(γράφει ο Σωτήρης Ζήκος)

ΜΟΥ ΑΡΕΣΕΙ ΕΔΩ / I LIKE IT HERE του Ralph Arlyck
«Κανείς δεν μου γκρεμίζει την εξώπορτα. Ούτε φυτεύει οβίδες στον κήπο μου. Τη γλύτωσα από αυτό. Είχα την τύχη να μεγαλώσω στον “αμερικανικό αιώνα”. Στο μεταπολεμικό διάλειμμα προνομίων και αφθονίας... κατά την οποία ο πόνος που βλέπω εμφανίζεται κυρίως στις οθόνες. [...] Εγώ και οι άνθρωποι που γνωρίζω ή αγαπώ... που βιώνουμε τις προσωπικές εναλλαγές ενθουσιασμού και δυσαρέσκειας... θα αποχωρήσουμε πριν καταρρεύσει ο χάρτινος πύργος. Ποιος θα θερίσει τη θύελλα για τους ανέμους που σπείραμε; Τα παιδιά μου; Τα παιδιά των παιδιών μου; (Μικρή παύση) Θα χάσω ιπτάμενα αυτοκίνητα, υποθαλάσσιες πόλεις... ρομάντζα με ολογράμματα και άλλα μελλοντικά θαύματα. (Εμφανίζεται ο μικρός εγγονός του να κοιτάει την κάμερα.) Αλλά το χειρότερο είναι ότι δεν θα μπορέσω να δω... πώς θα εξελιχθεί αυτός εδώ ως ενήλικας.»
Ο Αμερικανός ντοκιμαντερίστας Ραλφ Άρλικ στα 83 του, ενεργός στον χώρο του σινεμά εδώ και 50 χρόνια, καταθέτει έναν αυτοαναφορικό κινηματογραφικό διαλογισμό /απολογισμό με ζητούμενο: τι είναι η ζωή μας και τι στ' αλήθεια απομένει από τις στιγμές που καταγράψαμε...

Υ.Γ. Και στο φινάλε: «Απλώς συμβαίνει. Το παρόν συνεχίζει να καταρρέει σε ένα περασμένο παρελθόν... και σε ένα άγνωστο μέλλον. Στο ενδιάμεσο μπορείς να φυτέψεις μερικά πράγματα. Και να μετακινήσεις την αλυσίδα.»

ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ ΤΗΣ ΔΑΜΑΣΚΟΥ / UNTER THE SKY OF DAMASCUS των Heba Khaled, Talal Derki, Ali Wajeeh (Συρία 2023)
Όπου μια ομάδα πέντε γυναικών από τη Συρία αναλαμβάνουν (αντί για άλλη ακτιβιστική δράση καταγγελίας) την παραγωγή ενός θεατρικού που θα αναδεικνύει την καταπίεση αλλά και την σεξουαλική κακοποίηση των γυναικών. Έτσι η Φαράχ, η Ελιάνα, η Ινάνα, η Σουχίρ και η Γκρέις αναζητούν στη Δαμασκό, μια πόλη ρημαγμένη από τον πόλεμο, προσωπικές ιστορίες γυναικών που θα αποτελέσουν το υλικό για το θεατρικό τους.
Αλλά δεν φαίνεται να τα καταφέρνουν και πολύ...
Διότι για να καταφέρεις να αποσπάσεις κάποιες σημαντικές μαρτυρίες από γυναίκες που υπέστησαν τραυματικές εμπειρίες, και μάλιστα σ' ένα καθεστώς εκφοβισμού ακόμη και από τα πιο κοντινά τους πρόσωπα, θα πρέπει να είσαι είτε ένας χρόνια μαχόμενος της ερευνητικού ρεπορτάζ είτε ένας χαρισματικός “εκμαιευτής” της ψυχολογίας!
Αλλά και πάλι με αμφίβολα αποτελέσματα!
Αλλά ακόμη κι αν καταφέρεις να συγκεντρώσεις κάποιο υλικό, θα πρέπει να αξιολογήσεις τι θα κρατήσεις και πώς θα το επεξεργαστείς για να το δραματοποιήσεις μέσα από χαρακτήρες και τους εκφερόμενους λόγους τους, για να λειτουργήσει ως σκηνική δράση και να επιδράσει στο κοινό. Κι αυτό απαιτεί να αναλάβει να το γράψει σε κείμενο ένα άτομο με κάποιο δραματουργικό ταλέντο.
Και μετά να αναλάβουν να το ερμηνεύσουν οι ηθοποιοί υπό την καθοδήγηση ενός σκηνοθέτη.
Αυτή η διαδικασία απουσιάζει επί της ουσίας από την ταινία, ενώ παρεμβάλλεται ένα περιστατικό διάρρηξης της συνεργατικότητας των γυναικών (εξαιτίας ένος άντρα συνεργάτη αφανή) που την “πάει αλλού” την υπόθεση και αφορμής δοθείσης ενσωματώνεται κι αυτό το περιστατικό (που εκτός από μια γυναίκα της ομάδας αποκαλύπτεται ότι αφορά και μια δεύτερη) στην ταινία... για να επανέλθει κάπου αργότερα, ατάκτως, στο πρότζεκτ του θεατρικού και σε μια τελική σκηνική παράσταση του ενός λεπτού!
Και ο στόχος επιτεύχθη; Όχι, έχει χαθεί στη “μετάφραση” από τη μία αφηγηματική γραμμή στην άλλη.
Δεν αρκεί να πιάνεις ένα ευαίσθητο θέμα που “πουλάει” πρέπει να ξέρεις και τι να το κάνεις... για να μην το χάσεις. Ασχέτως αν στην τελική θα σε χειροκροτήσουν για την πρόθεση (όσοι αρκούνται στον ακτιβισμό της πρόθεσης, έστω και μόνο σαν σύνθημα) και την προσπάθεια.

