Tim Burton
Ο Μελαγχολικός θάνατος του Στρειδάκη (και άλλες ιστορίες).
Μετάφραση Βασίλης Μπαμπούρης
Εκδόσεις Οξύ, 2007.

Μακάβριος, εφιαλτικός και ερεβώδης ο κόσμος του Tim Burton κατοικείται από πλάσματα αλλόκοτα που αναζητούν απεγνωσμένα την αγάπη και την αποδοχή. Το σινεμά του, πάντα μια σκοτεινή εξαίρεση στο χώρο του αμερικάνικου σινεμά, μοιάζει να κατάγεται από τα μεσαιωνικά γοτθικά παραμύθια, και οι κεντρικοί του ήρωες δείχνουν ως απόγονοι των παράξενων πλασμάτων που κατοικούν στους πίνακες του Jeronimus Bosch αλλά και στα παραμύθια του σύγχρονου Roald Dahl. Τιμημένος πρόσφατα με το Χρυσό Λέοντα του φεστιβάλ Βενετίας για το σύνολο της καριέρας του, ο Tim Burton συνιστά μια ιδιαίτερη φιγούρα στο σημερινό τοπίο του παγκόσμιου σινεμά: είναι ένας μοναδικός παραμυθάς του γκροτέσκο και του μακάβριου. Εξαιτίας της ιδιοτυπίας του ύφους του –ιδιόρρυθμο μαύρο χιούμορ, μια εντελώς προσωπική ανάγνωση της μυθολογίας των ταινιών τρόμου και επιστημονικής φαντασίας, λατρεία του αλλόκοτου και παράδοξου, γοτθική ατμόσφαιρα, παιδικότητα και εκκεντρικότητα– ο θεατής βυθίζεται σ’ ένα κόσμο ονειρικό συνάμα και εφιαλτικό. Οι ταινίες του, έκφραση μιας ευαισθησίας μοναδικής στο σημερινό τοπίο του κυνισμού, χρωματίζονται από μια μελαγχολία που διαποτίζει ήρωες και θεατές.
Παράλληλη αλλά όχι αυτόνομη δραστηριότητα ως προς τον κινηματογράφο, η έκδοση αυτού του μικρού βιβλίου αποκαλύπτει και διασαφηνίζει κάποια από τα στοιχεία που συγκροτούν το σύμπαν αυτού του μοναδικού δημιουργού. Παραπλανητικό για τον αναγνώστη, το βιβλίο δίνει την εντύπωση μιας έκδοσης που απευθύνεται σε παιδιά, ωστόσο το κοινό του είναι μάλλον ενήλικο. Αποτελούμενο από 23 παραμύθια με τη μορφή ολιγόστιχων ποιημάτων και συνοδευόμενα από σκίτσα του συγγραφέα, είναι ουσιαστικά μια πινακοθήκη αλλόκοτων ηρώων. Σχεδιασμένοι με τρυφερότητα, σκοτεινό χιούμορ και λόγω της ποιητικής φόρμας με μια οικονομία λόγου, αυτοί οι ήρωες βρίσκονται πιο κοντά στους χαρακτήρες των ταινιών Tim Burton's "Nightmare Before Christmas”, Edward Scissorhands (ίσως η πιο προσωπική του ταινία), Corpse Bride. Όπως και εκεί έτσι και εδώ, σε κάθε ιστορία το κεντρικό πρόσωπο είναι πάντα ένας (και κάποιες φορές περισσότερο από ένας) χαρακτήρας που τελώντας «εν πλήρει αθωότητι» στιγματίζεται από τη διαφορετικότητα και την ασυμφωνία με το περιβάλλον: ένα παιδί αποξενωμένο από τους γονείς του που αντιμετωπίζει την περιφρόνηση ή τη σκληρότητα, που δεν εκπληρώνει τις προσδοκίες και τις επιθυμίες τους, που αποκλίνει από το μέσο όρο και την κανονικότητα.
Τα ονόματα των κεντρικών χαρακτήρων προσδιορίζουν αυτή τη διαφορά αποκλειστικά και μόνο σ’ ένα επίπεδο καθαρά εξωτερικό: η Πολυματούσα, ο Στρειδάκης ο Ρομποτής, η Σπιρτούλα, ο Καρπουζοκέφαλος. Οι ήρωες αυτών των παραμυθιών ζουν σ’ ένα ανθρώπινο κόσμο αλλά η μορφή τους δεν είναι ανθρώπινη. Υπάρχει σ’ αυτούς είτε ένα ανθρώπινο χαρακτηριστικό που διογκώνεται και αυτή η διόγκωση δημιουργεί την αίσθηση του αλλόκοτου, είτε πάνω τους βρίσκεται ένα στοιχείο μη ανθρώπινο και αυτό ακριβώς συνιστά μια διαφορετική από των άλλων φύση. Αυτή η εκ γενετής ετερότητα, είναι έτσι και αλλιώς ένα καθοριστικό στοιχείο της προσωπικότητας τους: η «δυσμορφία» τους σφραγίζει την ύπαρξη τους και καθορίζει τη μοίρα τους. Το σύμπαν στο οποίο ενοικούν επικρατεί η ομοιομορφία και ο κομφορμισμός και μέσα σ’ αυτό το ασφυκτικό περιβάλλον η διαφορετικότητα είναι μη αποδεκτή.
Μελαγχολικά και σκοτεινά αυτά τα ποιήματα, θα πρέπει να θεωρηθούν, όπως άλλωστε συμβαίνει και με κάθε παραμύθι, ως σχόλια για καταστάσεις του ανθρωπίνου: παρατηρήσεις για το ρατσισμό, τις προκαταλήψεις, για τη μη αποδοχή του Άλλου. Πλάσματα τραγικά παγιδευμένα μέσα στην ιδιαιτερότητα της μορφής τους, παρίες που ζουν σ’ ένα κόσμο κυνικό οι «εν πλήρει αθωότητι τελούντες» ήρωες του Tim Burton αντιμετωπίζουν την απόρριψη και τη μισαλλοδοξία. Στον κόσμο που ζουν ο κυνισμός συντρίβει την αθωότητα και αυτό έχει ως συνέπεια την αποστροφή, την απομόνωση, την τιμωρία και εντέλει την εξόντωση και τον αφανισμό τους. Πρόσωπα που βιώνουν το αφόρητο βάρος της μοναξιάς, φορείς μια ευαισθησίας που δεν μπορεί να κατανοηθεί, ηττώνται εν τέλει από την ανθρώπινη σκληρότητα, συνθλίβονται από τη μισαλλοδοξία.
Η μετάφραση του Βασίλη Μπαμπούρη αποδίδει με εξαιρετικό τρόπο τις αθώες αλλά συνάμα σκοτεινές χάρες του πρωτότυπου. Άξιας αναφοράς είναι και η εξέλιξη αυτών των ηρώων: κάποιοι απ’ αυτούς πρωταγωνιστούν σε κινούμενα σχέδια που διανέμονται ελεύθερα στο internet (ο αναγνώστης μπορεί να τα αναζητήσει στις διαδικτιακές τοποθεσίες www.AtomFilms.com και www.TimBurtonCollective.com).

Δημήτρης Μπάμπας