(για την ταινία Blade Runner του Ridley Scott)
του Γιάννη Δεληολάνη

Μανία: Εκτός από τ' άλλα και ερωτικό πάθος, παράφορη εξομολόγηση, παροξυσμός δημιουργικότητας, υπέρβαση.
Διηγούμαι: Εκτός από τ' άλλα και διασχίζω

THIS IS THE THE CITY
Α. Απόδραση από ένα μοντέλο
Το λέω από την αρχή: δεν ισχυρίζομαι ότι το Blade Runner δε θα μπορούσε να είναι καλύτερο• απλώς ξεπερνάει κάποια όρια• και κατά μεγάλο βαθμό, η ηδονή της επαφής με το απαγορευμένο, η παράβαση του νόμου, υπερκαλύπτει το γεγονός ότι τα εμπόδια δεν υπήρξαν ποτέ ανυπέρβλητα. Πόσες φορές όμως οι αληθινά υπερ-οπτικές εικόνες της αμερικάνικης εμπορικής παραγωγής είναι ικανές να αποκτούν τέτοια πλαστικότητα ώστε να σμιλεύονται απ' το βλέμμα του θεατή; κι ακόμα, να προκαλούν έκπληξη;
Τα δάκρυα του Batty που ποτέ δε φάνηκαν, συγκρινόμενα με τα δάκρυα του Εξωγήινου που ποτέ δεν είδα, γεννούν μια απόσταση μεταξύ τους που πραγματικά προκαλεί έκπληξη. Πόση μπορεί να είναι η απόσταση από την ασφάλεια της ανακύκλωσης ως την ανακάλυψη μιας αναγέννησης ή απλώς, της αποκάλυψης των δυνατοτήτων μιας μυθοπλασίας; Αυτή η ταινία δε θα ήταν σημαντική αν δεν ήταν αμερικάνικη, αλλά αυτή η ταινία δε θα μπορούσε παρά να'ναι αμερικάνικη.
Αντίφαση; Ίσως, αλλά όχι ασυμφωνία. Μάλλον παραλληλία, κι ο ενδιάμεσος χώρος της το ανεξερεύνητο πεδίο του ερωτηματικού και της γοητείας, ταξίδι δίχως τέλος, κινηματογραφικό• η καθοριστικότητα απονεκρώνει την ευαισθησία της τέχνης. Το βασικότερο αξίωμα του εμπορικού κινηματογράφου αυτοανατρέπεται: ναι, όλα αυτά θα ήταν μια αξιοθαύμαστη "πραγματικότητα", όμως μυθοπλασία άτονη, αξιοθρήνητο φάντασμα της τεχνικής τελειότητας, που το μόνο που καταφέρνει με τις διηγήσεις της είναι να αποκαλύπτει τη στειρότητά της.
Απαράδεκτη εξάρτηση. Σχέση υποτέλειας. Όπως του Deckard με την πόλη του Λος Άντζελες.
Ίσως το Blade Runner να μην είναι απλώς μια ταινία. Ίσως να είναι μια μετάβαση.
Ίσως να είναι παραπάνω από μια μυθοπλασίες.

