(Στην κοιλιά του AI)
του Henri Poulain
(κριτική: Ζωή- Μυρτώ Ρηγοπούλου)

Μπορεί οι οπαδοί της τεχνητής νοημοσύνης να ονειρεύονται πως θα κάνει τον κόσμο πιο δημοκρατικό, κι οι αμφισβητίες της να φοβούνται μια ψηφιακή δικτατορία, υπάρχει, όμως, πίσω απ’ αυτό το διχασμό κάτι κοινό: η ίδια πίστη στη μεγάλη δύναμη των αλγορίθμων γι αυτοβουλία. Αναμενόμενο, μια κι όπως όλοι ξέρουμε οι αλγόριθμοι «ταΐζονται» ήδη μόνοι τους με δεδομένα που τους κάνουν συνεχώς εξυπνότερους και πιο ικανούς. Ή μήπως απλά έτσι θέλουν να πιστεύουμε οι μεγάλες εταιρείες της τεχνολογίας; Μήπως τελικά όσο έξυπνες κι αν γίνονται οι μηχανές πίσω απ’ τις αποφάσεις βρίσκονται εταιρείες κι άνθρωποι που εξυπηρετούν δικούς τους στόχους; Με κάποια μεγαλοστελέχη να ομολογούν και δημόσια πως κάθε εκμετάλλευση ανθρώπου ή γης είναι θυσία ασήμαντη μπροστά στο υπέροχο μέλλον του μετανθρωπισμού τους; Και μπροστά στα υπέροχα κέρδη τους βέβαια. Ποιοι λοιπόν ταΐζουν με δεδομένα τους αλγόριθμους και με ποιο κόστος;
Συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ, με ουσία, σημασία και δύναμη, αλλά και δυνατότητα να μας αφορά και να μας αγγίζει, πάνω σ’ ένα απ’ τα πιο διχαστικά θέματα της εποχής μας, το Στην Κοιλιά του ΑΙ του Ανρί Πουλέν ανοίγει δρόμο στη σκέψη μ’ έναν τρόπο βαθιά πολιτικό έτσι όπως φωτίζει σοκαριστικά, με μεγάλη ακρίβεια κι αμεσότητα, την τεράστια αθέατη επιχείρηση εκμετάλλευσης ανθρώπων και πόρων που έχουν στήσει ανενόχλητες οι μεγάλες εταιρείες της τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης ενόσω μας ευαγγελίζονται ένα εξαίσιο μέλλον. Με τη βοήθεια πρόθυμων πολιτικών, αλλά και των δικών μας φαντασιώσεων για ένα μέλλον που θα είμαστε σκλάβοι ή Θεοί τις οποίες επιτυχημένα χειραγωγούνε.
Στρατιές ολόκληρες ανθρώπων από ευάλωτους πληθυσμούς, λόγω θέσης, ανάγκης ή χώρας, από Φινλανδoύς φυλακισμένους έως άνεργους Βούλγαρους και από Αφρικανές μητέρες μονογονεϊκών οικογενειών έως τους φτωχούς παγκοσμίως, προσλαμβάνονται έναντι πενιχρών μισθών, αφού πρώτα υπογράψουν εξοντωτικά συμφωνητικά εχεμύθειας που επιφέρουν έως και πολυετή φυλάκιση αν παραβιαστούν, για να «ταΐζουν» αθέατοι καθημερινά τους αλγόριθμους με δεδομένα. Τα οποία για να διασταυρώσουν και να ελέγξουν κάθονται ώρες ατέλειωτες, μόνοι μπροστά σε μια οθόνη χωρίς κανένα εργασιακό δικαίωμα ή μάλλον με διαφορετικό βαθμό καταπάτησης των εργασιακών τους δικαιωμάτων. Οι ίδιες αυτές εταιρείες που παριστάνουν τους μπροστάρηδες σε θέματα συμπερίληψης και πολιτικής ορθότητας, ξεζουμίζουν τους ψηφιακούς τους εργάτες σε διαφορετικό βαθμό ανάλογα με το πόσο ανυπεράσπιστοι είναι, ξανά λόγω θέσης, ανάγκης ή χώρας. Στον πάτο του βαρελιού βρίσκονται έτσι για μια ακόμα φορά οι Αφρικανοί ψηφιακοί εργάτες με τις εταιρίες να έχουν κατ’ ουσία υπερβεί το όριο νομιμότητας σ’ αυτά που τους ζητάνε να κάνουν. Ο θεατής δύσκολα θα ξεπεράσει τι αναγκάζονται να βλέπουν οι Κενυάτες εκπαιδευτές των αλγόριθμων για ένα πιάτο φαί, διακινδυνεύοντας την ψυχική τους υγεία, χωρίς κανένα ψυχοπροφυλακτικό μέτρο. Εξίσου αδιανόητη θα του φανεί και η αλαζονική αδιαφορία που δείχνουν για την ανθρώπινη ζωή και για τους πόρους της γης φιλόσοφοι του μετανθρωπισμού και μεγαλοστελέχη της τεχνολογίας με τις δηλώσεις του Σαμ Άλτμαν της OpenAl να κάνουν τον Έλον Μασκ να μοιάζει με καλοκάγαθο πρόσκοπο.
Το θέμα των εξορύξεων τίθεται ως μια ακόμα εκμετάλλευση που οι εταιρείες θέλουν να κάνουν ανεξέλεγκτα προς ίδιον όφελος χειραγωγώντας την κοινή γνώμη ως προς την αδιαμφισβήτητη χρησιμότητά τους. Η χειραγώγηση της κοινής γνώμης διαφαίνεται εδώ ν’ αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της αθέατης αυτής επιχείρησης εκμετάλλευσης του ίδιου του μέλλοντος της ανθρωπότητας απ’ τις εταιρείες για δικούς τους σκοπούς και στόχους. Η δημόσια συζήτηση κατευθύνεται έτσι στα στενά πλαίσια που επιθυμούν οι εταιρείες, ένας παγκόσμιος διάλογος διχασμού στον οποίο η ευθύνη, θετική ή αρνητική, αποδίδεται στη μηχανή, ενώ το πραγματικό «τέρας» απ’ το οποίο κινδυνεύουμε, η ανθρώπινη απληστία δηλαδή παραμένει αθέατο και καλά ταϊσμένο. Κι αν όλα αυτά θυμίζουν και λίγο Τσόμσκι, δεν είναι μάλλον τυχαίο, αφού το Στην κοιλιά του ΑΙ μοιάζει να συγγενεύει σε πολλά επίπεδα μ’ ένα άλλο σπουδαίο ντοκιμαντέρ των αρχών του 21ου αιώνα, το περίφημο The Corporation των Mark Achbar και Jennifer Abbott. Εκεί ο Τσόμσκι μας εξηγούσε μεταξύ άλλων το πώς η κατασκευασμένη μας συναίνεση επιτυγχάνεται μέσω μηχανισμών χειραγώγησης και αθέατου περιορισμού της προσωπικής μας ελευθερίας. Κι εδώ βρίσκεται ίσως το μεγαλύτερο όφελος θέασης του ντοκιμαντέρ Στην Κοιλιά του ΑΙ, ο τρόπος με τον οποίο δεν ενημερώνει απλά το θεατή γι αυτά που συμβαίνουν κάτω απ’ τη μύτη του, αλλά τον ωθεί να επανατοποθετηθεί και εν τέλει να σκεφτεί πως πέρα από άπληστους ανθρώπους κι έξυπνες μηχανές το μέλλον της ανθρωπότητας είναι βασικά και δική του ευθύνη.

(27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης)