(Η ανατομία μιας πτώσης)
της Justine Triet
(κριτική: Μαρία Γαβαλά)

Η ΠΙΟ ΔΥΝΑΤΗ. Σχόλια (επί μέρους) για την ταινία «Ανατομία μιας πτώσης», 2023, της Justine Triet. Οι υπότιτλοι αυτού του κειμένου: η ανατομία μιας εύθραυστης συζυγικής σχέσης, μιας δυσλειτουργικής οικογενειακής κατάστασης, ενός ανάπηρου εκ θεμελίων τρόπου ζωής, κι ο ρόλος ενός αναγκαίου πρόσθετου τεχνητού μέλους, προκειμένου να δοθεί παράταση ζωής στο προσκήνιο αλλά, κυρίως, διευκόλυνση κινήσεων ως προς τη λύση του προβλήματος. Όλα αυτά τα στοιχεία θα τεθούν υπόψιν του θεατή, υπό το κράτος μιας εκκωφαντικής- εκφοβιστικής-εκδικητικής- ακυρωτικής μουσικής (η ουβερτούρα της ταινίας), ενός πέπλου σιγής προς συγκάλυψη της αλήθειας, και ενός καθεστώτος πολυγλωσσίας· η κεντρική ηρωίδα και κατηγορουμένη είναι Γερμανίδα ως προς την καταγωγή, αλλά δεν θα μιλήσει ποτέ τη γερμανική γλώσσα (ενώ όπως υποθέτουμε, το λογικό είναι να σκέφτεται σε αυτήν ακριβώς τη γλώσσα, της καταγωγής της). Αντιθέτως φαίνεται περιοριζόμενη να συνεννοείται στη γαλλική και, τέλος, να υπερασπίζεται τον εαυτό της στην αγγλική, γλώσσα την οποία χειρίζεται με μεγαλύτερη ευχέρεια. Υπάρχει και μια ακόμη γλώσσα, ίσως η πλέον δυνατή και κυρίαρχη, εκείνη των Σημείων, τα οποία θα διευκολύνουν τη διαλεύκανση του μυστηρίου της υποθέσεως. Η μόνη γλώσσα που δεν επιτρέπει αποσιωπήσεις, υπεκφυγές και συγκαλύψεις.
Το συζυγικό ζεύγος συνθέτουν δύο λογοτέχνες, με δυνατό (επιπλέον) ανταγωνιστικό δεσμό, όσον αφορά την καλλιτεχνική δημιουργικότητά τους, σε παράλληλη πορεία με αργά αργά αναδυόμενες ερωτικές/σεξουαλικές διαφορές. Η γυναίκα δίνει την εικόνα της καπάτσας και της επιτυχημένης, όσο και παραγωγικά ικανοποιημένης, ενώ ο άντρας την εντύπωση του αδύναμου κρίκου, δηλώνοντας ανικανοποίητος και αδικημένος (ριγμένος, από τα υψηλά που ήταν ο στόχος του, στα χαμηλά και υποδεέστερα, άρα η έννοια της «πτώσης» αιωρείται ως διαρκώς επικρεμάμενη απειλή), κυρίως αποψιλωμένος (κατηγορώντας τη σύντροφό του ότι του κλέβει συγγραφικές ιδέες, συν τοις άλλοις). Εκ παραλλήλου, η θεμελιώδης αναπηρία του εντεκάχρονου γιου τους (ενός malvoyant, ατόμου με μειωμένη όραση), εξαιτίας ενός ατυχήματος σε πολύ μικρή ηλικία, έχει προκληθεί ενόσω το παιδί βρισκόταν υπό τη φύλαξη και εποπτεία του πατέρα του. Άρα, ο σύζυγος είναι πρόσωπο που επιβαρύνεται με πολλά αρνητικά στοιχεία, ως προς τον τρόπο που ενεργεί, αλλά και ως προς τον τρόπο της όλης συμπεριφοράς του.
