Anne Wiazemsky
Κορίτσι
Μετάφραση Μαρία Γαβαλά
Σελ. 236.
Πόλις , 2010

Όταν η Anne Wiazemsky συναντά τον Robert Bresson είναι μόλις 17 χρόνων και ο γάλλος σκηνοθέτης 65. Είναι ακόμη μαθήτρια στο Λύκειο, ορφανή από πατέρα και υπο την προστασία του παππού της του νομπελίστα συγγραφέα François Mauriac (Φρανσουά Μωριάκ). Αυτός έχει ήδη σκηνοθετήσει ταινίες ορόσημα στην ιστορία του κινηματογράφου (Journal d'un curé de campagne (1951), Un condamné à mort s'est échappé (1956), Pickpocket (1959)) και προετοιμάζει ότι θεωρήθηκε το αποκορύφωμα του έργου του, την ταινία Au Hasard Balthazar –«ένα ντοκουμέντο για τον κόσμο και για το Κακό μέσα στον κόσμο» σύμφωνα με τον Jean Luc Godard. Στο πρόσωπό της αναζητά την πρωταγωνίστρια αυτής της παράδοξης ταινίας που αφηγείται τη ζωή ενός γαιδάρου. Μια «ηθοποιό» χωρίς καμιά υποκριτική εμπειρία ή εκπαίδευση, πρόθυμη να υποταχθεί στις ιδιαίτερες αντιλήψεις του περί ηθοποιών –μοντέλων, απαλλαγμένων από οποιαδήποτε θεατρική επίδραση ή επιρροή. Συστημένη από την Florence Delay, ηθοποιό της προηγούμενης ταινίας του (Proces de Jeanne d’ Arc), η Anne Wiazemsky δεν αργεί να πείσει τον σκηνοθέτη ότι μπορεί να ενσαρκώσει την ηρωίδα.
40 χρόνια μετά η Anne Wiazemsky επιστρέφει πίσω στα γεγονότα μιας σημαδιακής εποχής. Έχει πλέον διανύσει μια πλούσια σε εμπειρίες διαδρομή: ηθοποιός (μεταξύ άλλων σε ταινίες του Pier-Paolo Pasolini και Jean –Luc Godard, του οποίου υπήρξε σύζυγος για δέκα και πλέον χρόνια), σεναριογράφος και συγγραφέας (Με λένε Ελιζαμπέτ, Πόλις, Ύμνοι στον έρωτα, Ι. Σιδέρης). Το βιβλίο της με τον εύγλωττο τίτλο Κορίτσι είναι καταρχήν μια πολύτιμη προσωπική μαρτυρία, με τη μορφή ενός μυθιστορήματος, για τα παρασκήνια των γυρισμάτων της ταινίας, αλλά και τον τρόπο δουλειάς του Robert Bresson. Κυρίως όμως είναι μια απεικόνιση των αναταραχών, αναστατώσεων και διαταράξεων που προκαλεί η έξοδος ενός νεαρού κοριτσιού από το προστατευτικό καθολικό οικογενειακό περιβάλλον και η είσοδός της στην ενήλικη ζωή.
Απέναντι της η 17χρονη Anne δεν έχει μόνο το συναρπαστικό τοπίο της κινηματογραφικής δημιουργίας, έχει κυρίως τις πρώτες επιταγές της ερωτικής της επιθυμίας που ζητούν επιτακτικά την πλήρωσή της. Σ’ αυτό το τοπίο ο Robert Bresson καθίσταται κεντρική φιγούρα: η ερωτική έλξη που αισθάνεται για την νεαρή του ηρωίδα πυροδοτεί τις εξελίξεις. Τα αισθήματά του αποσταθεροποιούν το συναισθηματικό σύμπαν της ηρωίδας-συγγραφέα και να την ωθούν με τρόπο σχεδόν βίαιο στο να εγκαταλείψει την εφηβεία της για να γίνει γυναίκα. Μόνο τότε αισθάνεται ασφαλής και βέβαιη για να εκτεθεί δημόσια και να αρνηθεί την ερωτική προσέγγιση του σκηνοθέτη της. Γράφει: «- «Όχι» είπα, κοιτάζοντας τον κατάματα -«Όχι;» - «Όχι». Ήμουν πολύ ήρεμη και αποφασισμένη». Όμως ακόμη και μετά την «απόρριψη» η σχέση τους διατηρείται αδιατάρακτη, συναισθηματικά πολύπλοκη και περίπλοκη, ιδιαίτερη.
