του Dennis Overbye /The New York Times
Θα ήταν καλό οι παραγωγοί επιστημονικών ταινιών να ξόδευαν έστω και τον μισό χρόνο που ξοδεύουν σε γκαρνταρόμπες και χτενίσματα για να μεταφέρουν σωστά την επιστήμη. Εχω κουραστεί να διαμαρτύρομαι γι’ αυτό το θέμα, αυτή τη στιγμή όμως βρισκόμαστε μπροστά σε μία εντυπωσιακή εμφάνιση τέτοιων ταινιών, και θα ήθελα πολύ να δω έστω και μία που να μην με κάνει να τρίζω τα δόντια μου.
Πέρυσι, η ταινία «Gravity», η οποία κέρδισε επτά Οσκαρ, μας αποκάλυψε εκπληκτικές ρεαλιστικές απεικονίσεις διαστημικού εξοπλισμού και συνθήκες έλλειψης βαρύτητας, όμως μας τα χάλασε σε ό,τι αφορά τους απλούς κανόνες της μηχανικής των δορυφορικών τροχιών. Φέτος, βγήκε στους κινηματογράφους «Η Θεωρία των Πάντων»/ The Theory of Everything, μία ταινία για τα πρώτα χρόνια της ζωής και των καιρών του Βρετανού φυσικού και συγγραφέα των μπεστ σέλερ Στίβεν Χόκινγκ / Stephen Hawking.
Εκατομμύρια άνθρωποι και λάτρεις της επιστήμης που έχουν διαβάσει τα βιβλία του δρος Χόκινγκ, έχουν συρρεύσει στις διαλέξεις του και τον έχουν παρακολουθήσει στο «Σταρ Τρεκ» και την τηλεοπτική σειρά «The Big Bang Theory», κ.α. δεν γνωρίζουν πραγματικά τίποτα παραπάνω γι’ αυτόν, πέρα από το ότι είναι η φιγούρα εκείνη στο αναπηρικό καροτσάκι που μιλάει με ρομποτική φωνή.
H ερμηνεία του Εντι Ρεντμέιν, για την οποία είναι προτεινόμενος για Οσκαρ – από τα παραμορφωμένα, παράλυτα δάχτυλα μέχρι τη σκανδαλιάρικη σπίθα που φωτίζει το κατά τα άλλα παγωμένο πρόσωπο όταν απολαμβάνει ένα αστείο ή μία ευφυής παρατήρηση, είναι ακριβής. To δραματικό αποκορύφωμα, τη στιγμή που κάνει κλικ στο ποντίκι και οι λέξεις «Το όνομά μου είναι Στίβεν Χόκινγκ» ξεπηδούν από ένα ηχείο με μία ρομποτική αμερικανική προφορά, αποτελεί μία στιγμή γνήσιας δημιουργίας, που μου έφερε δάκρυα στα μάτια.
Στο σκοτάδι
Η ταινία όμως δεν αξίζει κανένα βραβείο σε ό,τι έχει να κάνει με τη φευγαλέα και μπερδεμένη αναφορά στο επιστημονικό έργο του Χόκινγκ, που αφήνει τους θεατές στο σκοτάδι όσον αφορά το γιατί ακριβώς είναι τόσο διάσημος. Αντί να δείξει πώς υπονόμευσε παραδοσιακές αντιλήψεις για το Διάστημα και την έννοια του χρόνου, καταφεύγει σε θρησκευτικές ευαισθησίες όσον αφορά στο τι λέει ή δεν λέει το έργο του σχετικά με την ύπαρξη Θεού, αναφορές που και αυτές όμως είναι πολύ μικρές.
Προς τιμήν της, η ταινία δεν αποφεύγει τα σκοτεινά σημεία της ιστορίας του δρος Χόκινγκ. Είναι βασισμένη στην αυτοβιογραφία της πρώτης συζύγου του, Τζέιν Oυάιλντ, «Ταξιδεύοντας στο άπειρο: Η ζωή μου με τον Στίβεν», που εκδόθηκε το 2007, και αποτελεί ένα από τα δύο βιβλία που έγραψε η ίδια σχετικά με το πώς είναι να ερωτεύεσαι και στη συνέχεια να φροντίζεις έναν ολοένα και πιο ανάπηρο, διάσημο και ιδιοφυή άνθρωπο. H Τζέιν τελικά προχωρά τη ζωή της δίπλα στον διευθυντή της χορωδίας της ενορίας της, ενώ ο Στίβεν δίπλα στη νοσοκόμα του Ιλέιν Μέισον, την οποία παντρεύεται και στη συνέχεια χωρίζει.
