του Θόδωρου Σούμα

Το κινηματογραφικό λεξικό ταινιών του Άγγελου Πολύδωρου, κριτικού κινηματογράφου στην εφημερίδα Αμαρυσία και στο myfilm.gr για πολλά χρόνια, είναι συμπληρωμένη και ανανεωμένη επανέκδοση του προηγούμενου βιβλίου του με το ίδιο θέμα. Αναφέρεται στα φιλμ του κινηματογραφικού είδους sword and sandal movies (ξίφος και σανδάλια) ή peplum ή ταινίες χλαμύδας στα ελληνικά, δηλαδή στις ταινίες της ρωμαϊκής & αρχαιοελληνικής εποχής και θεματικής, καθώς επίσης βασισμένες σε ιστορίες της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης. Το βιβλίο του Α.Πολύδωρου επανεκδόθηκε από τις εκδόσεις Αμαρυσία.
Είναι, για μένα, φανερό πως το βασικό, εσωτερικό κίνητρο του Α.Πολύδωρου να γράψει τη “Χλαμύδα” ήταν οι γλυκές αναμνήσεις του ως παιδιού στις αίθουσες. Το δεύτερο κίνητρό του είναι πως τα φιλμ αυτά αναφέρονται συχνά, με τον φαντασμαγορικό και μυθοποιητικό τρόπο τους, στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό και στους μύθους του. Κανείς δεν ξεχνά τις επικές, μερικές φορές κλασικές ταινίες Μπεν Χουρ (1959), του σπουδαίου Αμερικανού σκηνοθέτη Γουίλιαμ Γουάιλερ, τις δύο Κλεοπάτρες, του σπουδαίου Σεσίλ Ντε Μιλ (1934) και του πνευματώδους Τζ. Μάνκεβιτς (1963)· το Οι Δέκα Εντολές (1956), του Σεσίλ Ντε Μιλ, τον κοινωνικοπολιτικό Σπάρτακο (1960) του μεγάλου Στ. Κιούμπρικ, το Ο Βασιλεύς του Βασιλέως (1961), του καλλιτέχνη Νίκολας Ρέι· το Ο Δημήτριος και οι μονομάχοι (1954), του Ντέλμερ Ντέιβις, την Οδύσσεια (1955), του Καμερίνι, τον Χιτώνα (1953), του Χένρι Κόστερ, κ.α. που βλέπουμε στις μεγάλες χριστιανικές γιορτές στην τηλεόραση. Πρώτος ασχολήθηκε με τα ρωμαϊκά και αρχαιοελληνικά φιλμ εποχής, μάλλον ο Γάλλος, ποιητικός σκηνοθέτης του βωβού, Ζ. Μελιές. Επίσης, η γαλλική εταιρεία παραγωγής Pathé έφτιαξε βωβές, ψευδοϊστορικές ταινίες. Ακόμη και η μισή, τα 2 από τα 4 επεισόδια, της πρωτοποριακής ταινίας του Γκρίφιθ, Μισαλλοδοξία, του 1916, παραπέμπει στο peplum. Σημαντικοί Αμερικανοί σκηνοθέτες που ασχολήθηκαν πολύ με το είδος είναι ο αισθησιακός και πολύχρωμος Σεσίλ Ντε Μιλ και ο Ντέλμερ Ντέιβις. Τα σενάρια έχουν μια στάνταρ δομή. Χρησιμοποιούνται εντυπωσιακά και πειστικά ειδικά εφέ.