Σκηνοθέτης που αρνήθηκε κάθε είδους θεατρικής σύμβασης, απόλυτος αναζητητής του «καθαρού» κινηματογράφου ο Robert Bresson προσέγγισε το ζήτημα του κινηματογραφικού ηθοποιού μ’ ένα τρόπο ασυνήθιστο: «Η σημασία δεν βρίσκεται σ’ αυτό που μου δείχνουν, αλλά σ’ αυτό που μου κρύβουν και κυρίως σ’ αυτό που δεν υποπτεύονται ότι υπάρχει πάνω τους», γράφει αναφερόμενος στους ηθοποιούς- μοντέλα. Όχι επίδειξη ή υποκριτική αλλά απλώς ανυπόκριτη έκθεση στη δημόσια θέα: αυτό αναζητά από την 17χρονη μαθήτρια. Είναι προφανές ότι υπάρχει μια αντιστοιχία ανάμεσα στην Anne Wiazemsky ως ηθοποιό της ταινίας και στο χαρακτήρα που αυτή υποδύεται, την Μαρί. Πρόσωπο που συνοδεύει στα πάθη του τον απόλυτα «αγαθό» χαρακτήρα της ταινίας, το γάιδαρο, η Μαρί βρίσκεται επίσης εκτεθειμένη στο Κακό και βιώνει την ηθική έκπτωση. Κεντρικό επεισόδιο στη διαδρομή που διανύουν Μαρί και Anne είναι η εγκατάλειψη του κόσμου της αθωότητας –μόνο που αντίθετα μ’ αυτό που συμβαίνει στην πραγματική ζωή της Anne, στην ταινία, για την Μαρί, η απώλεια της αθωότητας συμβαίνει μ’ ένα τρόπο τραγικό.
Μοιάζει όλη λοιπόν η συμπεριφορά του Robert Bresson απέναντι στη Anne Wiazemsky όχι μόνο ως μια συναισθηματικού ή ερωτικού χαρακτήρα προσήλωση ενός σκηνοθέτη προς την ηρωίδα του –φαινόμενο εξάλλου τόσο σύνηθες στον κινηματογράφο και στην τέχνη. Αλλά επιπλέον ως ένα είδος (συν)αισθηματικής αγωγής στην οποία ο σκηνοθέτης υποβάλλει την πρωταγωνίστρια του καθώς την εξωθεί να εγκαταλείψει τα ασφαλή καταφύγια της και να εισέλθει εκτιθέμενη στον κόσμο. Η Μαρία Γαβαλά σημειώνει για τον Robert Bresson ότι «κατ’ ουσίαν αποτελεί μια προστατευτική φιγούρα: εκείνη του μέντορα που διαπλάθει με σύνεση και σεβασμό το μοντέλο του, και μεταμορφώνει τη χρυσαλλίδα σε πεταλούδα, με συντομότερες και συνθετότερες, από τις φυσικές, διαδικασίες». Αυτές οι στιγμές της μετάβασης που θα ζήσει η Anne Wiazemsky κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας εντέλει θα την σημαδέψουν ανεξίτηλα: ένα μέρος του έργου της -Με λένε Ελιζαμπέτ, σενάριο της ταινίας US Go Home της Claire Denis κ.α.- περιγράφει αυτές τις μαγικές στιγμές της αλλαγής, τις μυστηριακές διαδικασίες της μεταμόρφωσης: όταν ένα νεαρό κορίτσι γίνεται γυναίκα, όταν μια γυναίκα βρίσκει τη φωνή της.

Δημήτρης Μπάμπας