Β. Φυλακές
Και πρώτα-πρώτα ο Deckard: μπάτσος, Blade Runner, φονιάς. Μάλλον: πρώην μπάτσος, πρώην Blade Runner, πρώην φονιάς, θα μας πει ο ίδιος στην αρχή. Κι ακόμα, πρώην παντρεμένος. Χρόνοι παρελθοντικοί, ξεθωριασμένη ανάμνηση κάποιου (χολλυγουντιανού) μοντέλου ήρωα• ο χρόνος δεν κυλάει για τον Deckard καθώς περιπλανιέται μέσα στους ασφυκτικούς χώρους του Λος Άντζελες. Χαμένος μέσα στο χώρο, δε θέλει
να' ρθει σ' επαφή με την πόλη (δεν απαντάει στην «αργκό» του Gagg), αναγνωρίζεται μονάχα ως Blade Runner, ως ρόλος. Η χαμένη ταυτότητα αντικαθίσταται από το όπλο -φετίχ, το φασματικό φαλλό της εξουσίας. Πραγματικά, η γυναίκα μοιάζει να απουσιάζει εντελώς απ' τη ζωή του, ισοπεδωμένη μέσα στις κιτρινισμένες φωτογραφίες του, απομεινάρια κάποιας άλλης «ένδοξης» εποχής. Σιγά-σιγά αρχίζει να συνειδητοποιεί τα
συναισθήματα που του προκαλούν τα replicants που καταδιώκει με το όπλο θα σκοτώσει μόνο να θηλυκά, φόνοι υποκατάστατα του φυσικού έρωτα μέσα στην αντίστοιχη πλαστή «φυσικότητα» της μεγαλόπολης. Ακόμα και η Rachael είναι replicant — αλλά μ' αυτήν τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά.
Το Λος Άντζελες του 2019 είναι γεμάτο από υπομνήσεις του «τώρα», που δεν έχουν όμως σκοπό να υποδηλώσουν το σήμερα: κάτι πολύ πιο ανησυχητικό: το αύριο που θα είναι ίδιο με το σήμερα, το απαράλλαχτο, το νεκρωμένο: ο χωροχρόνος έχει'παγώσει", η πόλη είναι ένα μηδενικό πεδίο.
Το Λος Άντζελες του 2019 είναι γεμάτο και από οθόνες, στους δρόμους, στα σπίτια, στ' αυτοκίνητα, που όλες τους προσφέρουν τις φτωχικές μυθοπλασίες της διαφήμισης. Φαίνεται ότι το Λος Άντζελες του 2019 θα έχει επεκταθεί τόσο πολύ, ώστε να περιλαμβάνει το Χόλλυγουντ. Ή ίσως, το Χόλλυγουντ θα έχει τόσο επεκταθεί ώστε να περιλαμβάνει το Λος Άντζελες. Και στα άδυτα της νεκρωμένης πόλης, γενετικοί
σχεδιαστές σαν τον Sebastian, πρόωρα γερασμένοι σκηνοθέτες, και τα "ζωντανά" παιχνίδια τους.
Και αγγελιαφόροι σαν τον Gaff, ζωντανές προεκτάσεις της πόλης, ανάπηροι, σιωπηλοί, οριστικά ηττημένοι επαναστάτες: τα χάρτινα ζωάκια που φτιάχνει ο Gaff, τα προσωπικά του «δημιουργήματα», συνοδεύουν — ακόμα και καθορίζουν — τις πράξεις του Deckard• ο χάρτινος μονόκερως του είναι το σημάδι της συγκατάθεσής του στη φυγή των ηρώων, στην οποία ο ίδιος είναι ανίκανος να συμμετάσχει. Η τραγικότητα του γεννιέται από την επίγνωση της μοίρας του, αλλά κι απ' τη λανθασμένη εκτίμηση της μοναδικής ελπίδας ζωής, των replicants, των μυθοπλασιών που πεθαίνουν στα χέρια του. Την τελευταία φορά που θα δει τον Deckard, θα του φωνάξει για την Rachael: κρίμα πού δε θα ζήσει• αλλά πάλι, ποιός ζει;
Ο Gaff και ο Batty είναι τα μόνα πρόσωπα του έργου που γνωρίζουν, αν και τελικά, τον τρόπο τους, είναι το ίδιο ανίσχυροι. Αλλά ο δεύτερος θα επιδράσει καταλυτικά στην εξέλιξη του μύθου- και ο Ridley Scott θα ολοκληρώσει με τρόπο μεγαλειώδη τους ταυτολογικούς συλλογισμούς του.

