του Jason Mark /The Guardian
Το τέλος πλησιάζει. Το Χόλιγουντ τουλάχιστον φαίνεται να το πιστεύει. Oταν το θέμα είναι η βαθμιαία κατάρρευση σημαντικών γήινων συστημάτων –επιδείνωση της υγείας των ωκεανών, απώλεια της βιοποικιλότητας και, βέβαια, διατάραξη της ισορροπίας της ατμόσφαιρας με την υπερθέρμανση–, το πολιτικό κατεστημένο ως επί το πλείστον σφυρίζει αδιάφορα. Οι κινηματογραφιστές όμως στέλνουν μηνύματα SOS: είμαστε καταδικασμένοι!
Είναι οι προειδοποιήσεις αυτές μυθοπλασία; Μόνο εν μέρει. Και όχι με τον τρόπο που μπορεί να νομίζετε. Το πιο απίθανο σε μερικές από αυτές τις ταινίες δεν είναι τα σενάρια καταστροφής που παρουσιάζουν. Oχι, το πραγματικά απίθανο είναι ότι η ανθρωπότητα, ή ένα προνομιούχο κομμάτι της, θα μπορέσει να δραπετεύσει από τη συμφορά.
Το τελευταίο παράδειγμα είναι η ταινία «Interstellar», η επική περιπέτεια επιστημονικής φαντασίας που έγραψε και σκηνοθέτησε ο Κρίστοφερ Νόλαν. Με τη Γη στα πρόθυρα της κατάρρευσης, καθώς οι σοδειές μειώνονται δραματικά και το οξυγόνο στην ατμόσφαιρα λιγοστεύει, μια ομάδα αστροναυτών τρέχουν σε μακρινούς γαλαξίες αναζητώντας έναν νέο πλανήτη για το ανθρώπινο γένος. Οι τελευταίοι επιζώντες της Γης δεν πρόκειται να λιμοκτονήσουν, μας λένε. Θα πεθάνουν από ασφυξία.
Τέτοιου είδους σενάρια για το τέλος του κόσμου εμφανίζονται τόσο συχνά σε βιβλία και ταινίες, που αποτελούν πλέον ένα ξεχωριστό είδος, το οποίο έχει βαφτιστεί cli-fi, σενάριο κλιματικής φαντασίας. Οι απειλές δεν σχετίζονται πάντα με το κλίμα· η επικείμενη καταστροφή στο «Interstellar» φαίνεται να είναι βιολογική όσο και κλιματική.
Στη λογοτεχνία cli-fi περιλαμβάνονται η σκοτεινή τριλογία «MaddAddam» της Μάργκαρετ Ατγουντ, το «Odds Against Tomorrow» του Ναθάνιελ Ριτς και το βραβευμένο με Πούλιτζερ βιβλίο της Τζένιφερ Εγκαν «A Visit from the Goon Squad», που τελειώνει με τους Νεοϋορκέζους να συρρέουν στην κορυφή ενός γιγάντιου θαλάσσιου τείχους, ενός από τα λίγα σημεία απ’ όπου μπορεί να δει κανείς το ηλιοβασίλεμα.
Στον καιρό της υπερθέρμανσης του πλανήτη, το είδος αυτό έκανε μια πρώιμη εμφάνιση το 1995 με το «Waterworld» του Κέβιν Κόστνερ, όπου οι πολικοί πάγοι έχουν λιώσει και η Γη έχει ολοκληρωτικά σχεδόν κατακλυστεί από τα νερά. Χρειάστηκε σχεδόν μία δεκαετία για να βγει το επόμενο μεγάλο μπλοκμπάστερ κλιματικής φαντασίας: η υπερπαραγωγή του Ρόλαντ Εμεριχ «The Day After Tomorrow». Αν και διέθετε το μερίδιό της σε χολιγουντιανή σάλτσα (όπως όταν μια αγέλη λύκων έκανε βόλτες στο Μανχάταν), η ταινία προσπάθησε τουλάχιστον να παρουσιάσει τα βασικά επιστημονικά δεδομένα της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής. Ο πρωταγωνιστής, ο Ντένις Κουέιντ, ήταν κλιματολόγος.
Εκτοτε είδαμε ταινίες όπως το «Elysium», όπου ο Ματ Ντέιμον αγωνίζεται να αποδράσει από την ασφυκτική Γη για να βρεθεί σε έναν ειδυλλιακό διαστημικό σταθμό. Στο «Avatar», οι πεζοναύτες έχουν φτάσει στον πλανήτη Πανδώρα γιατί έχουμε ήδη εξαντλήσει τον ορυκτό πλούτο της Γης. Το καλύτερο, ίσως, από τα φιλμ αυτού του είδους ήταν το «Snowpiercer» του Κορεάτη σκηνοθέτη Μπονγκ Τζουν Χο, μια αλληγορία για την κοινωνική δικαιοσύνη και την περιβαλλοντική ύβρη. Εδώ βλέπουμε τους επιζώντες της καταστροφής παγιδευμένους σ’ ένα τρένο που περιστρέφεται γύρω από τον πλανήτη. Οι επιβάτες της πρώτης θέσης απολαμβάνουν σπα και χοροεσπερίδες, ενώ οι προλετάριοι στα άλλα βαγόνια αναγκάζονται να τρώνε μπάρες καμωμένες από αλεσμένους κοριούς. Αναπόφευκτα, οι μη προνομιούχοι εξεγείρονται.
Ορισμένοι συντηρητικοί κριτικοί γκρινιάζουν ότι τέτοια έργα απλώς διαδίδουν αριστερή προπαγάνδα. Ομως η οικολογική συμφορά αποτελεί αξιόπιστη βάση για ένα κινηματογραφικό σενάριο, καθώς σοβαρές περιβαλλοντικές καταστροφές έχουν ήδη συμβεί ή είναι αναπόφευκτες. Η οικο-δυστοπία δεν χρειάζεται επεξηγήσεις.
Οι ταινίες, βέβαια, βασίζονται στην υπόσχεση της απόδρασης. Ευχάριστα τα όνειρα, αρκεί να μην ξεπέφτουν στην αυταπάτη. Μόλις 536 άνθρωποι έχουν ξεφύγει από τα δεσμά της Γης. Πράγμα που σημαίνει ότι δεν πρόκειται η ανθρωπότητα να αποδράσει στο Διάστημα στο προβλεπτό μέλλον, ούτε να ιδρυθεί κάποια αποικία στ’ αστέρια που να χωράει πάνω από λίγους τυχερούς. Η απόδραση δεν είναι επιλογή, τουλάχιστον στον χρονικό ορίζοντα που σχετίζεται με τους κινδύνους που διατρέχουμε σήμερα.
«Είναι τέλειος πλανήτης», λέει ένας αστροναύτης στο «Interstellar» αναφερόμενος στη Γη. «Δεν θα βρούμε άλλον σαν κι αυτόν».
Φράση που μου θύμισε ένα πλακάτ που είδα σε διαδήλωση για το περιβάλλον: «Δεν υπάρχει Planet Β».
(Η ελληνική μετάφραση δημοσιεύθηκε στην εφ. Η Καθημερινή, 04.01.2015)
