(Το ηφαίστειο της ζωής)
της Ana Poliak
"Βρίσκομαι σ' έναν όροφο ψηλά, περιτριγυρισμένη από το κενό. Ξέρω ότι πρέπει να πηδήσω. Όμως δεν ξέρω αν πρέπει να πηδήσω προς τα μέσα ή προς τα έξω".
Εικόνες του Μπουένος Άιρες. Δύο πρόσωπα. Ο Danilo: ακονίζει μαχαίρια. Η Anita, ένα κορίτσι στα πρόθυρα της εφηβείας, που δουλεύει σ' ένα κομμωτήριο. Μια φιλία γεννιέται. Το νεαρό κορίτσι, μέσα απ' αυτή τη φιλία, θα μάθει για το παρελθόν της χώρας, θα δει τον κόσμο μ' ένα άλλο βλέμμα. Η σχέση των δύο αυτών προσώπων του μοναχικού Danilo και της φτωχής Anita είναι μια σχέση δασκάλου- μαθητή, μια σχέση όπου το τραυματικό βίωμα του παρελθόντος μεταδίδεται.
"Η δασκάλα μου δολοφονήθηκε, όταν ήμουν 14 χρονών": Η προσωπική μαρτυρία μιας γυναίκας ανοίγει την αφήγηση. Σ' αυτή την ταινία η πρόσφατη ιστορία της Αργεντινής ορίζει το πλαίσιο: Η δικτατορία, τα βασανιστήρια, οι εξαφανίσεις, οι μητέρες των εξαφανισθέντων στην Plaza de Mayo, οι πολιτικές δολοφονίες, οι προσωπικές τραγωδίες του παρελθόντος είναι οι πηγές της κακοδαιμονίας του σήμερα. Ιστορίες από το τραυματικό παρελθόν μιας χώρας που βιώνονται με όρους προσωπικούς, η έμμεση σχέση το παρόντος με το παρελθόν, οι πληγές που παραμένουν ανοικτές, οι οδύνες της ψυχής και οι δαίμονες του παρελθόντος δυναστεύουν το σήμερα, όλα αυτά ρίχνουν βαριά την σκιά τους στα πρόσωπα της ταινίας. Η μνήμη και η λήθη, ο συμβιβασμός και η απομόνωση: είναι τα δίπολα στα οποία επανέρχεται διαρκώς η αφήγηση.
Η σκηνοθεσία εισέρχεται σ' αυτό το οδυνηρό σύμπαν του παρελθόντος, βαδίζει στο "πύρινο έδαφος" της ιστορίας και της προσωπικής μνήμης, εξερευνά το αίσθημα της ενοχής, αναζητά τους ένοχους τις αιτίες και τα αιτία. Κυρίως όμως θυμάται ….
Δ.Μ.
Οι δηλώσεις της Ana Poliak
ΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟ
Ξεκίνησα πριν χρόνια, μετά την πρώτη μου ταινία, ένα ντοκιμαντέρ (Que vivan los crotos, 1990). Ζήτησα από τον διευθυντή φωτογραφίας και συνεργάτη μου (Willi Behnisch) να γράψουμε ένα σενάριο. Θα ήταν το πρώτο, και για τους δύο μας, για μεγάλου μήκους ταινία. Αρχίσαμε να δουλεύουμε με μία εικόνα: την εικόνα ενός άνδρα στη φωτιά. Δουλεύαμε κάθε μέρα χωρίς ιστορία, χωρίς χαρακτήρες, μόνο με τα συναισθήματα μας για τον κόσμο. Συνήθως ξεκινώ καταγράφοντας εικόνες ή έμμονες ιδέες π.χ. την ιδέα ενός ακονιστή μαχαιριών. Νομίζω ότι αυτή η εικόνα είναι πολύ υποβλητική και υπαινικτική. Ένας άνδρας που κάνει ποδήλατο για παρά πολλά χιλιόμετρα, όμως ποτέ δεν πάει πουθενά (ένα ποδήλατο, που δεν κινείται αφού ακονίζει μαχαίρια). Το άλλο στοιχείο (στο σενάριο) ήταν η δική μου ιστορία. Ξεκίνησα να γράφω για τη δική μου προσωπική κρίση, όταν ήμουν νέα. Ο κεντρικός χαρακτήρας -ένα κορίτσι-, είμαι εγώ, όταν ήμουν έφηβη. Ξεκίνησα να γράψω γι ' αυτή την περίοδο - τότε ακόμα οι άλλοι χαρακτήρες δεν είχαν γραφεί. Τελικά καταλήξαμε σ' ένα σενάριο χωρίς ιστορία, χωρίς σημεία αφήγησης, ήταν απλώς για σχέσεις, για την οδύνη, για την οδύνη του κόσμου, όπως τον βλέπει αυτό το κορίτσι.
ΤΑ ΓΥΡΙΣΜΑΤΑ
Ο συνεργάτη μου (Willi Behnisch) με κοίταξε και μου είπε: "Λοιπόν, ας πάρουμε την κάμερα, ας ξεκινήσουμε τώρα". Ήμασταν στο σπίτι μου. Άρχισε να μετακινεί τα έπιπλα, για να δημιουργήσει το σκηνικό για την ταινία και ξεκινήσαμε να αναζητούμε την εικόνα αυτού του συναισθήματος. Την πρώτη εικόνα της ταινίας - εγώ στο παράθυρο - αυτή την εικόνα η οποία μ' άρεσε πιο πολύ. Ξεκινήσαμε τα γυρίσματα χωρίς σενάριο. Διάφορες καταστάσεις. Σε κάποιο σημείο αποφάσισα να μιλήσω με τον ηθοποιό που υποδυόταν τον ακονιστή μαχαιριών.
