(Οι στάχτες μιας αγάπης)
του Jia Zhang-ke
(η κριτική του Θόδωρου Σούμα)

Ο Ζία Ζανγκέ (Jia Zhang-ke) έχει σκηνοθετήσει σπουδαίες ρεαλιστικές ταινίες, σημαντικές κοινωνικές τοιχογραφίες, όπως τα Ακίνητες ζωές, 2006, Αίσθηση αμαρτίας, 2013 και Πέρα από τα βουνά, 2015, που έχουν διανεμηθεί από την AMA films.
Οι στάχτες μιας αγάπης του καλύτερου και πιο φορμαρισμένου σήμερα Κινέζου σκηνοθέτη συνδυάζει αποτελεσματικά μια ερωτική ιστορία, τα ολοκληρωμένα πορτρέτα δύο αξιοπρόσεχτων σημερινών χαρακτήρων, με το στέρεα ζωγραφισμένο, σύγχρονο κοινωνικοπολιτικό φόντο, την εικόνα της σύγχρονης Κίνας (που αποτελεί συμπίλημα αυταρχικού μονοκομματικού καθεστώτος και ελεύθερης καπιταλιστικής αγοράς, με όλες τις αντιφάσεις).
Η ταινία Οι στάχτες μιας αγάπης διασχίζει 18 χρόνια της σύγχρονης Κίνας του 21ου αιώνα. Εξιστορεί τον μοιραίο έρωτα ενός γκάνγκστερ της επαρχίας και της δυναμικής ερωμένης του. Το πορτρέτο της γυναίκας -που την υποδύεται εκπληκτικά η σύζυγος και μούσα του σκηνοθέτη, Ζάο Τάο- είναι ελκυστικό, έχει βάθος και αλήθεια, μας σαγηνεύει με τη χάρη του και την ενέργειά του. Αρχικά η ηρωίδα είναι πιο παθητική, μια κούκλα που συνοδεύει τον αρχηγό της τοπικής συμμορίας, μιας εγκληματικής αδελφότητας με δική της ηθική. Κατά τη διάρκεια της επίθεσης μιας ομάδας νεαρών κακοποιών στον εραστή της, η γυναίκα παρεμβαίνει αποφασιστικά, τον σώζει και παίρνει επάνω της την παράνομη κατοχή και χρήση του όπλου (το οποίο στην πραγματικότητα ανήκει στον γκάνγκστερ φίλο της). Η συνέπεια είναι να κλειστεί στη φυλακή για 5 χρόνια για χάρη του... Η θυματοποίηση της γυναίκας η οποία διατηρεί έναν παραδοσιακό ρόλο στην κοινωνία είναι εμφανής.
Όταν βγαίνει από τη φυλακή και γυρνά στην ιδιαίτερη πατρίδα τους, όλα έχουν αλλάξει, προς το χειρότερο. Ο εραστής της, εντελώς αχάριστος, την έχει αντικαταστήσει, απροειδοποίητα, με μία άλλη, πλούσια, και προσπαθεί να γίνει επιχειρηματίας, στα όρια της νομιμότητας και της παραβίασης του νόμου, ακολουθώντας το ρεύμα της εποχής. Όμως η ηρωίδα παίρνει ενεργητικά την υπόθεσή της στα χέρια της, με πονηριά, δύναμη, γοητεία, μαχητικότητα, σθένος κι εξυπνάδα, ώστε να κερδίσει τη ρεβάνς, τον χαμένο της έρωτα. Αγωνίζεται -με φεμινιστική χροιά- να κατανικήσει τις κοινωνικές προκαταλήψεις για το ρόλο της γυναίκας και την ίδια της τη μοναξιά. Στο τέλος βλέπουμε την ολική πτώση του άντρα, έχει γίνει απλά ένας ανάπηρος εξαρτημένος από τη γυναίκα. Πρόκειται, λοιπόν, για χαρακτήρες εγκλωβισμένους στις κοινωνικές συνθήκες και τις προσωπικές επιλογές τους. Ο Ζία Ζιανγκέ δημιουργεί δυνατούς και πειστικούς πίνακες ανθρώπων που ερωτεύονται, ελπίζουν, αναζητούν την επιτυχία, αποτυγχάνουν, προδίδονται ή προδίδουν τα ιδεώδη τους, διαψεύδονται και μάχονται...
Η μυθοπλασία έχει δομή ρεαλιστικού μυθιστορήματος. Η δραματουργία και η πλοκή είναι γερά και σφριγηλά χτισμένες και αφηγημένες. Τα δρώμενα, τα αφηγηματικά συμβάντα διασχίζουν τον κινέζικο κοινωνικό χώρο, τις ιδιαιτερότητές του, τις κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις, που άλλοτε βρίσκονται στο φόντο της κοινωνικής τοιχογραφίας του Ζία Ζανγκέ και άλλοτε στο προσκήνιο της δράσης. Φτιάχνει έτσι ένα ευαίσθητο και άρτιο κοινωνιολογικό ψηφιδωτό.
