Μπάμπης Ακτσόγλου
Ρομάν Πολάνσκι
Εκδόσεις Αιγόκερως, 2006
Σελ. 131.
Πρόσωπο που συχνά βρέθηκε στο κέντρο της προσοχής των media, έχοντας υποστεί την κακοποίηση και τη σκανδαλοθηρία τους, ο Ρομάν Πολάνσκι/Roman Polanski είναι ένας επιζήσας. Από τα λαμπρά χρόνια της δεκαετίας του 60 όταν οι ταινίες του ήταν ενοχλητικές αντανακλάσεις μιας υπαρξιακής αγωνίας, μέχρι σήμερα με ταινίες επιστροφές στο ζόφος της παιδικής του ηλικίας (Όλιβερ Τουίστ, Ο Πιανίστας), ο Ρομάν Πολάνσκι βρέθηκε συχνά αντιμέτωπος τόσο με τους δαίμονες της ύπαρξης του όσο και με τις απροσδόκητες και επικίνδυνες εκδοχές της ζωής.
Η μονογραφία του Μπάμπη Ακτσόγλου (1954-2007), συμπληρωμένη και επαν-επεξεργασμένη έκδοση ενός βιβλίου που κυκλοφόρησε τη δεκαετία του 80, χαρτογραφεί με ενάργεια και λεπτομερειακή ακρίβεια τη σκηνοθετική διαδρομή του πολωνού σκηνοθέτη: από τις πρώτες και άγνωστες στο δυτικό κοινό αιρετικές μικρού μήκους ταινίες και την ταινία που σφράγισε την είσοδο του στη σκηνή του ευρωπαϊκού σινεμά (Το μαχαίρι στο νερό), στις ταινίες ορόσημα που τον τοποθέτησαν στο πάνθεο του ευρωπαϊκού σινεμά (Αποστροφή, Νύχτα δολοφόνων, Η νύχτα των βρυκολάκων, Chinatown, Ο Ένοικος) και από κει στις αμήχανες απόπειρες για ένα σινεμά που να απευθύνεται στο ευρύ κοινό (Οι Πειρατές, Τες γλυκιά μου ξαδέλφη, Τα μαύρα φεγγάρια του έρωτα). Ένας όγκος πληροφοριών που αφορούν τον περιπετειώδη βίο του σκηνοθέτη, απαραίτητες για κάθε αναγνώστη σινεφίλ που θέλει να κατανοήσει το έργο του συνοδεύουν τα αφιερωμένα στις ταινίες κεφάλαιο. Σ’ αυτά οι πληροφορίες οι σχετικές με την παραγωγή της ταινίας προηγούνται της κριτικής ανάλυσης, ενώ συχνά παρατίθεται και άλλες εκτός του συγγραφέα κριτικές απόψεις αλλά και τα σχόλια του ίδιου του σκηνοθέτη. Τέλος η εκτεταμένη παράθεση δηλώσεων του Ρομάν Πολάνσκι, διαφωτιστική ως προς τις προθέσεις του, και η αναλυτική φιλμογραφία ολοκληρώνει την έκδοση.
Ο Μπάμπης Ακτσόγλου κατά αρχάς αντιμετωπίζει τον Ρομάν Πολάνσκι ως μια εξαίρεση μέσα στο ευρωπαϊκό σινεμά του δημιουργού. Η απουσία συνοχής και συνέχειας ως προς το θέμα και το ύφος και η άτακτη περιπλάνηση του σε διάφορα είδη (ταινίες τρόμου, εποχής, φιλμ νουάρ, θρίλερ) δημιουργούν αυτήν την εντύπωση. Παράλληλα ο Πολάνσκι αποτελεί και μια άλλης τάξης εξαίρεση: μέσα στην ευδαιμονία και ευφορία των χρόνων της δεκαετίας του 60 οι ταινίες του δείχνουν να είναι παράδοξες παραλλαγές των κινηματογραφικών ειδών, άλλοτε ειρωνικές και αμοραλιστικές εκδοχές των στερεοτύπων, και άλλοτε ζοφερές εκφάνσεις ενός υπαρξιακού άγχους. Όπως επισημαίνει ο συγγραφέας, ο Ρομάν Πολάνσκι «έδειξε πάντα ενδιαφέρον για ήρωες που είναι αποκλεισμένοι σ’ ένα δικό τους νοητικό εφιάλτη, περιπλανώμενοι σ’ ένα no man’ s land και σταδιακά εκπιπτωμένοι σε μια ζωώδη κατάσταση, όταν δεν βρίσκονται στο έλεος μιας αδυσώπητης, εξουσία (συχνά με τη συνένοχη τους)». Οι ήρωες του Πολάνσκι μοιάζουν να μην έχουν ηθικό έρμα, αποξενώνονται, μεταμορφώνονται και διολισθαίνουν από μια ηθική κατάσταση σε μια άλλη: κάτι που αντανακλάται με καθαρότητα σ’ αυτό που ο συγγραφέας ονομάζει ««οντολογικό κυνισμό» και διάχυτο αμοραλισμό των ταινιών του».
Κάθε μυθοπλασία οργανώνεται πάντα γύρω από δύο πόλους: το ομαλό και το ανώμαλο, το φυσιολογικό και τη διαστροφή, το ηθικό και ανήθικο. Σχεδόν πάντα ασαφή και απροσδιόριστα τα όρια ανάμεσα σ’ αυτούς τους διαφορετικούς κόσμους, θα παραβιαστούν από τους ήρωες καθώς αυτοί μετακινούνται από το οικείο στο ανοίκειο. Χάνοντας τα σημεία αναφοράς και παύοντας να υπακούν σε ηθικούς κανόνες, σταδιακά εισέρχονται στην επικράτεια της βαρβαρότητας: αλλάζει ο τρόπος που βλέπουν τον κόσμο και τον εαυτό τους, αλλάζει η ηθική τους, χάνουν τέλος την ανθρώπινη υπόστασή τους. Είναι γι’ αυτό που το σινεμά του Ρομάν Πολάνσκι, ακόμα και σε μια από τις ύστερες ταινίες του όπως είναι Ο Πιανίστας, καταλήγει να είναι βαθύτατα καφκικό: μοιάζει σαν να αναδύεται μέσα από τις σελίδες της Μεταμόρφωσης.
Δημήτρης Μπάμπας