Το κατατοπιστικό και ψυχαγωγικό – όπως το ίδιο το “είδος” – βιβλίο περιέχει μια ενδιαφέρουσα κι ενημερωτική εισαγωγή στο είδος, μια σύντομη ιστορία της εξέλιξης του είδους από το 1897 μέχρι το 2020, και κατόπιν ένα πλήρες λεξικό ταινιών. Oι ταινίες αυτές συνήθως διαστρέβλωναν την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή μυθολογία και ιστορία και αποτελούν λαϊκές, εμπορικές κι ενίοτε cult ταινίες. Ο παραγωγικός κανόνας τους είναι “αίμα, σεξ και Βίβλος”. Παραδείγματα τέτοιων ταινιών παραποίησης της ιστορίας και μυθολογίας είναι οι Ηρακλής, Ο Ιάσων και οι Αργοναύτες, Ο Τρωικός Πόλεμος, Οδύσσεια, Μέγας Αλέξανδρος, Μασίστας, Σπάρτακος, Ιούλιος Καίσαρ, Οι Τελευταίες Μέρες της Πομπηίας, κ.α. Ο Ηρακλής, ο Ιάσων, ο Λεωνίδας, ο Σπάρτακος, ο Σαμψών, ο Δημήτριος και ο Μέγας Αλέξανδρος είναι μερικά από τα πρόσωπα της μυθολογίας ή ιστορίας που ήσαν οι ήρωες των σχετικών φιλμ. Ήρωες των ιταλικών παραγωγών  ήσαν και ο Μασίστας κι ο Ούρσος, που ενίοτε πολεμούν με τον Ζορό, τον Τζένγκις Χαν, ακόμη και τους τρεις σωματοφύλακες, προς τέρψιν του φιλοθεάμονος κοινού και των πιτσιρικάδων!...
Ως είδος η «χλαμύδα» άνθησε τη δεκαετία του 1950. Η ιταλική Τσινετσιτά οδηγήθηκε στη σχετική απομίμηση του Χόλυγουντ και παρήγαγε ταινίες “χλαμύδας”, στις οποίες συμμετείχε με κεφάλαια το Χόλυγουντ λόγω των φθηνών, ιταλικών εργατικών χεριών. Έτσι έγιναν υπερπαραγωγές στην Ιταλία, όπως τα Κβο Βάντις (1951) του Μ.Λερόι, και ο Μπεν Χουρ (1959) του Γ. Γουάιλερ, κ.α..
Στις δεκαετίας του 1960 και του 1970, η Ιταλία αντιγράφει πρόχειρα, τσάτρα – πάτρα, με χαμηλούς προϋπολογισμούς, με υπερβολική φαντασία, “εξτραβαγκάντσες” και απλοϊκά σενάρια, τις επικές, ενδιαφέρουσες, ψευδοϊστορικές αμερικανικές ταινίες και παράγει στην Τσινετσιτά την ιταλική «χλαμύδα», με σταρ τύπου Στιβ Ριβς, Κερκ Μόρις, Γκόρντον Σκοτ, καθώς και άλλους μποντιμπίλντερς που μετατράπηκαν σε ηθοποιούς. Έβγαιναν τότε στις αίθουσες περίπου 15 ιταλικά φιλμ χλαμύδας τον χρόνο! Πρόκειται για σινεμά που φθίνει στα τέλη της δεκαετίας του 1970... Φυσικά οι καθαρά χολυγουντιανές ταινίες ήταν πολύ καλύτερες από καλλιτεχνική άποψη, ως προς τα σενάρια, τη σκηνοθεσία, την art direction, την ηθοποιία, τα ειδικά εφέ, τα ντεκόρ, κ.τ.λ..
Το είδος επανήλθε, πιο ευπρόσωπα, με τις αμερικάνικες επιτυχίες του Μονομάχου, του αξιόλογου Ρίντλεϊ Σκοτ, το 2000, την Τροία (2004) του Β. Πέτερσεν, τον Αλέξανδρο (2004) του ταλαντούχου Όλιβερ Στόουν, τους 300, του Ζακ Σνάιντερ, το 2006, την κακόγουστη  Τιτανομαχία (2010), το 300: Η άνοδος της Αυτοκρατορίας (2014), ψευδοϊστορικά, εμπορικά φιλμ εποχής.

Χλαμύδα (Λεξικό ταινιών)
Άγγελος Πολύδωρος 
εκδ.Αμαρυσία, 2021.