του Μπάμπη Παπαδημητρίου

Πόσο γκρίζα μπορεί να είναι η ζωή ενός υπαλλήλου των αγορών; Οταν μάλιστα «βγάζει» ένα εκατομμύριο την ημέρα; Το ντοκιμαντέρ του Marc Bauder διαβάζει το κενό μέσα στο οποίο υπάρχουν οι άνθρωποι της επενδυτικής τραπεζικής. Ο σκηνοθέτης έχει τον κατάλληλο αφηγητή. Ο Rainer Voss, μοναδικός και μοναχικός πρωταγωνιστής σε μια ιστορία κατάρρευσης, είναι ο άνθρωπος που έχει ζήσει την περιπέτεια δύο δεκαετιών στη διάρκεια των οποίων άλλαξαν όλα όσα γνώριζαν οι στυλοβάτες της οικονομικής ανόδου διά της πραγματικής παραγωγής, έναντι της άυλης βιομηχανίας του χρήματος.
Το χειροπιαστό προϊόν, ο πλούτος που φτιάχνουν οι άνθρωποι με τις εφευρέσεις τους, τις λαμπρές εμπορικές ιδέες, τη σκληρή δουλειά, ο κόσμος της παραγωγής, γίνεται υποδεέστερο του κόσμου του χρήματος. Ο καπιταλισμός μεταμορφώνεται. Οσο πιο κρύα είναι τα συναισθήματα, όσο πιο μακρινό και απρόσωπο το περιβάλλον, τόσο καλύτερα θα κάνει αυτό που πρέπει ο έμπορος του χρήματος, το στέλεχος που υπόσχεται να βρει το χρήμα που χρειάζεται για να γίνει πραγματικότητα μια «καλή ιδέα».