Γ. Αποδράσεις
"Η αφήγηση εκείνη που αποκαλύπτει τις δυνατότητες της ζωής αναφέρεται — δίχως να την κατονομάζει αναγκαστικά — σε μια στιγμή μανίας..." Και μια απόπειρα μεταγραφής αυτής της έκρηξης, της στιγμής μανίας που αναφέρει ο Μπατάιγ, η θεαματοποίηση μιας υπερβατικά ανανεωμένης παρθενικότητας, δεν μπορεί παρά να τη στερήσει από τη σημασία της με μια λεπτομερή περιγραφή, να την εξαρθρώσει περιορίζοντάς την ή και να την ισοπεδώσει ολότελα ερμηνεύοντάς την• μπορούμε μονάχα να μαντεύουμε, να υποθέτουμε, να χαρακτηρίζουμε. Η αποσπασματικότητα λοιπόν της περιγραφής μας ας είναι ένας ελιγμός και μια ένδειξη σεβασμού προς την κινηματογραφικότητα των «παιχνιδιών» του σκηνοθέτη, ο χώρος που θα καταλάβει ο θεατής, ή και ο αναγνώστης.
Ό Roy Batty είναι και αυτά τα πράγματα: άψογο δημιούργημα- έργο τέχνης• ταινία αντιμέτωπη με την επιτακτικότητα του φινάλε• κινούμενη μυθοπλασία του αδύνατου: κανείς δεν πρέπει να αντιστέκεται στο θάνατο.
"Αν ξέρατε εσείς οι άνθρωποι τι έχουν δει τα μάτια μου... Όλες αυτές οι στιγμές θα χαθούν χρόνο... σαν δάκρυα... στη βροχή... " (2)
Η νυχτερινή, διαβρωτική βροχή, που από την αρχή της ταινίας μουσκεύει την πόλη- ή φθορά, ο χρόνος, ο θάνατος κι ακόμα;
Ο Batty: ο μανιακός, η μεγαλοφυΐα, το σταυροδρόμι αμέτρητων ιστοριών, κι ακόμα η πόλη, "πίνακας που ζωγραφίζεται μέσα στο μάτι του» (3), ολόκληρη ή ταινία που ξεκινάει από το βλέμμα του, ο Deckard, η υπέρτατη μυθοπλασία του θανάτου του- ο Batty, το υπερ-υποκείμενο, που ξεπερνώντας το δημιουργό του θα ξεπεράσει εαυτό του.
Η οριακή στιγμή: ο Deckard κρέμεται ανίσχυρος πάνω από την άβυσσο της πόλης, ενώ ο Batty γιγαντώνεται με λήψη κόντρ-πλονζέ: Να ζεις μέσα στο φόβο, αυτό σημαίνει να είσαι δούλος.
Οι δύο τους είναι ολοφάνερα τώρα, φιγούρες συμμετρικές: το γνωρίζουν πια και οι ίδιοι: ο Batty σώζει τον Deckard και πεθαίνει μπροστά στα μάτια του γυμνός, "μακιγιαρισμένος" από τις μπογιές της Pris και το ίδιο του το αίμα: η ιερή στιγμή της εκμυστήρευσης• η γνώση: ο Batty αφήνει το περιστέρι που κρατάει στα χέρια του κι αυτό πέφτει ίσια πάνω• πρώτη φορά βλέπουμε στην ταινία το γαλάζιο του ουρανού• το περίβλημα της πόλης έχει σχιστεί, κι απ' το άνοιγμα μπαίνει το φώς σαν λεπίδα, βυθίζεται στο μάτι του Batty, τον τυφλώνει• συσκότιση του βλέμματος, θάνατος της μυθοπλασίας: η πόλη παύει να υπάρχει.
Οι συντριπτικοί χώροι και το σκοτάδι χάνονται μέσα στο φώς που πλημμυρίζει το πεδίο στα επόμενα πλάνα: ο Deckard απελευθερωμένος φεύγει με την Rachael• το αυτοκίνητό τους είναι ένας μονόκερως: Δεν ήξερα πόσον καιρό θα περνούσαμε μαζί... αλλά πάλι, ποιός ξέρει;
Το τέλος: Ο Deckard δραπετεύει, φέρνοντας μέσα του το «Λόγο» του Batty, τον απόηχο της «σκηνοθεσίας» του θανάτου του, την απελευθέρωσή του:
Φτάνοντας από πάντοτε, σύ που θα φεύγεις παντού (4 )
Ο θάνατος ης μυθοπλασίας, έγινε ήδη για μας η δημιουργία μιας άλλης. Ο θάνατος του Roy είναι μια αναγέννηση.
Ιστορίες, λοιπόν, υπάρχουν μονάχα μέσα στις ιστορίες, θα'λεγε ένας Βέντερς. Και ως που μπορεί να φτάσει η εγκυρότητα των ιστοριών; Και ποιός θα τις διηγείται; O Ridley Scott δεν ξέρει την απάντηση σ' αυτό το ερώτημα• αλλά, πάλι, ποιός ξέρει;
Και για ποιόν λόγο; Η ερώτηση κλείνει μέσα της τόσο πολλές απαντήσεις που δε θα διατυπώνονταν ίσως ποτέ αυτούσιες• η ερώτηση είναι από τη φύση της μια ανατροπή, η ρήξη με το πραγματικό, η μήτρα της τέχνης.

Γιάννης ΔΕΛΗΟΛΑΝΗΣ


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. H Ζόρα πεθαίνει από τον πυροβολισμό του, αφού περνάει μέσα από τέσσερεις ή πέντε βιτρίνες καταστημάτων• στην τελευταία
πέφτει διαφημιστικό, συνθετικό χιόνι• ένδειξη των λανθασμένων επιλογών του Deckard, έρχεται σε αντιπαράθεση με τον ήλιο τα δάση του φινάλε.
2. Από το διάλογο.
3 "Χωρίς αμφιβολία, ο πίνακας ζωγραφίζεται μέσα στο μάτι μου Ο πίνακας βρίσκεται μέσα στο μάτι μου. Εγώ όμως βρίσκομαι μέσα στον πίνακα". Από το Σεμινάριο ΧΙ του Ζ. Λακάν.
4 Rimbaud, Σ' ένα λόγο.

(δημοσιεύτηκε στο κινηματογραφικό περιοδικό Οθόνη τ. 11 )