(μια συνέντευξη)

Η ανδρική φιλία -μια φιλία που δεν γνωρίζει εθνικές ταυτότητες- , βρίσκεται στον κέντρο στη βραβευμένη στο Φεστιβάλ του Βερολίνου, ταινία της Yeşim Ustaoğlu/ Γιεσίμ Oυστάογλου. Όμως πίσω από την ιστορία φιλίας ανάμεσα στον Mehmet -έναν εσωτερικό μετανάστη, που κατάγεται από ένα χωριό της Σμύρνης- και τον Berzan -έναν Κούρδο- υπάρχουν ορισμένες αθέατες για το επίσημο κράτος, όψεις της Τουρκικής κοινωνίας: Η εσωτερική μετανάστευση, η "ανύπαρκτη" εθνική μειονότητα των Κούρδων, το παράλογο κυνήγι μαγισσών, οι ιδιαίτερες πολιτισμικές ταυτότητες που βαίνουν προς εξαφάνιση.
Λυρικοί τόνοι και ντοκιμαντερίστικο ύφος υποστηρίζουν αυτήν την κραυγή διαμαρτυρίας της Yeşim Ustaoğlu. Το ταξίδι στον ήλιο/ Journey to the Sun/ Günese Yolculuk (ή μάλλον το ταξίδι προς την Ανατολή του ήλιου), που ο Mehmet, θα επιχειρήσει στο τέλος είναι ένα ταξίδι πολλαπλά αποκαλυπτικό (και για τον ήρωα αλλά και για τον θεατή): είναι ένα ταξίδι θρήνος για ένα φίλο που χάθηκε, ένα ταξίδι μύησης και γνώσης. Είναι τέλος ένα ταξίδι που θέτει τον θεατή ενώπιον μιας τραγικής πραγματικότητας, μιας πραγματικότητας την όποια τα μεν δυτικά μέσα ενημέρωσης, επιμελώς αγνοούν, οι δε ιθύνοντες του τουρκικού κράτους επιχειρούν να εξαφανίσουν.
Δ.Μ.

Ερ: Τα τελευταία χρόνια το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης έχει παρουσιάσει αρκετές ταινίες από την Τουρκία. Έχει γίνει στο παρελθόν ένα αφιέρωμα στον Omer Kavur, προβλήθηκαν ταινίες όπως Το χωριό (Nuri Bilge Ceylan), Η αθωότητα (Zeki Demirkubuz), Οι τούμπες μέσα σε φέρετρο (Dervis Zaim). Φέτος υπάρχουν τρεις ταινίες. Μπορούμε να μιλήσουμε για ένα "νέο κύμα" στον τούρκικο κινηματογράφο;
Απ: Ναι. Νομίζω ότι υπάρχει μια νέα γενιά, έχουν εμφανιστεί νέοι σκηνοθέτες. Υπάρχει μια κίνηση γενικά στο χώρο. Υπάρχουν νέες ιδέες -και νέοι, αλλά και παλαιότεροι σκηνοθέτες, κάνουν ενδιαφέρουσες ταινίες. Προσφέρουν, αυτοί οι σκηνοθέτες στους θεατές της Τουρκίας αλλά και του εξωτερικού, ταινίες διαφορετικές από τις παλιές, νέες.
Κάθε χρόνο υπάρχουν αρκετές ταινίες από νέους σκηνοθέτες. Συνήθως καταφέρνουν να βρουν οικονομική υποστήριξη από διανομείς, υπάρχουν συνήθως κάποιες χορηγίες. Έτσι βλέπεις ότι κάθε χρόνο σχεδόν όλοι κάνουν μια καινούρια ταινία. Ίσως η ταινία να είναι χαμηλού ή μηδαμινού προϋπολογισμού (no-budget), αλλά πάντως γίνεται. Οι περισσότερες ταινίες είναι ανεξάρτητες παραγωγές. Όταν μια ταινία κερδίζει κάποιο χρηματικό βραβείο σε κάποιο φεστιβάλ, τότε ο σκηνοθέτης χρηματοδοτεί με τα χρήματα αυτά την επόμενη του ταινία.
Οι ταινίες απ' αυτούς τους ανεξάρτητους σκηνοθέτες, έχουν μια σχετικά καλή διανομή και υποστηρίζονται από τον τύπο, παίρνουν καλές κριτικές. Κάνουν κάποια εισιτήρια, όχι βέβαια όσο οι εμπορικές ταινίες, αλλά τα πηγαίνουν σχετικά καλά.

Ερ: Η ταινία ασχολείται μ' ένα φλέγον θέμα της τουρκικής κοινωνίας. Πόσο δύσκολο ήταν τα γυρίσματα. Υπήρχαν προβλήματα από τις αρχές;
Απ: Το θέμα της ταινίας είναι η φιλία που αναπτύσσεται ανάμεσα σ' ένα Κούρδο και σ' ένα Τούρκο, και ως φόντο υπάρχουν τα παλιά προβλήματα ανάμεσα στις δύο εθνότητες. Για να κάνουμε κάποια γυρίσματα χρειάστηκε να πάρουμε άδεια από τις αρχές. Τα πράγματα δεν ήταν εύκολα, αλλά στο τέλος τα καταφέραμε.