Ο Νικολάους Γκεϊρχάλτερ στο masterclass με τίτλο «Η τέχνη της πραγματικότητας»
«Εξυπακούεται πως αντιμετωπίζω με κριτική ματιά διάφορες επιζήμιες συμπεριφορές και τάσεις του σύγχρονου ανθρώπου, ιδίως απέναντι στο περιβάλλον: την κατασπατάληση των πόρων, τη μόλυνση, την απληστία με την οποία συμπεριφερόμαστε ως είδος. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, για να πάρω αφορμή από το ντοκιμαντέρ Γη, γοητεύομαι κι εγώ από μια συνθήκη με την οποία διαφωνώ. Η ανθρωπότητα ανέκαθεν προσπαθούσε να ανακαλύψει νέους πόρους, να τραβήξει τα όριά της πέρα από το επιτρεπτό, να προχωρήσει σε αχαρτογράφητα βάθη. Το ζητούμενο δεν είναι να ασκήσεις μια εύκολη και ανέξοδη κριτική. Το σημαντικό είναι να κατανοήσεις και να αφουγκραστείς, να δείξεις ενδιαφέρον. Κατά τη γνώμη μου, οι ταινίες δεν μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Μπορούν, όμως, να σε οδηγήσουν σε μονοπάτια που δεν φανταζόσουν, να πυροδοτήσουν μια εσωτερική διεργασία που δεν φαινόταν δυνατή ή πιθανή. Το δικό μου χρέος είναι να καδράρω και να κινηματογραφήσω τις καταστάσεις, τις ιστορίες και τις συνθήκες με τρόπο που θα κάνω τον θεατή να νιώσει παρών. Μόνο αν νιώσεις πως βρίσκεσαι εκεί, πως όλα αυτά που βλέπεις σε ένα ντοκιμαντέρ, όντως συμβαίνουν στην πραγματική ζωή, στον δικό μας κόσμο, μπορείς να αναπτύξεις γνώμη.»

ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ- ΠΟΛΕΜΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ / BEYOND REVOLUTION – FIGHTING FOR DEMOCRACY του Kristof Gerega
«Μέχρι τότε (στη σοβιετική εποχή) ξέραμε ποιους είχαμε απέναντί μας. Μετά (στη μετασοβιετική εποχή με την κοινοβουλευτική δημοκρατία) εμφανίστηκαν αυτοί που προσποιούνταν και δεν μπορούσαμε να τους ξεχωρίσουμε από αυτούς που ενδεχομένως δεν προσποιούνταν. Προσποιούνταν τη Δημοκρατία. Προσποιούνταν την Ανεξαρτησία. Προσποιούνταν μια Ευρωπαϊκή Πορεία. Προσποιούνταν Μεταρρυθμίσεις. Προσποιούνταν Ευασθησία. Προσποιούνταν Αξιοπρέπεια. [...] Αλλά όταν εκλέγονταν δεν έκαναν τίποτα απ' όλα αυτά, απλά εξυπηρετούσαν τους ολιγάρχες που τους χρηματοδοτούσαν.»
Μια ταινία που παρακολουθεί τις πορείες τριών νέων Ουκρανών πολιτικών, που πέρασαν από τον ακτιβισμό στην πολιτική σκηνή, από το 2013 μέχρι σήμερα και τελικά, αφού δεν κατάφεραν να εκλεγούν, συντάχτηκαν σε διάφορες οργανικές θέσεις στην υπεράσπιση της χώρας απέναντι στη ρωσική εισβολή.