Η πρώτη μας αντίδραση: έχουμε να κάνουμε με μια φεμινιστική όσο και μίσανδρη κινηματογραφική οπτική, επιπροσθέτως ξετυλιγμένη από τη σκοπιά μιας γυναίκας σεναριογράφου και σκηνοθέτη. Οι δημιουργοί της ταινίας, όμως, κάθε άλλο παρά απλοϊκοί, δογματικοί και προχειρολόγοι ομοιάζουν. Έτσι, απέναντι σε αυτό το καλά στημένο αντιθετικό δίδυμο, ενεργητικός και συμπαθής γυναικείος χαρακτήρας/παθητικός και αντιπαθής αντρικός χαρακτήρας, έρχεται να προστεθεί μια ισχυρή δοκός αντίστιξης, που είναι ο χαρακτήρας του μισότυφλου εντεκάχρονου γιου του ζεύγους (το πρόσθετο μέλος που προαναγγείλαμε στην αρχή του κειμένου), ο οποίος από άβουλος μάρτυρας του δράματος, θα ξεπεταχτεί παρορμητικά και δυναμικά για να παίξει τον ρόλο του καταλύτη (ο τεχνητός τρόπος, όπως υπανιχθήκαμε), διαλευκάνοντας (με ατεκμηρίωτο, με σχεδόν «από μηχανής θεϊκό τρόπο») το όλο μυστήριο. Γνώμη μου: ένα από τα πλέον αδύνατα σημεία στο εγχείρημα της Triet. Η ταινία της μας συστήνεται ως άκρως ρεαλιστική, ενώ εκείνο που πρωτίστως πρέπει να απαντηθεί είναι το εξής: σκότωσε ή δεν σκότωσε, η γυναίκα τον άντρα της; Πρόκειται λοιπόν για αφήγημα που πλάθεται, εξελίσσεται και κορυφώνεται ως δικαστικό δράμα, εκ παραλλήλου με μια ενδελεχή αστυνομική έρευνα. Αυτοί που έχουν πλέον τον λόγο είναι ο ιατροδικαστής, οι αστυνομικοί ερευνητές του εγκληματολογικού, και το επιτελείο του δικαστηρίου. Η λεκτική σκυτάλη και η νέα πολυγλωσσία θα περάσει στους κόλπους της εισαγγελικής Αρχής και του Δικαστηρίου, των συνηγόρων και των ενήλικων μαρτύρων. Άρα, τι θέση έχει η ταχυδακτυλουργική επέμβαση ενός εντεκάχρονου, κομβικού μάρτυρα, με μια τακτική επιχειρηματολογίας και δράσης ενήλικου ατόμου που παίζει στα ζάρια το υπόλοιπον της ζωής του (διεκδικώντας τη μάνα του, ευλογοφανείς οι εκλάμψεις της ιδέας του Οιδίποδα), οι οποίες δύσκολα συνάδουν με το νεαρόν της ηλικίας του; Στο κάτω κάτω ένα μικρό πληγωμένο, τόσο οργανικά όσο και συναισθηματικά, παιδί είναι. Από πού ακριβώς και με ποιο τρόπο, φορτίζεται ψυχικά και πνευματικά, με τέτοιο σθένος που απαιτεί εκ παραλλήλου γνώσεις και μέθοδο έμπειρου ερευνητή/αναλυτή των ανθρωποκτονιών; Κάτι το οποίο δυσκολεύτηκα να κατανοήσω, και μακάρι να είναι δικό μου το πρόβλημα. Δεν χάλασε ο κόσμος. Κατά τα άλλα, τα περισσότερα στην ταινία της Triet φαντάζουν εντυπωσιακώς καλοστημένα, οπότε σε καλή μεριά ο Χρυσός Φοίνικας. Με ιδιαίτερη μνεία στην ερμηνεία των ηθοποιών. Άξιοι όλων των επαίνων.