(Δύο δημοσιεύματα από την εφημερίδα Τα Νέα)

Σάββατο, 17 Μαρτίου 2012
Μια έκκληση
Γράφει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος
Οσα ακολουθούν είναι προσωπική επιλογή και δεν έχω έλθει σε επαφή με κανέναν από τους οργανισμούς ή τα πρόσωπα που θα μπορούσαν να ερωτηθούν ή να αποφασίσουν. Αφορμή παίρνω από δύο βιβλία που αφορούν τον Κωνσταντίνο Καραμανλή του Μανώλη Κοττάκη, ένα έξοχο δημοσιογραφικό ντοκουμέντο με «στιγμές» και ενέργειες του πολιτικού άνδρα και το υποδειγματικό ιστορικό επιστημονικά δομημένο κείμενο βιογραφίας του Ακαδημαϊκού Κωνσταντίνου Σβολόπουλου, μάθημα νηφάλιας τεκμηρίωσης και τίμιας αξιολόγησης. Αν ενδιαφέρει κάπως τον αναγνώστη σπεύδω να δηλώσω πως δεν υπήρξα ποτέ οπαδός ή ψηφοφόρος του Καραμανλή και της παράταξής του. Στο εχθρικό τους στρατόπεδο οικογενειακώς βρέθηκα.
Στη σημερινή όμως συγκυρία και σε συνέχεια όσων στις δύο προηγούμενες επιφυλλίδες μου εδώ κατέθεσα, θέλω να ανακοινώσω και να κάνω έκκληση για τα παρακάτω:
Το 1990 ο αείμνηστος Ι. Γεωργάκης, πρόεδρος τότε του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Ωνάσης και του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού, είχε την εμπνευσμένη ιδέα με έξοδα του Ιδρύματος Ωνάση να παραγγείλει μια σειρά 15 ωριαίων ντοκιμαντέρ για τις μεγάλες πολιτιστικές έννοιες του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού (δημοκρατία, δίκαιο, αρετή, ύβρις, κάθαρσις κ.τ.λ.). Σκοπός του ήταν να τα δωρίσει σε όλα τα κρατικά δίκτυα Ευρώπης, Ασίας και Αμερικής, ως προσφορά της διάδοσης του ελληνικού πνεύματος στην Ιστορία. Γι' αυτό και ο γενικός τίτλος της σειράς ήταν «Το ταξίδι της γλαύκας».
Η σειρά πραγματοποιήθηκε και θα πρέπει να κόστισε εκατομμύρια τότε. Ανετέθη η όλη οργάνωση και η σκηνοθεσία στον μεγαλύτερο ντοκιμαντερίστα του 20ού αιώνα, τον Κρις Μαρκέρ (βραβείο Οσκαρ). Το σκεπτικό εκείνου του δαιμόνιου καλλιτέχνη ήταν το εξής: οργάνωσε συμπόσια σωκρατικού, πλατωνικού τύπου στην Αθήνα, το Παρίσι, το Λονδίνο, τη Νέα Υόρκη και στην Τιφλίδα της Γεωργίας, όπου συζητητές της παγκόσμιας πανεπιστημιακής ελίτ θα συζητούσαν πάνω σε αυτές τις θεμελιώδεις για την παγκόσμια παιδεία έννοιες και τη γόνιμη πορεία της μέσα στην ιστορία των ιδεών.Τα πρόσωπα που κλήθηκαν και δέχτηκαν να μετάσχουν σε αυτά τα συμπόσια είναι κατά τεκμήριο οι σημαντικότεροι ειδικοί πάνω σε θέματα θρησκείας, δικαίου, αισθητικής, αρχαιολογίας, ιστορίας, τεχνών, τη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία. Αναφέρω ενδεικτικά τον Βερνάν, Νακέ, Ντοντς, Γκορντετζιάνι, τον Κορνήλιο Καστοριάδη, τον Τζορτζ Στάινερ.
Στην Αθήνα το συμπόσιο οργανώθηκε στον κήπο της Βιβλιοθήκης Μπενάκη, στη γωνία των οδών Σουηδίας και Αθηναίων Εφήβων, κάτω από τα δέντρα και τα αναρριχητικά φυτά. Ανάμεσα στους έλληνες συζητητές, ο ακαδημαϊκός Αγγελος Βλάχος, ο ιστορικός Σακελλαρίου, ο Μάριος Πλωρίτης, η αρχαιολόγος Εύη Τουλούπα (τότε διευθύντρια του Μουσείου Ακρόπολης), ο ιστορικός της φιλοσοφίας Λίνος Μπενάκης.
