του Jonathan Steele
Σχεδόν κάθε σκηνή της ταινίας του Κέν Λόουτς/ «Γη και Ελευθερία»/ Land and Freedom θυμίζει τον πίνακα «Προμήνυμα Εμφυλίου Πολέμου» του διάσημου ζωγράφου του σουρεαλισμού Σαλβαντόρ Νταλί ή την «Γκουέρνικα» του Πικάσο.
Η ταινία του Κεν Λόουτς επευφημήθηκε στις Κάννες, κερδίζοντας το Βραβείο της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών, ενώ στην Ισπανία, χιλιάδες νέοι πολιορκούν τους κινηματογράφους για να ανακαλύψουν τα μυστικά των παππούδων και των γιαγιάδων τους, από τον εμφύλιο πόλεμο. Το «Γη και Ελευθερία» είναι ένα έπος του Βρετανού ρεαλιστή σκηνοθέτη Κεν Λόουτς. Ο Ντέιβιντ, ο κεντρικός ήρωας του φιλμ, δεν είναι ένας μεσοαστός δημοσιογράφος α λα Τζορτζ Όργουελ (σ.σ. ο πασίγνωστος συγγραφέας της «Φάρμας των Ζώων» και του «1984» ήταν και δημοσιογράφος που κατάγραψε στο βιβλίο του «Φόρος Τιμής» τις εμπειρίες του από τον εμφύλιο πόλεμο της Ισπανίας, πολεμώντας στο πλάι των δημοκρατικών, μέχρι ότου τραυματιστεί σοβαρά), αλλά ένας άνεργος νέος από το Λίβερπουλ που ανήκει στην εργατική τάξη και πηγαίνει στην Ισπανία μετά το πραξικόπημα του Φράνκο εναντίον της εκλεγμένης δημοκρατικής κυβέρνησης για να βοηθήσει εθελοντικά. Ήταν πριν συγκροτηθούν οι Διεθνές Ταξιαρχίες.
Ουσιαστικά, ο εμφύλιο πόλεμος (1936-1939) δεν είναι το θέμα της ταινίας. Ο υπότιτλος της ταινίας είναι: «Μια ιστορία για την Ισπανική Επανάσταση» και καλύπτει μόνο μερικούς μήνες από το μέτωπο της Βαρκελώνης και της Αραγωνίας, το 1936. Όπως όλοι οι άλλοι ξένοι που βρέθηκαν σ’ αυτό το χάος έτσι και ο Ντέιβιντ μένει κατάπληκτος στην αρχή, αλλά αργότερα δέχεται τα κύματα της ελευθερίας και της ισότητας. Η ταινία διαποτίζεται από αισθήματα αισιοδοξίας, ενθουσιασμού και αδελφοσύνης αλλά και προδοσίας- γιατί γεννιέται συχνά το ερώτημα εάν ο προδόθηκε ο σκοπός της επανάστασης. Ο κεντρικός άξονας της ταινίας του Λόουτς είναι η προδοσία της προδοσίας. Οι δημοκρατικοί έχασαν τον πόλεμο, το 1939, όταν η Βρετανία και η Γαλλία αποφάσισαν από κοινού να μην ανακατεύονται, άσχετα αν ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι βοηθούσαν ανοιχτά τους φασίστες.
Αλλά στη ουσία, σύμφωνα με την ανάλυση του σκηνοθέτη, ο σκοπός προδόθηκε το 1937, όταν οι κομμουνιστές απέκτησαν μεγάλη εξουσία μέσα από τις ασύμφωνες κινήσεις της Αριστεράς. Ο Στάλιν που εξουσίαζε τους Ισπανούς κομμουνιστές, μέσω των πολλών πρακτόρων του, θέλησε να αντιστρέψει την πορεία της επανάστασης. Ήλπιζε σε μια μετριοπαθή μορφή της αβασίλευτης Δημοκρατίας για να κερδίσει μεγαλύτερη υποστήριξη από την μεσο-αστική τάξη της Ισπανίας, έτσι ώστε να κάνει πιο αποδεκτή την Σοβιετική Ένωση ως σύμμαχο, από την Γαλλία και την Βρετανία. Έτσι, οι κομμουνιστές ξεκίνησαν, στην κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου, μια καμπάνια εναντίον των αναρχικών και των αριστερών ακτιβιστών της επαναστατικής πολιτοφυλακής, γνωστής ως POUM.
Ο 80χρονος αναρχικός Ενρικ Κασάνας δηλώνει φανατικός οπαδός της ταινίας: «Ποτέ δεν ήρθαμε σε ρήξη με τον φρανκισμό: Όταν οι κομουνιστές επέστρεψαν στην εξουσία δεν απαίτησαν να γίνουν αλλαγές. Ήθελαν να δεχτούν τις εξουσίες έτσι όπως είχαν».
Η πίκρα του προς τον κομουνισμό είναι θέση-κλειδί στην ταινία του Λόουτς, ο οποίος είναι αντι-σταλινικός όπως και ο Όργουελ. Γι’ αυτό ήθελε ο προλεταριακός ήρωας του να ξεκινήσει ως μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος και σταδιακά να αποχωρήσει. Η Concha Perez, ακτιβίστρια του POUM, είπε: «Η ταινία του Λόουτς, αναπαριστάνει το ακριβές κλίμα στο οποίο ζούσαμε».
Μια ομάδα από τις Διεθνές Ταξιαρχίες, κυρίως κομμουνιστές, όταν προκλήθηκαν τον περασμένο μήνα να δουν την ταινία επιτέθηκαν στον σεναριογράφο Τζιμ Άλλεν και στον σκηνοθέτη γιατί είπαν ότι τους παρουσίαζαν ως πιόνια του Στάλιν.
[Αποσπάσματα από κείμενο που δημοσιεύθηκε στην εφ. The Guardian (29-9-1995), με τον τίτλο ‘Betrayed from within’. Η ελληνική μετάφραση δημοσιεύτηκε στην εφ. Η Καθημερινή]
