David Lynch
Catching the Big Fish:Meditation, Consciousness, and Creativity
Εκδόσεις Tarcher/ Penguin

Με αφετηρία τις εικαστικές τέχνες αλλά τελική κατάληξη τον κινηματογράφο, ο David Lynch εδώ και 30 χρόνια με επιμονή ακολουθεί τη δική του μοναχική πορεία. Αν και σ’ αυτή πάντα μπορούν να εντοπισθούν ίχνη μιας λαμπρής παράδοσης –το Χόλιγουντ των φιλμ νουάρ και των μιούζικαλ στις δεκαετίες του 40 και 50– ωστόσο αποκλίνει από τη μέση οδό. Ο David Lynch σταδιακά απομακρύνθηκε από τις συμβάσεις του χολιγουντιανού σινεμά για να κατασκευάσει το δικό του προσωπικό σύμπαν, ένα σινεμά sui generis. Στις ταινίες του, καθώς περνά ο χρόνος όλο και περισσότερο, δεν υπάρχει μια αφήγηση που υπακούει σε νόμους και κανόνες. Υπακούοντας στην άναρχη λογική ενός ονείρου, έκφραση της οργιαστικής φαντασίας του ασυνείδητου, οι ταινίες του David Lynch (INLAND EMPIRE, Mulholland Drive, Lost Highway, Eraserhead) αμφισβητούν κάθε ορθολογιστική οργάνωση της αφήγησης και της δραματικής πλοκής. Μοιάζουν ως σκηνές ενός ονείρου (ή ενός εφιάλτη αν προτιμάτε) στο οποίο σταδιακά βυθίζεται ο θεατής.
Το δέλεαρ είναι οι σινεφίλ αναφορές (κυρίως στο νουάρ), μια απατηλή αίσθηση οικείου –ή καλύτερα ένα déjà vu. Αυτές οι αναφορές δημιουργούν ένα «feeling», ένα συναισθηματικό περιβάλλον στο οποίο ο θεατής βυθίζεται αισθανόμενος ασφάλεια, για να έρθει όμως αργότερα αντιμέτωπος με τις διαταραχές, τα πάθη και τις μανίες της ψυχής. Το ανοίκειο, η παραίσθηση και το ονειρικό είναι συστατικά στοιχεία αυτού του κόσμου και ο θεατής γρήγορα βρίσκεται παγιδευμένος σε κάτι που θα μπορούσε να ‘ναι και η κόλαση του Δάντη. Σαγηνεμένος από την άναρχη ελευθερία της φαντασίας, ο θεατής συχνά τελεί εν απορία, βρίσκεται στο κενό. Αναζητά απεγνωσμένα μια απάντηση στα ερωτήματα και στις απορίες που του δημιουργεί η αφήγηση, προσπαθεί εκ των ενόντων να καλύψει τα κενά.
Το βιβλίo Catching the Big Fish-Meditation, Consciousness, and Creativity επιχειρεί να προσφέρει κάποιες απαντήσεις στον μονίμως τελούντα εν απορία θεατή: Εδώ ο αναγνώστης θα βρεθεί αντιμέτωπος με τα μυστικά της δημιουργίας. Καταρχάς σ’ αυτό ο David Lynch, μ’ ένα τρόπο ελλειπτικό, εκθέτει όψεις της καλλιτεχνικής του διαδρομής: η σχέση του με την ζωγραφική, οι απαρχές της σκηνοθετικής του καριέρας, οι σκηνοθέτες που τον επηρέασαν (Billy Wilder, Federico Fellini, Stanley Kubrick), η φιλοσοφία του για την τέχνη και τον κινηματογράφο. Παράλληλα όμως αποκαλύπτει και κάτι ουσιαστικότερο: πως κτίζει το προσωπικό του σύμπαν, από πού προέρχονται τα συστατικά του στοιχεία. Αποκαλύπτει, για πρώτη φορά τόσο αναλυτικά, τη μέθοδο εργασίας του: τον υπερβατικό διαλογισμό. Απαλλαγμένος από κάθε θρησκευτική αναφορά –αν και το βιβλίο βρίθει αναφορών σε βιβλία ινδουιστικής θεολογίας, -ο υπερβατικός διαλογισμός κατά τον Lynch είναι μια πνευματική –διανοητική άσκηση που απελευθερώνει το νου από τα εμπόδια που φέρνει μια πεζή (και πολλές φορές σκληρή) πραγματικότητα. Αισθήματα, εμπειρίες, συναισθήματα θάβονται και συνθλίβονται υπό το βάρος της αδυσώπητης καθημερινότητας – και ο δημιουργός μη έχοντας ένα τρόπο να έρθει σε επαφή μαζί τους χάνει κάθε ευκαιρία να τα εκμεταλλευτεί: μόνο ίχνη τους επιβιώνουν και έρχονται στην επιφάνεια. Ωστόσο όλα αυτά συνιστούν ένα μικρό προσωπικό θησαυρό, είναι το υλικό από το οποίο χτίζεται το προσωπικό σύμπαν ενός δημιουργού, είναι το γόνιμο έδαφος της δημιουργικότητας του.
Σύμφωνα λοιπόν με την μέθοδο που προτείνει και εφαρμόζει ο David Lynch, μέσω της καθημερινής άσκησης στον υπερβατικό διαλογισμό έρχεται κάποιος σε επαφή μ’ ένα «ωκεανό συνείδησης». Και είναι αυτός «ωκεανός συνείδησης» που προσφέρει την έμπνευση ή τις λύσεις στα προβλήματα δημιουργικότητας: «Οι ιδέες είναι σαν τα ψάρια. Αν θέλεις να πιάσεις μεγάλα πρέπει να πας στα βαθιά». Όμως αυτό που κυρίως προσφέρει ο υπερβατικός διαλογισμός είναι μια εσωτερική γαλήνη και ηρεμία- την ευφορία: «Θυμός, κατάθλιψη και λύπη είναι καλά για την αφήγηση, όμως για τον σκηνοθέτη ή τον καλλιτέχνη είναι δηλητήρια». Ίσως εδώ πρέπει να αναζητήσει ο θεατής και τις απαντήσεις που ψάχνει σχετικά με το έργο του σκηνοθέτης και την αίσθηση του ανοίκειου που το συνοδεύει. Μέσω του υπερβατικού διαλογισμού το «φως της καθαρής συνείδησης» φωτίζει τα σκοτάδια της ύπαρξης. Εφιάλτες, φαντάσματα και δαίμονες, φοβίες και άγχη γίνονται η πρώτη ύλη για μια ζύμωση που τελικά οδηγεί στη δημιουργία. Και εν τέλει η δημιουργία γίνεται μια διαδικασία αποφόρτισης και κάθαρσης της ύπαρξης από τα απορρίμματα που προκαλεί η τριβή της καθημερινότητας.

Δημήτρης Μπάμπας

Info: Το βιβλίο διατίθεται από τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία του διαδικτύου. Στις ηλεκτρονικές διευθύνσεις http://www.davidlynch.com/ και http://www.davidlynchfoundation.org/ ο αναγνώστης μπορεί να αναζητήσει εκτεταμένο πληροφοριακό υλικό για τον David Lynch και τις κινηματογραφικές ή μη δραστηριότητες του.