του Mike Leigh
(σχόλιο της Μαρίας Γαβαλά)
Μετά την πολύ ενδιαφέρουσα Γαλλική ταινία «Το γεγονός», 2021, της Οντρέ Ντιγουάν, που είδαμε πρόσφατα στους κινηματογράφους, αξίζει να πούμε δυο λόγια και για τη «Βέρα Ντρέικ», 2004, μια ταινία συναφούς προβληματικής, που μπορεί κανείς να δει στο Cinobo. Η ταινία του Βρετανού Μάικ Λι πλευρίζει την όχθη μιας τολμηρής κοινωνικής κριτικής, ταυτοχρόνως ενός καλοστημένου “μύθου περί ηθικής”–σύμφωνα με τη ρομερική φιλοσοφία και λογική-, ακολουθώντας όμως ολωσδιόλου διαφορετικό modus operandi από εκείνο του Γάλλου δημιουργού. Ο μύθος της δεν περιστρέφεται αποκλειστικά γύρω από ζητήματα ηθικής, αλλά κι από ζητήματα που άπτονται μεν της ηθικής (φιλότιμου ή ενσυναίσθησης, νομιμότητας ή ανομίας, για παράδειγμα), ξανοίγονται όμως και σε ευρύτερους ορίζοντες: σε θέματα απρόσκοπτης λειτουργίας της δικαιοσύνης και του αδέκαστου των αποφάσεών της, και τήρησης των κανόνων που αφορούν τους πολίτες μιας χώρας, με νωπά ακόμα πάνω της τα τραύματα του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου. Εκ παραλλήλου, σε ζητήματα πουριτανισμού, κοινωνικής δυσλειτουργίας, αισχροκέρδειας, ή διλήμματα που περιστρέφονται γύρω απ’ τη διαφάνεια και την αδιαφάνεια, την αφέλεια και την περίσκεψη, την ευπιστία και τη δυσπιστία κ.ο.κ. Τίποτα στην ταινία δεν είναι, αμιγώς, μόνο καλό ή κακό, θετικό ή αρνητικό. Εκείνο, πάνω στο οποίο αρχιτεκτονείται το όλο φιλμικό οικοδόμημα είναι η σχετικότητα: εξαρτάται από ποια οπτική γωνία βλέπει κανείς το όλο ζήτημα, εξετάζοντάς το σφαιρικά. Φράση-κλειδί, αποτελεί μια φράση που ακούγεται μέσα στο αστυνομικό τμήμα, τη στιγμή της προσαγωγής ενός συλληφθέντος διαρρήκτη: «Δεν αρκεί να πηδάς τον μαντρότοιχο, πρέπει και να γνωρίζεις καλά τι υπάρχει στην από πίσω μεριά». Η Βέρα Ντρέικ, μια συμπαθής μεσόκοπη παραδουλεύτρα, εργατική, ευγενική, δοτική, που προσφέρει αμισθί τη βοήθειά της στους αναξιοπαθούντες (μεταξύ αυτών υπάρχουν και γυναίκες, πολύτεκνες, άγαμες ή ύπανδρες, κατά πλειοψηφία άπορες, που κουβαλούν το βάρος μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης), παροχετεύει, μ’ ένα πρωτόγονο σύστημα, σαπουνόνερο (αρχαία μέθοδος κομπογιαννίτικων αμβλώσεων) στις μήτρες των εγκύων, με σκοπό την αποβολή των εμβρύων. Η πράξη βοήθειας, και ελέους, δεν συνιστά μόνο διάβημα αλληλεγγύης και ευεργεσίας. Η εγκυμονούσα μπορεί να καταφέρει να αποβάλει και να λύσει τον γόρδιο δεσμό της, μπορεί όμως και να αρρωστήσει ή να πεθάνει από διάφορες επιπλοκές. Άρα ο ηρωισμός ή η αγιότητα στη σύνθεση του πορτρέτου αυτής της, εξ ουρανού κατεβασμένης, ευεργέτριας των αδυνάμων δεν αντιμετωπίζεται μονομερώς αφού, εξ ορισμού, είναι πρόσωπο αμφίσημο και αινιγματικό. Καλών με προθέσεων, φορέας όμως και δυνητικής καταστροφής. Στην ταινία του Μάικ Λι, άλλη μια φορά, ανοίγεται η σκοτεινή σελίδα της μοίρας των άπορων και απόκληρων, των αδύναμων και ευάλωτων ανθρώπων. Παράλληλα, καταδεικνύεται με λεπτομερή τρόπο πώς ένας γυναικείος χαρακτήρας, μια απλή νοικοκυρά και μητέρα, που αγαπά τις παστρικές δουλειές, μπορεί να ολισθήσει, στα πλαίσια πάντα των αγαθών προθέσεών της, για να καταλήξει μέσω μιας ολέθριας εμπειρίας στο εδώλιο, κατηγορούμενη ως εγκληματίας. Πρόθεση του σκηνοθέτη, φυσικά, δεν είναι να δώσει άφεση σε μια πράξη που θα μπορούσε να έχει τραγικές συνέπειες για την ανθρώπινη ζωή (απ' όπου και η αυστηρή στάση του δικαστηρίου), αλλά κυρίως να υπογραμμίσει ότι υπάρχουν δύο μέτρα και δύο σταθμά: άλλο πράγμα ισχύει για τους ευκατάστατους αστούς (που μπορούν να χρυσοπληρώσουν άμβλωση σε κανονικό νοσοκομειακό κέντρο, με επιστημονικό και νοσηλευτικό προσωπικό), κι άλλο για τον λαουτζίκο, τους φτωχούς πολύτεκνους, τους απόκληρους της κοινωνίας. Με αυστηρότητα και ακρίβεια, ο Μάικ Λι εικονοποιεί μια τρομακτική διαδικασία, ασκώντας δριμεία κριτική στον παρατεινόμενο λήθαργο (που καλύπτει αυτά τα πολύ ευαίσθητα θέματα) της μεταπολεμικής Βρετανικής κοινωνίας, θέτοντας συγχρόνως τα αμείλικτα ερωτήματά του. Θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε, καταλήγοντας στο πολύ οικείο μας χριστιανικό γνωμικό, «ο αναμάρτητος, πρώτος τον λίθο βαλέτω». Κυρίως όμως να επεξεργαστούμε, νοητικά, και μετά το τέλος της κινηματογραφικής αφήγησης, όλες τις διερωτήσεις που πολύ προσεκτικά και αναλυτικά έθεσε αυτή η τόσο σκοτεινή αλλά και τόσο διαυγής, συγχρόνως, κινηματογραφική ιστορία.
(πρώτη δημοσίευση στο Facebook)