Ερ: Ποία ήταν η πρώτη ιδέα που είχατε σχετικά με την ταινία. Ποίο ήταν το έναυσμα για να σκηνοθετήσετε αυτήν την ταινία;
Απ: Το αρχικό έναυσμα μού το έδωσαν άρθρα εφημερίδων για μια τεχνητή λίμνη που θα γινόταν σε μια περιοχή της Νοτιοανατολικής Τουρκίας και η οποία θα κάλυπτε τα χωριά της περιοχής. Μού πρόσφεραν τα δημοσιεύματα την αρχή: για να σκεφθώ για τον πολιτισμό που χανόταν, για τους ανθρώπους που έχαναν τα σπίτια τους. Το δεύτερο στοιχείο, που με βοήθησε να εστιάσω την προσοχή μου στην ιστορία της ταινίας, ήταν το ζήτημα της εσωτερικής μετανάστευσης. Γνώριζα ανθρώπους που ήταν εσωτερικοί μετανάστες, είχα αρκετούς γνωστούς και ήξερα καλά τις συνθήκες μέσα στις οποίες ζούσαν, γνώριζα από κοντά τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν αυτοί οι άνθρωποι. Πως προσπαθούσαν να επιβιώσουν στον δρόμο. Τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν: αυτοί οι άνθρωποι αισθάνονται άσχημα, έχουν πολύ χαμηλό ηθικό.

Ερ: Ποία φάση στη δημιουργία αυτής της ταινίας ήταν, κατά την άποψη σας, η πιο σημαντική για την ολοκλήρωσή της;
Απ: Όλα τα στάδια για την ολοκλήρωση της ταινίας ήταν για μένα σημαντικά. Μ' άρεσε η διαδικασία συγγραφής του σεναρίου. Χρειάστηκα δύο χρόνια για να ολοκληρώσω το σενάριο. Η κεντρική ιδέα του σεναρίου παρέμενε πάντα σταθερή και απλώς έκανα διάφορες μικρές αλλαγές. Καθώς δούλευα το σενάριο, σιγά -σιγά, οι χαρακτήρες άρχισαν να γίνονται πιο σαφείς και κάποια σημεία στην ιστορία γινόταν καθαρά.
Ήταν επίσης ενδιαφέρουσα η επιλογή των ηθοποιών (το να συζητώ με πολλούς ανθρώπους). Επίσης η επιλογή των τοποθεσιών που θα γυριζόταν η ταινία, τα γυρίσματα, το μοντάζ. Οι ηθοποιοί στην ταινία δεν είναι επαγγελματίες και δουλέψαμε μαζί για αρκετό καιρό. Έκανα πολλά πράγματα μόνη μου, σ' αυτή ταινία. Μ' αρέσει να δουλεύω μόνη, μ' ευχαριστεί ιδιαίτερα.
Ίσως το πιο σημαντικό στάδιο να ήταν η επιλογή των τοποθεσιών που θα γινόταν τα γυρίσματα. Γνώριζα τις τοποθεσίες που είχε γυριστεί η ταινία πολύ καλά -είχα πάει εκεί πολλές φορές. Έτσι έγραφα το σενάριο γνωρίζοντας από πριν τις τοποθεσίες. Και μετά κοίταζα ξανά τις τοποθεσίες, δίνοντας έμφαση στις συνθήκες φωτισμού που επικρατούσαν. Και στην συνέχεια γύριζα πίσω και έκανα κάποιες αλλαγές στο σενάριο.
Όταν άρχισαν τα γυρίσματα τα πάντα ήταν έτοιμα -τι πλάνα θα χρησιμοποιήσω, πως θα γυρίσω μια σκηνή-, τα πάντα ήταν έτοιμα. Θα έπρεπε να ήταν έτοιμα. Στην διαδικασία του μοντάζ έγιναν απλώς κάποιες μικρές αλλαγές, ξεκαθάρισα κάποια σημεία στην ταινία.
 
Ερ: Πως ήταν η συνεργασία σας με τον Jacek Petrycki (σ.σ. διευθυντής φωτογραφίας στην ταινία Ερασιτέχνης Κινηματογραφιστής του Krysztof Kieslowski);
Απ: Ήταν διευθυντής φωτογραφίας σε κάποια ντοκιμαντέρ του Krysztof Kieslowski. Μ' άρεσε η ντοκιμαντερίστικη προσέγγιση που έχει στην εικόνα. Όταν τέλειωσα το storyboard της ταινίας σκεφτόμουν ποίος μπορεί να δώσει ένα χαρακτήρα ντοκιμαντερίστικο στην ταινία, αλλά ταυτόχρονα να μπορεί και να φωτίσει μ' ένα τρόπο ιδιαίτερο και κοντινά πλάνα. Τον ήξερα από παλιά επικοινώνησα μαζί του, διάβασε το σενάριο και τον ενδιέφερε πολύ. Νομίζω ότι τελικά το αποτέλεσμα της συνεργασίας μας ήταν πολύ καλό.

Ερ: Πως βλέπετε την κατάσταση στην Τουρκία;
Απ: Ελπίζω να αλλάξουν τα πράγματα. Ο σεισμός φαίνεται ότι έκανε τους ανθρώπους να αρχίσουν να αλλάζουν. Ήταν σαν μια αφύπνιση, έφερε τους ανθρώπους πιο κοντά. Βοήθησε στο να υπάρχει μεγαλύτερη αλληλοκατανόηση. Πιστεύω ότι η Τουρκία πρόκειται να αλλάξει στο μέλλον, ότι θα γίνει μια χώρα που θα κατανοεί τα προβλήματα που αντιμετωπίζει και να τα λύνει μ' ένα τρόπο δημοκρατικό, με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα. Ελπίζω να εξελιχθούν έτσι τα πράγματα.

(Συνέντευξη: Δημήτρης Μπάμπας. Τμήμα της συνέντευξης δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης (1999), Πρώτο Πλάνο)