανίδα φοιτήτρια, που για να ξεχρεώσει μπλέκει στη μαύρη αγορά των παράνομων αγορών προϊόντων με πλαστές πιστωτικές και μαθαίνει στο εύκολο χρήμα...
Αξιόλογο το χιλιανό φιλμ Μπλανκίτα του Φερνάντο Γκουτσόνι, για μια κοπέλα που εμπλέκεται ως μάρτυρας-κλειδί σε ένα σκάνδαλο παιδοφιλίας πλούσιων και ισχυρών προσωπικοτήτων των ανωτέρων τάξεων της Χιλής.
Ξεχωρίσαμε για την ποιότητα, την αφηγηματικότητά της και την απλή σκηνοθεσία του αναπάντεχου και εκπληκτικού στοιχείου που ενυπάρχει στο φιλμ, την ταινία-ποταμό Τρένκε Λάουκεν, ένα δίπτυχο με πρώτο και δεύτερο μέρος, συνολικά τεσσάρων ωρών και είκοσι λεπτών, αληθινό διαμάντι, της πολύ προικισμένης και συγκροτημένης, Αργεντινής σκηνοθέτιδος Λάουρα Σιταρέλα, επίσης διακεκριμένης ανεξάρτητης παραγωγού. Πρόκειται για ένα οργιαστικό και ασύλληπτα απολαυστικό φιλμ με υπέροχο, μυθιστορηματικό σενάριο, που προσκαλεί και οδηγεί τον θεατή σε ένα ξέφρενο ταξίδι αναζήτησης της ταυτότητας ορισμένων ανθρώπων που διαρκώς ψάχνουν, της αλήθειάς τους και στη διερεύνηση μιας πραγματικότητας στα όρια του ρεαλιστικού και μεταφυσικού. Η κορυφαία στιγμή των Ανοιχτών Οριζόντων.
Ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος, είναι ένα αξιοσημείωτο, υπονομευτικό και σκωπτικό δραματικό ιρανικό φιλμ του Χουμάν Σεγιεντί. Είδαμε ακόμη το αξιόλογο, λιτό, δωρικό DY φιλμ Τη μέρα ζέστη, το βράδυ κρύο, του Νοτιοκορεάτη Παρκ Σονγκ-γεόλ, πάνω στη φτώχεια δυο νεόνυμφων Νοτιοκορεατών νέων, σε μια κοινωνία ανεργίας, ανέχειας για τα νέα ζευγάρια και τους νέους, μια κοινωνία δανείων, μικροκομπίνας κι ατελεύτητου, μα αναποτελεσματικού κυνηγητού του χρήματος. Το Μικρά, αργά και σταθερά, είναι μια ιαπωνική ταινία της Σο Μιγιάκε, πάνω στον δύσκολο αγώνα μιας νεαρής, δυναμικής, κουφής Γιαπωνέζας να ανακτήσει την αυτοπεποίθηση και την αναγνώριση, και που τελικά κατορθώνει τον υπαρξιακοψυχολογικό στόχο της, να γίνει επαγγελματίας μποξέρ. Από την Αυστραλία μας ήρθε το ενδιαφέρον Μπλέιζ της Ντελ Κάθριν Μπάρτον για ένα τρομαγμένο και ψυχοτραυματισμένο από κάτι που είδε, κορίτσι που έπαψε να μιλά, μα τελικά βγαίνει από το αδιέξοδο και το τραύμα χάρη στη δημιουργική χρήση της φαντασίας της και το θάρρος της. Πρόκειται για μια ευφάνταστη και κομψή υβριδική ταινία με στοιχεία ειδικών εφέ, ρεαλισμού/μυθοπλασίας με ηθοποιούς, εικαστικότητας, κουκλοθεάτρου και animation.

