(Κλέφτες καταστημάτων)
του Hirokazu Kore-eda
(το σχόλιο της Μαρίας Γαβαλά)

Τι είναι προτιμότερο για ένα εξάχρονο παραμελημένο και κακοποιημένο κοριτσάκι; Να ζει με τους πραγματικούς του γονείς, που δεν είναι κλέφτες αλλά δεν το αγαπούν και το κακομεταχειρίζονται, ή με μια οικογένεια λωποδυτών, η οποία ζει λαθραία, με μακαριότητα, σε μια παράγκα-καπερναούμ, σε ένα θολό και ύποπτο περιβάλλον πλήρους αντικανονικότητας; Πρόκειται για μια οικογένεια του ιαπωνικού υπο-προλεταριάτου, η οποία το περιμαζεύει και το «υιοθετεί», ανυστερόβουλα, προσφέροντάς του όλο τον σεβασμό, τη φροντίδα και την τρυφερότητα, αξίες και προσφορές που αυτονόητα οφείλονται σε ένα παιδί. Τα μέλη αυτής της αλλόκοτης, σε ασφυκτικό συγχρωτισμό, οικογένειας είναι όλα όσα μπορεί να περιλαμβάνει το εναντίον τους επίσημο κατηγορητήριο, όχι όμως καθάρματα. Σε κάποιες περιπτώσεις είναι περισσότερο «σωστοί άνθρωποι» από κάθε άλλον νορμάλ και ευυπόληπτο πολίτη. Άρα, σε όλη τη διάρκεια της ταινίας, εκείνο που υψώνεται ως έμβλημα (ηθικής κυρίως τάξεως), είναι μια κλίμακα, με κατώτερο και ανώτερο σκαλοπάτι, και με ενδιάμεσες στάσεις (όλη η γκάμα του ανθρώπινου ψυχικού κόσμου). Πόσο ήσυχα, όμως, μπορούν να κοιμούνται αυτοί οι άνθρωποι, που για να επιβιώσουν, ακολουθούν διάφορες (και ανεξιχνίαστες μέχρι τέλους) ποντικότρυπες αμοραλισμού; Κλέβουν απ’ τα ράφια των μαγαζιών, αδειάζουν τσέπες, βουτάνε κι αρπάζουν ό,τι μπορούν, απ’ όπου μπορούν, ωθώντας παράλληλα κι ανήλικους σε παραβάσεις, κρύβοντας με επιμέλεια και καπατσοσύνη διάφορα ένοχα μυστικά, και έχοντας μετατρέψει την αυλή της τρώγλης τους σε νεκροταφείο; Άλλοτε φυσικός θάνατος κι άλλοτε φονικό, έστω και για λόγους άμυνας. Όταν και το σχολείο αντικαθίσταται απ’ την αγοραία μαθητεία στην απάτη, ή τον εξιμπισιονισμό σε peep show για τη νεαρή κοπέλα με την ποδιά μαθήτριας, τότε η όποια υποτυπώδης τάξη των πραγμάτων αναποδογυρίζεται εξ ολοκλήρου, ενώ η αποκάλυψη αυτής της ιδιότυπης σφηκοφωλιάς λαθρόβιων μικρο-εγκληματιών είναι θέμα χρόνου. Από κει κι ύστερα, το είδος και τα μεγέθη των παραβάσεων, όπως και η αποκατάσταση της εννομίας (με κάθε ερωτηματικό, από μεριάς του σκηνοθέτη) είναι δουλειά της αστυνομίας και των δικαστών (βλέπε και την ανάλογη θεματική στην ταινία «Το τρίτο έγκλημα», 2017, του Kore-eda: μεταξύ άλλων και η δυσχέρεια απόδοσης δικαιοσύνης εντός του δικαστηρίου).
Εκείνο όμως που έχει πρωτεύουσα σημασία στην ταινία του Kore-eda είναι οι δύο όψεις του καθρέφτη. Πόση αθωότητα εμπεριέχεται, εν τέλει, σ’ αυτό το οικοδόμημα, το θεμελιωμένο πάνω στην καταπάτηση των νόμων; Ποιες «αρετές» μετράμε να συμβαδίζουν, αρμονικά, με παράπλευρες «κακίες»; Πόση καλοσύνη υπάρχει για να αναμετρηθεί με την ατιμία; Πόση ευγένεια, απέναντι ή πλάι στην αθλιότητα; Και πόσο αποστομωτική μπορεί να είναι η απάντηση του επί κεφαλής αυτής της οικογένειας του περιθωρίου, της οποίας οι δυνατοί αρμοί δεν είναι πάντα οι δεσμοί αίματος: «τους μαθαίνω να κλέβουν επειδή δεν ξέρω τι άλλο μπορώ να τους μάθω». Ο άνθρωπος, πράγματι, είναι ένα αίνιγμα (κάτι που απασχολεί βασανιστικά τον δημιουργό), που το καθιστούν ακόμη πιο δυσεπίλυτο, η ανέχεια, η έλλειψη στοιχειωδών ανέσεων ζωής, η αμορφωσιά και η πολυπλοκότητα της σύνθεσης του ευάλωτου πληθυσμού των μεγαλουπόλεων. Ο Kore-Eda έχει χαρακτηρισθεί καλλιγράφος συναισθημάτων ή και διάδοχος του Οzu. Λογικό. Κατά την άποψή μου, αυτό που τον κάνει πολύ σημαντικό κινηματογραφιστή της εποχής μας είναι η μοναδικότητα της μεθόδου του να ανιχνεύει, στα δύσβατα και δαιδαλώδη μονοπάτια των αστικών τοπίων, τις σκοτεινές πλευρές της ανθρώπινης συμπεριφοράς, και τις δυσκολίες διαβίωσης και συνύπαρξης των ανθρώπων. Να τοποθετεί σε πρώτο πλάνο την παιδική ηλικία, κινηματογραφώντας (και αποκαλύπτοντας) πρόσωπα, σώματα και ψυχές παιδιών, με απαράμιλλη διεισδυτικότητα, στοργή και ευγένεια. Και κάτι ακόμη που, κάθε φορά, βλέποντας ταινία του, μου κάνει πολύ μεγάλη εντύπωση. Ο τρόπος τοποθέτησης των ηθοποιών (ανηλίκων και ενηλίκων) μέσα στο κάδρο, έτσι που τα πρόσωπα να μεταδίδουν, ανεμπόδιστα, ενέργεια στον χώρο, ενώ ο χώρος, απ’ τη μεριά του, ανταποδίδει την προσφορά. Είτε πρόκειται για χιόνι, είτε για την άμμο της θάλασσας, είτε για βροχή είτε για λιακάδα, είτε για πόλη είτε για εξοχή, πάντα υπάρχει η δυνατή παρουσία ενός «φασματικού» παρτενέρ-καταλύτη. Θα έλεγα, ότι ο Kore-eda είναι, εκτός από σπουδαίος ψυχογράφος-καλλιγράφος, και ένας απ’ τους σημαντικότερους εικαστικούς του σύγχρονου κινηματογράφου.

(πρώτη δημοσίευση ανάρτηση στο Facebook)