Συνεντεύξεις με τους μεγάλους δασκάλους της κλασικής εποχής του Χόλιγουντ

Peter Bogdanovich
Who the Devil Made It - Conversations with Legendary Film Directors
εκδ. Ballantine Books - Νέα Υόρκη,
σελ. 849

Υπήρχε μια εποχή που στον γραπτό περί τον κινηματογράφο λόγο καταγραφόταν ένα έλλειμμα: ο σκηνοθέτης συνήθως απουσίαζε από το προσκήνιο και τη θέση του καταλάμβανε ο ηθοποιός-σταρ. Τη χρυσή εποχή του Χόλιγουντ ο σκηνοθέτης δεν ήταν παρά ένας διευθυντής (director) της παραγωγής, αυτός που διεκπεραίωνε το «όραμα» του κυρίαρχου παραγωγού. Επρεπε να εμφανισθεί ένα περιοδικό (τα γαλλικά Cahiers du Cinema) και ένας κριτικός λόγος («η πολιτική των δημιουργών») για να αποκατασταθούν οι παραμελημένοι. Αυτό το έλλειμμα, όμως, είχε ένα σοβαρό αντίκτυπο στο σήμερα: ελάχιστες είναι οι διαθέσιμες καταγραφές των προσωπικών απόψεων σκηνοθετών την εποχή της δημιουργικής ακμής τους.
Αυτό το κενό έρχεται να καλύψει το βιβλίο του Αμερικανού σκηνοθέτη Peter Bogdanovich. Συγκροτείται από συνεντεύξεις με σκηνοθέτες της κλασικής εποχής του Χόλιγουντ, όπως οι Allan Dwan, Raul Walsh, Fritz Lang, Josef von Sternberg, Howard Hawks, Leo Mc Carey, Alfred Hitchcock, George Cukor, Otto Preminger, Robert Aldrich. Επίσης, παρόντες σ’ αυτό είναι και οι Joseph H. Lewis, Edgar G. Ulmer (δύο μάλλον ελάσσονες δημιουργοί), αλλά και οι Frank Tashlin και Chuck Jones (με θητεία στην κωμωδία και στα κινούμενα σχέδια αντίστοιχα), καθώς και οι νεότεροι Sidney Lumet, Don Siegel. Αναμφισβήτητα, η λίστα δεν είναι πλήρης, αφού απουσιάζουν μεταξύ άλλων δύο εμβληματικοί σκηνοθέτες της περιόδου: ο John Ford και ο Orson Welles, για τους οποίους ο συγγραφέας έχει αφιερώσει δύο ξεχωριστές εκδόσεις, αλλά και ένας που ποτέ δεν κατάφερε να συναντήσει: τον πατέρα της σοφιστικέ κομεντί Ernest Lubitsch. Είναι όμως αντιπροσωπευτική: καθώς οι συνεντεύξεις είναι ταξινομημένες ως προς τη χρονολογία γέννησης του ερωτώμενου, διαγράφεται έτσι όλη η ιστορική διαδρομή του Χόλιγουντ, από τα χρόνια του βωβού μέχρι την εμφάνιση της τηλεόρασης. Επιπλέον, το ενδιαφέρον μοιράζεται εξίσου και σε ονόματα εμβληματικά, αλλά και σε δημιουργούς από τον χώρο των b-movies.

Ολα τα είδη
Ολα τα κινηματογραφικά είδη παρουσιάζονται –γουέστερν, κωμωδία, θρίλερ– των κινουμένων σχεδίων μη εξαιρουμένων. Ετσι, έστω και αποσπασματικά σχηματίζεται ένα μωσαϊκό που παρουσιάζει την κατάσταση στο εσωτερικό της σημαντικότερης βιομηχανίας θεαμάτων, την εποχή της ακμής της. Για τους μελετητές οι συνεντεύξεις έχουν μια επιπλέον αξία, αφού αποκαλύπτουν ορισμένες ενδιαφέρουσες άγνωστες όψεις των δημιουργών, όπως οι αντιφάσεις του Hitchcock σε σχέση με την κλασική συνέντευξη στον Francois Truffaut (η ελληνική της μετάφραση στις εκδόσεις Υψιλον).
Αρχές δεκαετίας του ’60, όταν το κλασικό Χόλιγουντ υπό την απειλή της τηλεόρασης έχει ήδη περάσει στη φάση της παρακμής, ο Peter Bogdanovich, φέρελπις ηθοποιός με σπουδές στο εργαστήρι της Stella Adler (δασκάλας μεταξύ άλλων και του Marlon Brando), αλλά και κινηματογραφικός κριτικός υπεύθυνος για τα αφιερώματα στο MoMA καταφθάνει στη δυτική ακτή. Βρίσκεται σε δημοσιογραφική αποστολή για το περιοδικό Esquire και αυτή η βιοποριστική δραστηριότητα θα του αλλάξει τη ζωή. Αν κάποιος διατρέξει προσεκτικά τις σελίδες του βιβλίου ανακαλύπτει τον λόγο: δεν έχουμε να κάνουμε με συνεντεύξεις προορισμένες να προσφέρουν δημοσιότητα για την πρόσφατη ταινία (όπως συμβαίνει συνήθως σήμερα). Ο συγγραφέας συζητά μαζί τους από τη θέση ενός μελετητή, κάθε συνέντευξης προηγείται ένα διεισδυτικό αναλυτικό κριτικό σημείωμα για το έργο τους, τέλος αντιμετωπίζει, για πρώτη φορά στη χώρα τους, αυτούς τους σκηνοθέτες ως αληθινούς καλλιτέχνες, τους δίνει το λόγο για να μιλήσουν για την τέχνη τους.

Απλός μαθητής
Πίσω από αυτή τη στάση του Bogdanovich κρύβεται κάτι απλό. Ο συγγραφέας δεν είναι ένας επαγγελματίας δημοσιογράφος ή κριτικός, αλλά ένας απλός μαθητής που αντιμετωπίζει όχι μόνο με θαυμασμό και σεβασμό, αλλά και φιλοπερίεργη διάθεση τους μεγάλους δασκάλους. Τελεί διαρκώς σε κατάσταση απορίας, είναι αμήχανος, πρώτος ανάμεσα στους συμπατριώτες του, απέναντι σε ένα έργο ογκώδες και επιβλητικό. Δεν υπάρχει κανενός είδους δημοσιογραφικός ναρκισσισμός, αλλά η διάθεση κάποιου να ακούσει τις διδαχές ενός δασκάλου, να κατανοήσει και τέλος να μάθει. Ως αυτός που ερωτά, ο Bogdanovich εμμένει λιγότερο σε προσωπικές ερωτήσεις ή στις σχετικές με τις συνθήκες παραγωγής και κατευθύνει τον ερωτώμενο προς απαντήσεις που έχουν σχέση με τις δημιουργικές αποφάσεις που καλούνταν να λάβει. Ετσι αυτές οι συναναστροφές του γίνονται σιγά σιγά μαθητεία στην τέχνη της σκηνοθεσίας. Στην έκβασή της αυτή η περιπέτεια του επιφυλάσσει μια έκπληξη: ο κριτικός γίνεται ο σκηνοθέτης ταινιών, όπως The Last Picture Show, What’s Up, Doc?, Paper Moon, οροσήμων του αμερικανικού σινεμά στη μετά Χόλιγουντ εποχή.

Δημήτρης Μπάμπας

(δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Καθημερινή της Κυριακής)