Ο δρ Χόκινγκ, 72 ετών, λέγεται ότι είχε υπογράψει, πιθανώς με απροθυμία, για μία ταινία στην οποία θα συμπεριλαμβάνεται η δική του πλευρά της ζωής του. Από όλα τα θαρραλέα πράγματα που έχει κάνει, αυτό ίσως να είναι και το πιο γενναίο: να εμπιστευτεί την ιστορία της ζωής του σε μία πρώην σύζυγο. Επέτρεψε στους παραγωγούς να χρησιμοποιήσουν πραγματικές ηχογραφήσεις της εμβληματικής του φωνής, και αφού παρακολούθησε την ταινία την αποκάλεσε «γενικά αληθινή», σύμφωνα με τον σκηνοθέτη, Τζέιμς Μαρς, ο οποίος το 2008 κέρδισε Οσκαρ για το ντοκιμαντέρ «Σε τεντωμένο σκοινί» («Man on Wire»).
Οσον αφορά όμως την επιστήμη, δεν μπόρεσα να κρατηθώ και άρχισα να τρίζω τα δόντια μου. Ξεχάστε για μία στιγμή ότι στην αρχή της ιστορίας συναντάμε τους χαρακτήρες να μιλούν για μαύρες τρύπες σε ένα σεμινάριο στο Λονδίνο, χρόνια πριν επινοηθεί αυτός ο όρος. Δυστυχώς, κάποιοι αναχρονισμοί είναι ίσως αναπόφευκτοι σε αφηγήσεις που απευθύνονται στο ευρύ κοινό, και ειδικά στην περίπτωση ενός μυστηριακού πεδίου, όπως η αστροφυσική.
Οι μαύρες τρύπες
Το πράγμα όμως γίνεται ακόμα χειρότερο. Προσπερνώντας μερικές σκηνές και πηγαίνοντας χρόνια μπροστά. Ο δρ Χόκινγκ, ενώ ετοιμάζεται για ύπνο, το βλέμμα του μένει καρφωμένο στα πυρακτωμένα κάρβουνα στο τζάκι και έχει ένα όραμα μαύρων τρυπών που αφρίζουν και εκλύουν θερμότητα. Το επόμενο πράγμα που βλέπουμε είναι να λέει μπροστά σε ένα ακροατήριο σε αμφιθέατρο στην Οξφόρδη ότι οι μαύρες τρύπες, σε αντίθεση με τον θρύλο και την προηγούμενη θεωρία, δεν είναι παντοτινές.
Η πρόβλεψη της ακτινοβολίας Χόκινγκ, όπως ονομάζεται, είναι το μεγαλύτερο επίτευγμά του, και για εκείνο για το οποίο είναι πιθανότερο να κερδίσει το Βραβείο Νομπέλ. Ομως η σύλληψη της ιδέας δεν ήρθε σε μία στιγμή έμπνευσης μπροστά στο τζάκι. Και εξιστορώντας τελικά την ιστορία με αυτό τον τρόπο, οι παραγωγοί απέτυχαν να μεταφέρουν την πιο δραματική στιγμή στην επιστημονική του καριέρα.
Οταν ο δρ Χόκινγκ ανακάλυψε ότι οι κβαντικές επιδράσεις δημιουργούν τη διαρροή στις μαύρες τρύπες, πήγε ενάντια σε κάθε ένστικτο και προσδοκία του. Πέρασε δύο μοναχικούς μήνες προσπαθώντας να καταλάβει τι είχε κάνει λάθος, μέχρι που και κλειδώθηκε κάποια στιγμή στο μπάνιο για να σκεφτεί. To ημίφως της αβεβαιότητας και τυχαιότητας με την οποία η θεωρία της κβαντικής φυσικής προίκισε τη φύση στις μικρότερες κλίμακες θα μπορούσε στην πραγματικότητα να διαπεράσει την προηγουμένως απαραβίαστη επιφάνεια της μαύρης τρύπας. Η ανακάλυψή του κατέληξε να είναι πάρα πολύ σημαντική, επειδή συνεπάγεται, ανάμεσα σε άλλα πράγματα, ότι το τρισδιάστατο Διάστημα είναι μία ψευδαίσθηση. Ζούμε μέσα σε ένα ολόγραμμα ή στο Μάτριξ;
(Η ελληνική μετάφραση δημοσιεύθηκε στην εφ. Η Καθημερινή, 08.02.2015)