MIGHTY AFRIN: IN THE TIME OF FLOODS του Άγγελου Ράλλη (2023)
Ένα ντοκιμαντέρ που ξεκίνησε διερευνώντας το θέμα της κλιματικής κρίσης και κατά συνέπεια της ανθρωπιστικής κρίσης που θα ακολουθήσει αναπόφευκτα στο Μπαγκλαντές με τις πλημμύρες που προκαλεί ο ποταμός Βραχμαπούτρας. Όπου ο δημιουργός αυτής της ταινίας “ανακάλυψε” τη δωδεκάχρονη ορφανή Αφρίν να επιβιώνει εγκατελειμμένη σε ένα νησί από λάσπη και η οποία δεν έχει γνωρίσει άλλον κόσμο από αυτόν, χωρίς τα στοιχειώδη του σύγχρονου πολιτισμού, ούτε καν ηλεκτρικό ρεύμα. Την οποία Αφρίν άρχισε να την κινηματογραφεί σχεδόν πέντε χρόνια μέχρι το ταξίδι της στην Ντάκα, μια θορυβώδη και ηλεκτροφωτισμένη μητρόπολη (με μια διακοπή κάπου εκεί λόγω πανδημίας) και την επιστροφή της στον πλημμυρισμένο της τόπο. Συγκεντρώνοντας τελικά περί τις 400 ώρες υλικού γυρισμάτων... με θέμα την Αφρίν η οποία μεγάλωνε στο μεταξύ και έγινε 16 χρονών. Δηλαδή η ταινία “άλλαξε” ας πούμε, θέμα στην πορεία και το κύριο και δεσπόζον θέμα και μορφή των εικόνων της έγινε η ίδια η Αφρίν, ένας μάλλον σπάνιος και με έντονα “χρώματα” εκπρόσωπος αυτού του γκρίζου κόσμου, ενώ οι πλημμύρες και η κλιματική κρίση της περιοχής έγιναν το περιβάλλον φόντο αυτής της μορφής.

HOMO SAPIENS του Nikolaus Geyrhalter (Αυστρία 2016)
Μια μοναδική κινηματογραφική εμπειρία που μόνο σε ένα φεστιβάλ μπορεί να σου τύχει, όπου επί μιάμιση ώρα παρακολουθούσαμε πλάνα με φυσικούς ήχους, χωρίς καμιά ζωντανή ανθρώπινη παρουσία, παρά μόνο σκόρπια σε έναν ερημωμένο πλανήτη κάποια εγκατελειμμένα έργα του ανθρώπου που ο χρόνος της φθοράς τα σμιλεύει και τα μετατρέπει σε “καλλιτεχνικά” installations καθώς η φύση επιστρέφει για να καλύψει το κενό!

Ο ΚΑΪΖΕΡ ΤΗΣ ΑΤΛΑΝΤΙΔΑΣ / THE KAISER OF ATLANTIS του Sebastián Alfie
Αναφέρεται στην ιστορία του συνθέτη Βίκτορ Ούλμαν που το 1943 έγραψε μια όπερα δωματίου στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Τερέζιενσταντ.
Από τους διαλόγους στο φινάλε:
«Δεν μου είπε ποτέ πώς πέθανε. Δηλητηριάστηκε στον θάλαμο αερίων; -Δεν ξέρω, ξέρω μόνο ότι μεταφέρθηκε στο Άουσβιτς. -Λέει ότι δηλητηριάστηκε, ναι. Δεν θέλει να το σκέφτεται και να το συζητά πολύ... αλλά λέει ότι τους κλείδωσαν σε έναν θάλαμο, έναν θάλαμο χωρίς παράθυρα. Ήταν ένα βαρύ αέριο που έβγαινε σε παχιά, λευκά σύννεφα. Λέει ότι ήταν σαν να βρίσκονταν μέσα σε πυκνή ομίχλη. Πρώτα σε έκανε να κρυώνεις πολύ... μετά έκανε τα μάτια σου να τρέχουν... και μετά έκανε την αναπνοή σου δύσκολη κα βαριά... μέχρι που σταδιακά, λέει ότι ένιωθες σαν να σε συντρίβει ένας απέραντος, ορμητικός ωκεανός.»
(Αυτός που τα “λέει” αυτά δεν μπορεί να έχει επιζήσει, είναι το φάντασμα του!)

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ (2006) του Maurise Amaraggi
Ο Maurise Amaraggi μίλησε με αφορμή την προβολή του ντοκιμαντέρ του στον κινηματογράφο Μακεδονικόν, με το οποίο επιχείρησε μια αναζήτηση του εβραϊκού αποτυπώματος στο ιστορικό τοπίο της πόλης, στις όσες μνήμες έχουν σωθεί, στα αρχεία και στους ανθρώπους. Και μας είπε ότι όταν γινόταν η έρευνα και τα γυρίσματα, πριν 17 χρόνια, απευθύνθηκε σε αρκετούς διανοούμενους της πόλης που δεν δέχτηκαν να μιλήσουν, επιβεβαιώνοντας τον τίτλο “πόλη της σιωπής”!