Το Διεθνές Διαγωνιστικό Τμήμα των ταινιών σκηνοθετών από όλο τον κόσμο που κάνουν τις πρώτες ταινίες τους, το οποίο αποτελεί τη ναυαρχίδα του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, περιείχε ορισμένα πολύ καλά και άρτια σκηνοθετημένα φιλμ νέων σκηνοθετών από όλον τον κόσμο και ορισμένων από την Ελλάδα. Βραβεύτηκε με τον Χρυσό Αλέξανδρο το Έχω ηλεκτρισμένα όνειρα (Ι have electric dreams) της Βαλεντίνα Μαουρέλ, ταινία η οποία διαδραματίζεται στην Κόστα Ρίκα, μια παραγωγή με κεφάλαια από την Κόστα Ρίκα, το Βέλγιο και τη Γαλλία. Η ταινία επικεντρώνεται στη ζωή της δεκαεξάχρονης, όλο χυμούς, δοτικότητα, ανησυχίες κι ερωτισμό, έφηβης Εύας που ψάχνεται ανάμεσα στους διαζευγμένους γονείς της, στον ποιητή πατέρα της, στην πρώην χορεύτρια μητέρα της και την αναζήτηση ώριμου άντρα – ως υποκατάστατο του πατέρα – για να βιώσει τις πρώτες σεξουαλικές κι ερωτικές εμπειρίες της. Πρόκειται για μια γλυκιά κι αισθαντική ιστορία κυρίως πάνω στη δύσκολη σχέση μεταξύ δύσκολης, ανήσυχης, έφηβης κόρης και δύσκολου, απόλυτου καλλιτέχνη, πατέρα. Σχέση που εμπεριέχει τη συναισθηματική και σωματική επικοινωνία, την κατανόηση, μα όταν τα πράγματα οξύνονται και ξεφεύγουν, και τη βία (ως ενδοοικογενειακή βία). Δυνατή, λιτή και κυρίως άμεση και βιωματική σκηνοθεσία που σε αδράχνει αποτελεσματικά και συγκινησιακά, απ' την καρδιά, εάν διαθέτεις.
Ήταν αξιοπρόσεχτο και το ελβετικό φιλμ Ένα κομμάτι ουρανού (Α peace of sky) του Μίκαελ Κοχ, το οποίο διαδραματίζεται σε ένα απομακρυσμένο χωριό, με ηρωίδα μια γυναίκα μόνη με την κόρη της και έναν περιθωριακό και παρείσακτο νέο αγρότη, που μεταξύ τους γεννιέται ένα ερωτικό ειδύλλιο. Η ταινία κέρδισε τον Αργυρό Αλέξανδρο. Άρεσε ακόμη το Σχέδιο 75 (Plan 75) της Τσι Χαγιακάουα, μια μυθοπλασία πάνω στο κρατικό πρόγραμμα ευθανασίας των ηλικιωμένων στην Ιαπωνία και τους αξιοπρεπείς ανθρώπους που βρίσκονται πίσω και δίπλα σε αυτό· μια παραγωγή Ιαπωνίας, Φιλιππίνων, Γαλλίας και Κατάρ, που κέρδισε το βραβείο σκηνοθεσίας και τον Χάλκινο Αλέξανδρο.

Από τις ελληνικές ταινίες, στις οποίες οι Έλληνες κινηματογραφόφιλοι εστιάζουν συχνά την προσοχή τους για να παρακολουθούν την πρόοδο ή μη, του ελληνικού σινεμά, ξεχώρισαν οι παρακάτω: Το φιλμ της Ασημίνας Προδρόμου Πίσω από τις θημωνιές (Beyind the haystacks), που διαδραματίζεται κοντά στα σύνορα του Έβρου και μας εκθέτει δυνατές και χαρακτηριστικές καταστάσεις και χαρακτήρες, μιας οικογένειας της περιοχής, τους διακινητές μεταναστών, κ.α.. Η ταινία βραβεύτηκε ανάμεσα στις ελληνικές ταινίες του Φεστιβάλ με αρκετές διακρίσεις. Άλλη ελληνική ταινία που διακρίθηκε ήταν τo Black Stone του Σπύρου Ιακωβίδη, που χρησιμοποιώντας το ψευδοντοκιμαντέρ ως όχημα, αφηγείται με χιούμορ την αναζήτηση από τη μητέρα του, ενός εξαφανισμένου, κατηγορούμενου άντρα. Βραβεύτηκε από το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου. Πρόκειται για μια σύγχρονη ελληνική κωμωδία με έντονο συναισθηματικό πυρήνα και με κοινωνικό σχόλιο, για μια σάτιρα της ελληνικής οικογένειας. Τα μπάσταρδα, κάπως επηρεασμένα από τον Ν.Νικολαΐδη, του Νίκου Πάστρα εισέπραξαν κι αυτά μια διάκριση για τη νεανική, φρέσκια και ζωντανή προσέγγιση του θέματος και της ιστορίας τους και την παιχνιδιάρικη διάθεσή τους. Διακρίναμε ακόμη το πολύχρωμο, αισθαντικό, μπαρόκ και φανταχτερό Broadway του Χρήστου Μασσαλά.
Επιπλέον, εμφάνισαν τις τελευταίες ταινίες τους παλιότεροι και γνωστότεροι, καταξιωμένοι σκηνοθέτες, όπως ο Πάνος Χ. Kούτρας που σκηνοθέτησε την κοινωνική κομεντί Dodo, o Θάνος Αναστόπουλος με το ελληνοϊταλικό φιλμ του Τα φαντάσματα της επανάστασης, που διαδραματίζεται στην Τεργέστη σε δύο εποχές, ο Δημήτρης Αθανίτης με τη Μήδεια του, ο Βασίλης Μαζωμένος που έφτιαξε τη δέκατη ταινία του Καθαρτήριο, η οποία αφηγείται επτά διασταυρούμενες ιστορίες, οι Αντώνης Κόκκινος και Γιάννης Σολδάτος με το ντοκιμαντέρ τους Θόδωρος Αγγελόπουλος – Νίκος Παναγιωτόπουλος: Ο καθένας και η μουσική του, για τον διάλογο για το σινεμά μεταξύ Αγγελόπουλου και Ν.Παναγιωτόπουλου, κι ο Σπύρος Σταθουλόπουλος που σκηνοθέτησε το Cavewoman, μια ελληνοκολομβιανή παραγωγή.