Ξεκινήσαμε αυτοσχεδιασμούς. Δεν ήταν σε κατάσταση κατάθλιψης, ωστόσο ήταν σαν και εμένα: ήθελε να κάνει πράγματα, όμως δεν μπορούσε. Ψάξαμε μέσα μας για καταστάσεις, για συναισθήματα, συζητήσαμε πολύ, ξεκινήσαμε να διερευνούμε συγκεκριμένες σκηνές π.χ. την σκηνή όπου μιμείται ανθρώπους που του ανοίγουν την πόρτα και τον διώχνουν.
Όταν αισθάνθηκα ότι αυτός ο χαρακτήρας είχε αναπτυχθεί, άρχισα να ασχολούμαι με το κορίτσι. Αντιλαμβανόμουν ότι το σενάριο ήταν η αφετηρία, όμως αυτό το κορίτσι δεν ήμουν εγώ, δεν ήταν ένα κορίτσι της μεσοαστικής τάξης. Δεν ενδιαφερόμουν τόσο πολύ για τα προβλήματα της τάξης μου. Αισθανόμουν ότι τα προβλήματα μου απεικονιζόταν στην εισαγωγή της ταινίας -δεν ήθελα να κάνω μια ταινία για ένα κορίτσι όπως ήμουν εγώ. Αποφάσισα να κάνω μια ταινία για το αντίθετο.
ΜΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Όταν ήμουν 11 χρονών είχα μία δασκάλα -όχι στο κανονικό σχολείο -αλλά σ' ένα παράλληλο, ένα καλλιτεχνικό σχολείο. Ήταν δασκάλα της λογοτεχνίας και της δημιουργικής γραφής, ήταν η δασκάλα μου για τρία χρόνια, αλλά επίσης ήταν ένα πρόσωπο υπόδειγμα για μένα, μια μητέρα. Πίστευα ότι θα γινόμουν συγγραφέας. Ήταν τα πάντα για μένα. Το 1976 την απήγαγαν μαζί με το σύζυγο της, και "εξαφανίσθηκαν". Τούς σκότωσε (η δικτατορία). Πιστεύω ότι αυτό το τραύμα ποτέ δεν θα κλείσει. Ποτέ. Ποτέ δεν θα θεραπευθεί. Όταν το τραύμα είναι στο σώμα, τότε γίνεται ουλή - όμως δεν είναι τέτοιου είδους τραύμα. Πιστεύω ότι η χώρα και όλοι μας, ακόμα αιμορραγούμε. Είναι αδύνατο να ζήσεις.
Πώς μπορούμε να περπατάμε πάνω από τα πτώματα;
Για παράδειγμα πολλά εμπορικά κέντρα έχουν κτισθεί πάνω σε πτώματα. Έθαβαν τα πτώματα στα θεμέλια υπό ανέγερση οικοδομών.
Ο κόσμος συνεχίζει να ζει την ζωή του. Ο κόσμος είναι ένας άλλος πλανήτης…
Ωστόσο για μένα το πρόσφατο παρελθόν δεν είναι παρελθόν, αλλά παρόν. Υπάρχει, με καλύπτει. Όμως ο κόσμος δεν μιλά γι' αυτό. Ο ακονιστής μαχαιριών είναι μια εξαίρεση, είναι διαφορετικός. Πολύ κόσμος, από την γενιά που έζησε εκείνη την περίοδο, τον απασχολεί ακόμα το παρελθόν.
Το κορίτσι δεν ξέρει τίποτε γι' αυτή την ιστορία. Στα αλήθεια δεν ξέρει κάτι. Είναι πολύ φτωχή, ζει σε άσχημες συνθήκες. Ζει μία δύσκολη ζωή, οι αδελφοί της δολοφονήθηκαν από την αστυνομία ή σκοτώθηκαν σε συμπλοκές στην γειτονιά. Έχει τρομακτική ενέργεια και πολύ δυνατό ένστικτο επιβίωσης. Την χρονιά που γυρίζαμε την ταινία έχασε και τα δύο της αδέλφια της.
Η ΚΑΤΑΛΗΞΗ
Η τελευταία φράση της ταινίας, του Νίτσε, λεει ότι ο καθένας μας έχει μέσα του ένα ηφαίστειο: "Ξέρω ότι υπάρχει κάτι σκληρό μέσα μου, κάτι που μπορεί να σπάσει πέτρες". Ο καθένας μας το ξέρει αυτό -και αισθανόμαστε ότι είμαστε δυνατοί, ότι κάτι αξίζουμε. Ο καθένας μας μπορεί να σπάσει πέτρες και είμαστε σαν ηφαίστεια: και μία μέρα τα ηφαίστεια εκρήγνυνται. Στην ταινία η ηρωίδα στο τέλος προχωρά μόνη της και θυμάται όλα αυτά που της είπε ο ακονιστής μαχαιριών. Τώρα δεν τα κατανοεί, όμως θα τα κατανοήσει σε μια νέα φάση. Η δύναμη του ατόμου. Όμως αν όλες οι δυνάμεις των ατόμων ενωθούν …
(αποσπάσματα από συνέντευξη στο World Socialist Web Site www.wsws.org, της Διεθνούς Επιτροπή της 4ης Διεθνούς. Απόδοση Δημήτρης Μπάμπας)