Ο Ζία Ζανγκέ περιγράφει στις ταινίες του την Κίνα σε ταχύτατη, βιαστική εξέλιξη, τη γρήγορη εισαγωγή της ελεύθερης αγοράς και τις παρενέργειές της, τη γέννεση οικολογικών προβλημάτων ή και καταστροφών (το χτίσιμο ενός μεγάλου υδροηλεκτρικού φράγματος βυθίζει στο νερό τα Τρία Φαράγγια και μια τεράστια κατοικημένη περιοχή), την ταχεία εκβιομηχάνιση και αστυφιλία, τη συνεπαγόμενη υποβάθμιση των συνθηκών εργασίας των εργατών (που τις προτιμούν από τη φτωχότερη αγροτική ζωή), την εισαγωγή στοιχείων και συμπεριφορών του δυτικού τρόπου ζωής (π.χ. μουσική ποπ). Ο Ζία στέκει κριτικός απέναντι σ' αυτή την απότομη, ραγδαία εξέλιξη, της οποίας βεβαίως δεσπόζει η παρουσία και καθοδήγηση -αν και συχνά άτσαλη- του κινέζικου κομμουνιστικού κόμματος. Μερικές φορές παρακολουθούμε να συνυπάρχουν με το Κ.Κ.Κ. κλεισίματα εργοστασίων ή βίαιες μεταφορές τους σε άλλα μέρη ή και απεργίες ενάντια στη διεφθαρμένη διοίκηση και τους διεφθαρμένους νέους προύχοντες, την κρατική ή κομματική νομενκλατούρα και γραφειοκρατία. Τα πολιτισμικά και κοινωνικά δεδομένα μας παρουσιάζονται στο μπακγκράουντ της κυρίως δραματουργίας, με παρατηρητικότητα κι ενάργεια.
Ο Ζία νοιώθει μια αδιόρατη νοσταλγία για το αγνότερο παρελθόν της χώρας. Δεν διακρίνεται μόνο για τη διεισδυτική κοινωνικοπολιτική ματιά του και τη μυθιστορηματική αφηγηματική στιβαρότητά του, αλλά και για τα συναισθήματα, στις ταινίες του. Εδώ είναι ρομαντικός, πικραμένος, οξύς, νοσταλγικός και λατρευτικός έναντι της ακατάβλητης ηρωίδας του.
Ο Ζία Ζανγκέ πραγματεύεται με μεγάλη επάρκεια και δεξιοτεχνία τα τρία μεγάλα κινηματογραφικά θέματα του σινεμά του, το πέρασμα του χρόνου, τις διαδρομές στον αχανή κινέζικο χώρο και την κοινωνία. Τη σύγκρουση της παράδοσης με τον βιαστικό εκμοντερνισμό (ακόμη και στα ήθη των γκάγκστερς). Κατασκευάζει μια ερωτική ελεγεία που εξελίσσεται σε ερωτική τραγωδία, στις παρυφές του εγκλήματος και των νεοκαπιταλιστικών κοινωνικών μεταλλαγών.

...και μια υποσημείωση
Θα κλείσουμε αναφερόμενοι εν συντομία στο Πέρα από τα βουνά (2015), προτελευταία μυθοπλασία μεγάλου μήκους του Ζία Ζανγκέ. Πρόκειται για ένα κοινωνικό φρεσκό το οποίο βασίζεται στη σκιαγράφηση ατομικών πορτρέτων, που μέσα από την εξέλιξή τους φωτίζουν την κοινωνικο-οικονομική ανέλιξη της Λ.Δ. της Κίνας, από το 1999 έως το μελλοντικό 2025. Το φιλμ εμπεριέχει τη διάσταση ενός κριτικού κοινωνικού ρεαλισμού, αλλά και τη διάσταση μιας μυθοπλασίας που επικεντρώνεται και εμβαθύνει σε συγκεκριμένους χαρακτήρες, με διαυγή, κοινωνική παρατήρηση και κρίση, αλλά και συναίσθημα.  Από την αρχή, το Πέρα από τα βουνά είναι γεμάτο κοινωνικές περιγραφές κι αναφορές ή οπτικές νύξεις, που περνούν εμπρός απ' τα μάτια μας παράλληλα με την κατά βάση ερωτική ιστορία του τριγώνου που αποτελεί το κυρίως θέμα του. Η πορεία της αλλοτρίωσης των προσώπων και της κοινωνίας διαγράφεται προσεκτικά. Σταδιακά, ο ρηξικέλευθος σκηνοθέτης θα εμβαθύνει ολοένα και περισσότερο στην πολιτιστική και κοινωνική, κινέζικη πραγματικότητα. Το Πέρα από τα βουνά, όπως και άλλες ταινίες του Ζία Ζανγκέ, εκπέμπει μια βαθειά, υπαρξιακή θα έλεγες, θλίψη, τη λύπη της αποτυχίας ή της διάψευσης, μια δυσοίωνη ατμόσφαιρα απογοήτευσης που πλακώνει τα στήθη των ανθρώπων. Το τέλος, παρ'όλα αυτά, μας δείχνει πως η ζωή, ακατάβλητη, συνεχίζεται, κάτω από οποιαδήποτε συνθήκη...