Ήταν σημαντικό και το αφιέρωμα στην σχετικά παραγνωρισμένη, Ελληνίδα κινηματογραφική δημιουργό Μαρία Γαβαλά, που από τη δεκαετία του 1990 ασχολήθηκε με τη λογοτεχνική συγγραφή. Μέχρι τότε σκηνοθέτησε δύο διακριτικές, λυρικές, προσωπικές μικρού μήκους, μια πειραματική μεγάλου μήκους, και τα μεγάλου μήκους φιλμ μυθοπλασίας Περί έρωτος [1982, ένα ερωτολογικό, ασπρόμαυρο κι ανεξάρτητο, φιλμ-δίπτυχο (σκηνοθεσία β' μέρους Θ.Σούμας)], Το άρωμα της βιολέτας (1985) με ηρωίδα μια ονειροπαρμένη κοπέλα που από τον φανταστικό κόσμο των γυναικείων περιοδικών προσγειώνεται στην δύσκολη, δύστροπη πραγματικότητα, και την ώριμη, ρομερική, αστεία ερωτική κομεντί Μαγικό γυαλί (1988). Η Μαρία Γαβαλά έχει επίσης γράψει και δημοσιεύσει πλήθος κινηματογραφικών κριτικών και άρθρων για το σινεμά.

Από το τμήμα Γνωρίστε τους γείτονες μας, ξεχώρισε το Κλοντάικ, το ουκρανικό φιλμ της Ουκρανής Μαρίνα Ερ Γκορμπάχ, πάνω στις τραγικές, ταραχοποιούς και παράλογες επιπτώσεις του αδυσώπητου πολέμου της Ουκρανίας, πάνω στους ανθρώπους. Κέρδισε τον Χρυσό Αλέξανδρο του τμήματος, το οποίο συγκεντρώνει ταινίες νέων σκηνοθετών από τη νοτιοανατολική Ευρώπη, την ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή.

Στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ περιλαμβάνονταν και ορισμένα πολύ πετυχημένα αφιερώματα. Εξαιρετική εντύπωση μας άφησε το αφιέρωμα στον πολύ σημαντικό, Γιουγκοσλάβο σκηνοθέτη Αλεξάνταρ Πέτροβιτς (1929-1994), με εφτά ταινίες του, που διαφοροποιήθηκε από το ακαδημαϊκό σοσιαλιστικό, γιουγκοσλάβικο σινεμά, ασχολήθηκε με κοινωνικά ζητήματα, έρωτες και τις υπαρξιακές διαδρομές στριμωγμένων και συμπιεσμένων ανθρώπων. Γύρισε την πασίγνωστη, επιτυχημένη, αντιρατσιστική ταινία Συνάντησα κι ευτυχισμένους τσιγγάνους (1967), που βραβεύτηκε στις Κάννες, καθώς και άλλα πολιτικοκοινωνικής, ιστορικοκοινωνικής και ερωτικής θεματικής, πολύ ενδιαφέροντα φιλμ. Ο Αλεξάνταρ Πέτροβιτς γενικά προσπαθούσε να διατηρήσει την πνευματική ανεξαρτησία του (είχε διαφοροποιηθεί από το σοσιαλιστικό καθεστώς της Γιουγκοσλαβίας θεωρούμενος αντιφρονών και τον επιθετικό σοσιαλεθνικισμό του Σέρβου ηγέτη Μιλόσεβιτς).

Το αφιέρωμα στον θεατράνθρωπο, σπουδαίο σκηνοθέτη θεάτρου, Πίτερ Μπρουκ που γύρισε και κινηματογραφικές ταινίες, μα πέθανε πρόσφατα, τον Ιούλιο 2022, ήταν πολύ ξεχωριστό και περιελάμβανε πέντε σχετικές ταινίες, ένα ντοκιμαντέρ για τη δουλειά του και τα δικά του φιλμ Μαχαμπαράτα (1989), Ο άρχοντας των μυγών (1963), Πες μου ψέματα (Μια ταινία για το Λονδίνο) (1968) και Monterato Cantabile (1960).
Μας άρεσε οπωσδήποτε και το αφιέρωμα στον διαφορετικό, Άγγλο σκηνοθέτη Πίτερ Στρίκλαντ που κάνει ένα σινεμά στυλίστικο, ιδιοσυγκρασιακό, λίγο εστετίστικο, μα με πολλές ορμές, διαβρωτικό σαρκασμό, έξοχες ατμόσφαιρες, ερωτισμό, κοινωνική ματιά, ομοφυλοφιλία και μπόλικο σκωπτικό, ανατρεπτικό χιούμορ. Ο Στρίκλαντ έχει γυρίσει πολλές ιδιότυπες μικρού μήκους και μεγάλου μήκους μετά το 2000, όταν επέστρεψε στον κινηματογράφο.