Masters of Cinema -Charlie Chaplin
Jerome Larcher
Εκδόσεις Cahiers du Cinema
2011

Στις σκοτεινές εποχές της ανέχειας και της κοινωνικής απορρύθμισης το έργο του ένας φωτεινός φάρος, μια δέσμη ελπίδας. Η πορεία της ζωής του, περιπετειώδης και κινηματογραφική: από το βικτωριανό Λονδίνο των ασύλων -με μια παιδική ζωή που δεν απέχει πολύ από τα μυθιστορήματα του Ντίκενς-, στη λάμψη των προβολέων του Χόλιγουντ, και από το διασυρμό στις σελίδες του κίτρινου τύπου -θύμα των σκανδαλοθήρων και του Μακαρθισμού-, στην αίγλη ενός παγκοσμίου σταρ. Η φιγούρα του και οι ταινίες του έχουν αποικίσει το υποσυνείδητο μας. Ο Τσάρλι Τσάπλιν, ο Σαρλώ, διασώζεται από τις φθορές του χρόνου. Το έργο του, κλασικό, πολιτικό και βαθύτατα ουμανιστικό, απεικονίζει τον άνθρωπο που παρ’ όλες τις αντιξοότητες και τα εμπόδια αγωνίζεται να επιβιώσει, που αντιστέκεται  στις συμπληγάδες της μοντέρνας εποχής.
Η μονογραφία του Jerome Larcher, μεταφρασμένη τώρα στην αγγλική γλώσσα, συνιστά μια εισαγωγή στο έργο αυτού του σπουδαίου καλλιτέχνη: όχι μόνο μια βιογραφική επισκόπηση, εμπλουτισμένη με πλούσιο και σπάνιο φωτογραφικό υλικό, αλλά και μια κριτική διαπραγμάτευση στοιχείων που συγκροτούν την ποιητική του.
Ο Τσάρλι Τσάπλιν καθ’ όλη τη διάρκεια της καλλιτεχνικής του διαδρομής υπήρξε δέσμιος της επιτυχίας του, της κινηματογραφικής περσόνας που επινόησε –του «Αλήτη»- και της παγκόσμιας απήχησης που αυτός είχε. Ο «Αλήτης» υπήρξε καταρχάς μια αντανάκλαση της εποχής του -οι αρχές του 20ου αιώνα, η Ευρώπη και η Αμερική των ακραίων κοινωνικών αντιθέσεων λίγο μετά το Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έχοντας αντλήσει, όπως σημειώνει ο Jerome Larcher «πολλά από τα στοιχεία του χαρακτήρα από την παιδική ηλικία του και από τις εμπειρίες του στο music hall», ο Τσάπλιν διαμόρφωσε τον χαρακτήρα ενός ενήλικα αλήτη με συμπεριφορά παιδιού. Ο «Αλήτης» είναι ένας ρομαντικός ονειροπόλος στη μοντέρνα εποχή, ένας πένης δανδής του περιθωρίου, ένας αποσυνάγωγος, εκτός κοινωνικών τάξεων, αδιάφορος για την υλική πραγματικότητα που τον περιβάλλει, αφού ότι τον ενδιαφέρει είναι ο κόσμος των συναισθημάτων. Ανυπότακτος και ανεξέλεγκτος, παιγνιώδης και άτακτος, συναισθηματικός και πάντα αισιόδοξος, ο «Αλήτης» δεν αμφισβητεί μόνο τον καθωσπρεπισμό της κοινωνίας αλλά και την ίδια την εξουσία και τις επιβουλές της. Διαρκώς ανήσυχος και κινητικός, αρνείται να συμμορφωθεί στην καθεστηκυία τάξη: είναι μια αναρχική φιγούρα. Η παντομίμα, η αστείρευτη παιγνιώδης διάθεση, η σωματική έκφραση, η κίνηση μέσα στο χώρο και η σχέση με τον Άλλο, η χορογραφία των κινήσεων: όλα όσα ορίζουν την υποκριτική του Σαρλώ είναι δάνεια από το μουσικό θέατρο, αλλά και χαρακτηριστικά μιας πλειάδας άλλων αξιών κωμικών της εποχής του βωβού. Ότι όμως ξεχωρίζει τον Τσάπλιν είναι το βλέμμα του. Άλλοτε μελαγχολικό και άλλοτε εύχαρες, το βλέμμα συνιστά ένα σύμπαν επικοινωνίας: είναι ο τόπος της διαρκούς παιδικότητας του, το εργαλείο της υποκριτικής του, η ποιητική της τέχνης του. Εδώ καθρεφτίζεται η απόγνωση και η ελπίδα, η απελπισία και η αισιοδοξία.
Αν όμως θέλουμε να σχηματίσουμε την πλήρη εικόνα του έργου του Τσάπλιν θα πρέπει να στραφούμε στις αθέατες και παραμελημένες όψεις του: στις παταγώδεις αποτυχίες του, σ’ αυτές που απαρνιέται τον «Αλήτη», στις ταινίες που σκηνοθέτησε αλλά που δεν έπαιζε ο ίδιος. Όπως στο μελόδραμα A Woman of Paris (1923) -η αποτυχία του οποίου στην κορύφωση της καριέρας του υπήρξε τραυματική για τον Τσάπλιν-, αλλά και στην τελευταία του ταινία επίσης αποτυχημένη, την A Countess From Hong Kong (1967). Και στις δυο θα βρούμε στο κέντρο γυναικεία πρόσωπα -στην δεύτερη η Sophia Loren- ωστόσο παρ’ όλες τις διαφορές στον τόνο και το είδος –μελόδραμα η πρώτη, κωμωδία η δεύτερη- αναπτύσσονται σ’ ένα κοινό τόπο. Αυτές γυναίκες -που θα μπορούσαν να θεωρηθούν στη σχεδίαση του χαρακτήρα ως συγγενείς του «Αλήτη»- αποκαλύπτουν τον σκοτεινό πυρήνα του τσαπλινικού κωμικού σύμπαντος: εδώ υπάρχει κάτι από το προσωπικό δράμα του δημιουργού. Παρ’ όλους τους χρωματισμούς και τις επικαλύψεις –που οι κινηματογραφικές συμβάσεις επιβάλλουν- είναι γυναίκες αντιμέτωπες με την ανέχεια και την εξαθλίωση, που αγωνίζονται να διασωθούν μέσα σ’ ένα εχθρικό περιβάλλον, απόβλητες της κοινωνίας (στην πρώτη) ή απάτριδες μετανάστριες (στη δεύτερη) που συνθλίβονται από τις κοινωνικές συνθήκες, που αγωνίζονται να επιβιώσουν (όχι μόνο συναισθηματικά), να διασώσουν την αξιοπρέπεια, την ανθρώπινη υπόσταση τους, που διεκδικούν ένα τόπο, μια θέση στον κόσμο.
Αντανάκλαση μιας τραυματικής παιδικής ηλικίας, το κωμικό του Τσάπλιν δεν είναι παρά η άλλη όψη ενός δράματος: κυρίως όμως είναι το σημείο διαφυγής από μια ζοφερή πραγματικότητα.

Δημήτρης Μπάμπας