Ο σκηνοθέτης Βασίλης Παπαβασιλείου με αφορμή την τελευταία ταινία των Ταβιάνι μιλάει για τη δημιουργικότητα, που δεν έχει ηλικία

Της Μαριας Κατσουνακη

Τυπικά, η αφορμή για τη συνάντηση με τον σκηνοθέτη Βασίλη Παπαβασιλείου ήταν η ταινία των Ταβιάνι «Ο Καίσαρας πρέπει να πεθάνει», που προβάλλεται για τέταρτη εβδομάδα. Οι Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι, 83 και 81 ετών, παρακολουθούν την προετοιμασία και την πρεμιέρα μιας παράστασης με το έργο του Σαίξπηρ, στις φυλακές υψίστης ασφαλείας Ρεμπίμπια, στα περίχωρα της Ρώμης. Πρωταγωνιστές ισοβίτες, οι περισσότεροι, κρατούμενοι, πρόσωπα κατοικημένα από ζωές σκληρές και ματαιωμένες. Η παρουσία τους πυκνώνει το έργο σε σκέψεις, προεκτάσεις, αισθήματα. Μια ταινία 76 λεπτών, κινηματογραφημένη με ρεαλισμό, βαθύ, επεξεργασμένο βλέμμα, αισθητικά, πολιτικά, κοινωνικά.
(...)
– (...) Τους Ιταλούς, με μια έννοια, τους έσωσε ο Δάντης, ο οποίος προβληματιζόταν πώς να το πει: Θεία Τραγωδία ή Θεία Κωμωδία; Επέλεξε το δεύτερο. Τι σημαίνει; Οτι το κωμικό στοιχείο στην παιδεία της Ιταλίας είναι κεντρικό. Οι Ιταλοί είναι ακομπλεξάριστοι σε σχέση με εμάς. Οι Ταβιάνι, από την πλευρά τους, καταφέρουν ένα πλήγμα στον μύθο ότι υπάρχει νεότητα στην τέχνη ως ληξιαρχικό δεδομένο. Μιλάω για τη δημιουργικότητα των ανθρώπων αυτών, που μας ξαναλένε αυτό που η ιστορία της τέχνης επιβεβαιώνει: η νεότητα δεν είναι βιολογικό δεδομένο σε ό,τι αφορά την καλλιτεχνική παραγωγή.

– Πως σχολιάζετε την ταινία;

– Ιδιοφυής η επιλογή του πλαισίου. Οι φυλακές υψίστης ασφαλείας... Ο σημερινός κόσμος παράγει αποκλεισμένους, τυπικά έγκλειστους ή όχι, παράγει αυτούς που περισσεύουν. Δηλαδή, παράγει πληβείους. Και στην Ελλάδα αυτό ζούμε. Οι πρωταγωνιστές των Ταβιάνι είναι εξ ορισμού αποκλεισμένοι. Είναι οι εγκληματίες, είναι οι κακοί, είναι οι χαρακτηρισμένοι με σφραγίδα.

– «Από τότε που γνώρισα την τέχνη αυτό το κελί έγινε φυλακή…» λέει ένας από τους κρατουμένους στο τέλος.

– Συνοψίζει νομίζω όλη την ουσία του διαβήματος, και πιστεύω ότι είναι μια δήλωση που αφορά τους ίδιους τους Ταβιάνι. Και η ηλικία μας μπορεί να είναι φυλακή. Δύο 80χρονοι αναθέτουν σε έναν ισοβίτη να πει κάτι εντελώς αυτοβιογραφικό. Δηλαδή, κι αυτοί είναι «ελεύθεροι» λόγω της τέχνης. Λόγω της δημιουργικότητας εκείνης η οποία οδηγεί τον άνθρωπο στην αγάπη για ένα αντικείμενο, που τον υπερβαίνει, και αυτό δεν φτάνουν δέκα ζωές για να το καλύψεις.

– Ο Ιούλιος Καίσαρας είναι ένα σχόλιο πάνω στην αλαζονεία της εξουσίας;

– Ο Σαίξπηρ μελετά κάτι το οποίο είναι διαχρονικά επίκαιρο: την εντροπία των συστημάτων, των συστημάτων εξουσίας, των πάσης φύσεως συστημάτων. Παντός πράγματος που κλείνεται στον εαυτό του και απειλείται από τον ίδιο του τον εαυτό. Ο υπαρκτός σοσιαλισμός πώς τελείωσε; Από τον εαυτό του. Η δημοκρατία πώς τελειώνει; Από τον εαυτό της, από τη μαζική παραγωγή πληβείων, που δεν είναι μόνο οικονομικά πληβείοι, αλλά και ψυχικά και διανοητικά. Δηλαδή η δημοκρατία παράγει αυτούς που περισσεύουν. Αυτοί που περίσσευαν στην Ρεμπίμπια είχαν την τύχη να συναντηθούν με τους Ταβιάνι και να ανακαλύψουν ένα παράθυρο ουσιαστικό μέσα στην ισόβια φυλακή τους.

– Ενα παράθυρο προς τα μέσα, σαν μια διαδικασία αυτογνωσίας.

– Καλώς ή κακώς, αυτοί οι άνθρωποι επιστράτευσαν για να υπάρξουν μια δύναμη που συρρικνώνεται σήμερα: τη δύναμη της χαράς. Η χαρά μπορεί να μετατρέψει ένα «είναι» άκαμπτο, φυλακισμένο σε μια κυριολεκτική ή μεταφορική φυλακή, σε ένα κύμα το οποίο μπορεί να σπάσει τοίχους, να ανοίξει παράθυρα και να φύγει προς το μέλλον, προς τη ζωή.

(...)
– Η τέχνη αλλάζει τους ανθρώπους;

– Αν με την τέχνη εννοούμε μια εμπειρία συνάντησης, μπορεί να τους αλλάξει ή να τους κάνει καλύτερους, να πυκνώσει τη συνείδηση, το αίσθημα και ταυτόχρονα να τους κάνει πιο ανάλαφρους. Δηλαδή, μια τέτοια συνάντηση αφαιρεί βάρος από τη ζωή. Με μια έννοια δηλαδή η αλλαγή έχει να κάνει, τελικά, με το τι μπορούμε να πετάξουμε.

(αποσπάσματα από συνέντευξη στην Μαρία Κατσουνάκη, στην εφ. Καθημερινή 21-10-12)