Ο Μαρκέρ επιστράτευσε όλη την τεχνική του αρματωσιά (προβολείς, ράγες, πέντε κάμερες, ανυψωτικές πλατφόρμες, γερανούς κ.τ.λ.). Οι συζητητές σε κάθε πόλη αναφέρονταν σε όλες, κατά το δυνατόν, τις έννοιες που αναλύονταν στη σειρά. Ο σκηνοθέτης με το τεράστιο υλικό που συγκέντρωσε έκανε μοντάζ και το ένα συμπόσιο, ή μια άποψη, ή μια αντίρρηση, έμπαινε μέσα στην άλλη. Ετσι ιδιοφυώς οργάνωσε ένα υπερβατικό χρονικά και ιδεολογικά Συμπόσιο, όπου οι διάφορες γλώσσες ακούγονταν και υπήρχε ανάλογος υποτιτλισμός στις μεγάλες γλώσσες όταν θα προβαλλόταν η σειρά στις κρατικές τηλεοράσεις.
Η δομή μάλιστα ήταν οργανωμένη ως αρχαία τραγωδία, αφού ανάμεσα στα διαλογικά επεισόδια υπήρχαν σαν χορικά λυρικοί μονόλογοι (τραγούδια με κιθάρα της Ιωννάτος σε στοίχους Ελύτη) και μονόλογοι (μια έξοχη κατάθεση του Καστοριάδη για την αρχαία «Πόλιν» και του Στάινερ για την Αντιγόνη - πριν από τις διάσημες «Αντιγόνες» του). Παρέμβλητη επίσης ήταν μια κατάθεση του Βασίλη Βασιλικού για τη σύγχρονη Ελλάδα. Η μουσική της σειράς ήταν μια ευτυχισμένη στιγμή της Ελένης Καραΐνδρου.
Η σειρά αποπερατώθηκε μέσα στις χρονικές προδιαγραφές της συμφωνίας και η πρώτη προβολή της έγινε σε στενό κύκλο μόνο για το ΔΣ του Ωνάσειου και τους έλληνες συμμετέχοντες.
Και ξέσπασε η κρίση. Εκπληκτοι οι συμμετέχοντες άκουσαν τον φίλο Βασίλη Βασιλικό να καθυβρίζει τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Καραμανλή. Ο Γεωργάκης σταμάτησε τη διαδικασία διανομής και παρακάλεσε τον Μαρκέρ να αφαιρέσει για λόγους πολιτικής δεοντολογίας τον μονόλογο του Βασιλικού. Ο Μαρκέρ αρνήθηκε, επικαλούμενος το συμβόλαιό του. Καλώς, πιστεύω. Ετσι η σειρά έμεινε, πληρωμένη, σε κάποια συρτάρια του Κοινωφελούς Ιδρύματος.
Τώρα ο Μαρκέρ είναι νεκρός (*) και ο Καραμανλής έχει περάσει στη δικαιοδοσία της Ιστορίας. Αν ο φίλος Βασίλης Βασιλικός δεν έχει αλλάξει γνώμη είμαι βέβαιος πως το Ινστιτούτο Κ. Καραμανλής και ο Κωνσταντίνος Σβολόπουλος και οι συνεργάτες του δεν θα είχαν καμιά αντίρρηση να δημοσιοποιηθεί και να προβληθεί κατά την αρχική πρόνοια το πολύτιμο, ειδικά στη σημερινή συγκυρία, ντοκιμαντέρ. Εξάλλου για τη Δημοκρατία μιλάει η σειρά και ο διάλογος, η άμιλλα αλλά και η οξεία αντιπαράθεση ιδεών είναι ζητούμενο και ευκταίο.
Δεν έχω καμία επαφή, δεν έχω προϊδεάσει τον κ. Αντώνη Παπαδημητρίου, πρόεδρο του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Ωνάσης. Εκτός των θαυμάσιων πρωτοβουλιών του (διεθνείς εκθέσεις, βραβεία, η υπέροχη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών), ας επανεξετάσει την περίπτωση να δουν το φως αυτά τα ντοκουμέντα, όπου οι σημαντικότεροι πνευματικοί άνθρωποι της Οικουμένης ταξιδεύουν το αττικό πνεύμα με τα φτερά της γλαύκας μέσα στα σκοτεινά χρόνια, την Αναγέννηση, τον Διαφωτισμό και τους μοντέρνους καιρούς. Τη χρειαζόμαστε μια τέτοια πολύτιμη μαρτυρία στο σύγχρονο Δικαστήριο της Ιστορίας, όπου οι Ερινύες μάς κατηγορούν για μητροκτονία.



Σάββατο 31 Μαρτίου 2012
Επιστολές-Τα ντοκιμαντέρ του Κρις Μαρκέρ
Βασίλης Βασιλικός, ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
Ως προς την «έκκληση» που απευθύνει ο φίλος μου Κώστας Γεωργουσόπουλος στο φύλλο σας της 26/3/2012 προς τον πρόεδρο του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Ωνάσης για «την επανεξέταση της περίπτωσης να δουν το φως αυτά τα ντοκουμέντα» (πρόκειται για τα 15 ωριαία ντοκιμαντέρ του Κρις Μαρκέρ με τον τίτλο «Το ταξίδι της γλαύκας» που απαγορεύτηκαν από τον χρηματοδότη της πολυδάπανης αυτής παραγωγής, το Ιδρυμα Ωνάση με τότε πρόεδρο τον αείμνηστο Ιωάννη Γεωργάκη), ο νυν πρόεδρος Αντώνης Παπαδημητρίου ήδη τα «απελευθέρωσε», έπειτα από 20χρονη σκλαβιά, εξουσιοδοτώντας τη γαλλική Cinematec (της οποίας ο δικός μας Κώστας Γαβράς υπήρξε δις και συνεχίζει να είναι πρόεδρος) να τα διαχειριστεί ελεύθερα. Η γενναιόδωρη και θαρραλέα απόφαση του κ. Παπαδημητρίου έρχεται να βάλει τέλος σε μια ιστορία καθόλου τιμητική για τον πολιτισμό μας.