Ατμόσφαιρα αποτυχίας
Η χρηματοδότηση δεν είναι πλέον αυτό που υπήρξε επί πάρα πολλά χρόνια. Ειδικά στη Γερμανία. Στο Σίτι του Λονδίνου, εύκολα θα ερμηνεύσουν την ασφυκτική ατμόσφαιρα της άδειας αίθουσας, του άδειου ουρανοξύστη, της κατάρρευσης μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση. Είναι η ατμόσφαιρα της αποτυχίας. Κλείνεις το «μαγαζί» και στήνεις ένα καινούργιο. Δίπλα. Οι Γερμανοί δεν είχαν ποτέ σπουδαία κουλτούρα επιθετικής τραπεζικής. Το σύστημα των τριών πυλώνων παρέμεινε γερμανικό και κλειστό, αμυνόμενο στις πιέσεις της διεθνοποίησης της γερμανικής βιομηχανίας και, τελικά, των πολύ μεγάλων ιδιωτικών τραπεζών.
Με άλλα λόγια, ο «κανονικός» Γερμανός τραπεζικός δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένας καλός υπάλληλος, που κάνει προσεκτικά τη δουλειά του, προσέχοντας να τηρεί τους κανόνες του τραπεζικού δούναι και λαβείν. Ο αφηγητής μας, που διαθέτει το χάρισμα της ανθρώπινης αμεσότητας και χειρίζεται αποτελεσματικά τα ζωηρά παραδείγματα, εξομολογείται και πείθει: η ζωή εντός των τραπεζικών τειχών είναι πολύ σκληρή. «Ημουν μέτριος μαθητής για να γίνω γιατρός», λέει για να εξηγήσει γιατί ακολούθησε τη συμβουλή του πατέρα του να κάνει μια πρακτική εκπαίδευση σε τράπεζα.
Πράγματι, το γερμανικό τραπεζικό σύστημα είναι, κατά κύριο λόγο, σύστημα υποβοήθησης της πανίσχυρης μεταποίησης. Η διάκριση των ρόλων είναι πάγια. Οι μικρότερες επαρχιακές τράπεζες αποταμιεύσεων διαφυλάσσουν τα χρήματα της σκληρής δουλειάς. Δίπλα τους οι συνεταιριστικές τράπεζες, που διευκολύνουν τους ιδιώτες με τον προσωπικό δανεισμό και τις τοπικές επιχειρήσεις για τα κεφάλαια κίνησης. Η επενδυτική τραπεζική, ο κόσμος της Γουόλ Στριτ, είναι μακρινοί κόσμοι. Ο τρίτος πυλώνας, οι λιγοστές τεράστιες ιδιωτικές τράπεζες, συγκεντρωμένες στους ουρανοξύστες της Φρανκφούρτης, πρέπει να προσαρμοστεί στην παγκοσμιοποίηση.
Ομως, η επενδυτική τραπεζική προσφέρει λύσεις σε ένα σύστημα παραγωγής νέων προϊόντων, περίπλοκων χρηματικών προϊόντων που παντρεύουν τις πιο αλλόκοτες περιστάσεις μεταξύ τους, με σκοπό να βγάλουν περισσότερο χρήμα από το απίθανα πολύ χρήμα.
Ο μηχανισμός είναι κλειστός. Οι συντελεστές συμμετέχουν ως να πρόκειται για ιερείς του χρήματος. Οι κανόνες δεν είναι πάντοτε γνωστοί ή γραμμένοι ή νομοθετημένοι. Μια επιτυχία σε απογειώνει. Ενα λάθος αρκεί για να βρεθείς στην απομόνωση. «Θέλω να φέρνεις κάθε χρόνο απόδοση 10%. Δεν με νοιάζει πώς θα τα καταφέρεις», είναι η συνηθισμένη οδηγία του προϊσταμένου, εξηγεί ο Voss.
Τα 88 λεπτά της ταινίας δίνουν χρόνο στην κυριαρχία μεικτών συναισθημάτων: πώς είναι δυνατόν να προκάλεσαν αυτοί, οι μικροί Αρχοντες του Σύμπαντος, τόσο μεγάλη κρίση; Μήπως τελικά το σύστημα είναι πιο αδύναμο από όσο πιστεύουν οι επικριτές του;
Νομίζω ότι το εξαίρετο ντοκιμαντέρ δεν αφορά το φαινόμενο της επενδυτικής τραπεζικής και τα δεινά που το συνόδευσαν. Σίγουρα πάντως μας βοηθάει να κατανοήσουμε πόσο διαφορετικά νιώθουν και σκέφτονται οι Γερμανοί για τα κοινά μας πράγματα. Αν μάλιστα θέλετε να δείτε κάτι διαφορετικό από τον «Λύκο της Γουόλ Στριτ» του Σκορσέζε ή συμπληρωματικό στο «Inside Job» του Φέργκιουσον, μην το χάσετε.

Ο κόσμος των αγορών εκ των έσω
Το ντοκιμαντέρ «Αρχων του Σύμπαντος» του Marc Bauder κοιτάζει εκ των έσω τον κόσμο των αγορών του χρήματος. Δεν προσπαθεί να αποδείξει κάτι «υπέρ» ή «κατά». Δίνει, όμως, το κλίμα. Θέτει τα όρια. Μιλάει μέσα από έναν πραγματικό άνθρωπο για μια πραγματική ιστορία. Ο Rainer Voss υπήρξε κορυφαίο στέλεχος μεγάλης τράπεζας. Η αφήγηση κυλάει μέσα στην εξαίρετη φωτογραφία του Boerres Weiffenbach.
Το ντοκιμαντέρ προσφέρει μιαν εξαιρετική ανάγνωση της αμηχανίας που νιώθουν οι Γερμανοί μπροστά σε όσα πρέπει να κάνουν για να παραμένουν ισχυροί παίκτες των διεθνών αγορών. Ο πρώην τραπεζίτης επενδύσεων μας βυθίζει σταδιακά στο αδιέξοδο που φέρνει η απομόνωση του χρήματος χωρίς περιορισμούς, της οθόνης με τις τιμές που αναβοσβήνουν, των συμβολαίων που σε κάνουν πλούσιο από τη μια στιγμή στην επόμενη.

(δημοσιεύθηκε στην εφ. Η Καθημερινή, 23.11.2014)