Κακώς ο κ. Γεωργουσόπουλος (από καλή πρόθεση ωστόσο κινούμενος, αλλά με λάθος πληροφορίες) αναφέρει εμένα ως υπαίτιο της παραφροσύνης αυτής. Βεβαίως, ο Κρις Μαρκέρ με προϊδέασε ότι η επιλογή μου ως ενός εκ των ομιλητών δεν ήταν ιδιαίτερη αρεστή στον αείμνηστο Γεωργάκη. Αλλά το συμβόλαιό του του έδινε απόλυτη ελευθερία επιλογής ομιλητών και του τι θα κόψει ή δεν θα κόψει, στο τελικό μοντάζ, από ό,τι είχαν πει. Το «στράβωμα» δεν έγινε ωστόσο με αφορμή τα δικά μου λεχθέντα, αλλά από την ακροτελεύτια φράση της παρέμβασης του Τζορτζ Στάινερ. Μου το επιβεβαίωσε μετ' επιμονής ο ίδιος ο Κώστας Γραβάς με τον οποίο προσπαθήσαμε να θυμηθούμε από μνήμης την επίμαχη φράση του Στάινερ. «Οι αρχαίοι Ελληνες ήταν σπουδαίοι, οι σύγχρονοι Ελληνες είναι bums» (στους γαλλικούς υπότιτλους cloches, εκ του clochard - κάτι σαν «ρεμάλια»). Αυτή και μόνο τη φράση ζητούσε επιμόνως ο αείμνηστος Γεωργάκης να αφαιρεθεί από το 15ωρο ντοκιμαντέρ και ο Μαρκέρ με μεγαλύτερη επιμονή αρνιόταν. «Και καλώς έκανε», όπως θα έλεγε και ο Κώστας Γεωργουσόπουλος.
Αυτή είναι η αληθινή ιστορία και ελπίζω πάραυτα να τη ζητήσει από τη γαλλική Cinematec η δική μας ΕΡΤ γιατί όπως τελειώνει το πολύ ωραίο κείμενο του ο πάντα εύστοχος Γεωργουσόπουλος, «τη χρειαζόμαστε μια τέτοια πολύτιμη μαρτυρία στο σύγχρονο Δικαστήριο της Ιστορίας, όπου οι Ερινύες (η εύπορη Ευρώπη του Βορρά) μας κατηγορούν για μητροκτονία».

[*] Σημείωση
Ο Chris Marker όταν δημοσιεύτηκαν τα κείμενα ήταν εν ζωή.
O Chris Marker είναι γάλλος ντοκιμαντερίστας, σκηνοθέτης μεταξύ άλλων και των ταινιών La jetée (1962), Sans Soleil (1983). 
Στο Φεστιβάλ Κινηματογράφος και Πραγματικότητα που διεξήχθη στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών από 19 έως 24 Φεβρουαρίου 2011 προβλήθηκε στα πλαίσια αφιερώματος στον Chris Marker, το έργο Η Κληρονομιά της Κουκουβάγιας/ L'héritage de la chouette. Σύμφωνα με το σχετικό δελτίο τύπου που προανήγγειλε την προβολή: "Στα πλαίσια του Φεστιβάλ θα προβληθεί σε πρεμιέρα ο κύκλος δεκατριών τριαντάλεπτων ντοκιμαντέρ του Chris Marker: Η Κληρονομιά της Κουκουβάγιας (1989), όπου ο διάσημος σκηνοθέτης διαλέγει δεκατρείς ελληνικές λέξεις /έννοιες πάνω στις οποίες συνδιαλέγονται φιλόσοφοι , μαθηματικοί , καλλιτέχνες και διανοούμενοι της εποχής μεταξύ των οποίων, ο Γιάννης Ξενάκις, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Κώστας Αξελός, ο Αλέξης Μινωτής , ο Θόδωρος Αγγελόπουλος από έλληνες και ο Michel Serres, o George Steiner, η Giulia Sissa και άλλοι.Το έργο αυτό είναι παραγωγή του Ωνασσείου Ιδρύματος και προβάλλεται για πρώτη φορά στην ολότητα του."
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι ο Chris Marker ΔΕΝ έχει βραβευθεί με Οσκαρ.
Δ.Μ.