Το σινεμά του Ζέλιμιρ Ζίλνικ/ Želimir Žilnik εξερευνά την ανθρώπινη κατάσταση, με ταινίες που εστιάζουν στο απόκληρο στοιχείο, στις πιο ευαίσθητες ομάδες, σε όσους δεν έχουν φωνή ή τους την στερούν βίαια. Ανήκει στους πρωτοπόρους του δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ, με επιρροές που εκτείνονται από τους Ζαν Ρους και Κρις Μαρκέρ, μέχρι τον Γκλάουμπερ Ρόσα και τον Βιτόριο ντε Σίκα. Ο Ζέλιμιρ Ζίλνικ είναι ένας τολμηρός δημιουργός που δε δίστασε ποτέ να πάει ενάντια στο κατεστημένο, όποιο πρόσωπο κι αν είχε.
Γεννημένος το 1942, σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Νις της Σερβίας, ο Ζίλνικ στράφηκε πολύ νωρίς στον κινηματογράφο και σε νεαρή ηλικία συνεργάστηκε με τον Ντούσαν Μακαβέγιεφ στην ταινία Love Affair or the Case of the Missing Switchboard Operator. Το 1969 απέσπασε τη Χρυσή Άρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου για το ντεμπούτο του Πρώιμα έργα, ταινία ορόσημο του Γιουγκοσλάβικου Μαύρου Κύματος, εμπνευσμένη από τα γραπτά του Καρλ Μαρξ. Παραδόξως, το βραβείο δεν του έφερε καταξίωση, αντίθετα, δημιούργησε τέτοια διαμάχη που οδήγησε στην αποπομπή των ανεξάρτητων ταινιών της περιόδου από το καθεστώς, ενώ ο ίδιος κατέφυγε στη Γερμανία. Επέστρεψε στην Γιουγκοσλαβία στα τέλη του ’70, ακολουθώντας με τον φακό του τις δραματικές πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές, εστιάζοντας όλο και περισσότερο στις εμπειρίες των προσφύγων και των μεταναστών στην Ευρώπη.
Η ταινία του Έτσι δενότανε το ατσάλι (1988), με οδηγό έναν μεταλλουργό που ονειρεύεται μια καλύτερη ζωή, αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα καυστικής κωμωδίας και ταυτόχρονα ένα αιχμηρό σχόλιο πάνω στην κατάρρευση του σοσιαλισμού. Το 1995 υπογράφει το Πισινός από μάρμαρο (βραβείο Teddy στο Φεστιβάλ Βερολίνου), μια κριτική πάνω στην προπαγάνδα του πολέμου και τα πατριαρχικά χαρακτηριστικά του συστήματος, η οποία μιλά ανοιχτά για θέματα σεξουαλικής ταυτότητας σε μια φοβισμένη και συντηρητική κοινωνία.
Στο δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ Ευρώπη φρούριο (2000), ασκεί έντονη κριτική στη μεταναστευτική πολιτική της Ευρώπης, ενώ με την τριλογία του με ήρωα τον Κένεντι, γινόμαστε μάρτυρες των επιδράσεων της πολιτικής αυτής απέναντι στους Ρομά. Το σινεμά του Ζίλνικ, διαθέτει έναν ωμό ρεαλισμό και την ίδια στιγμή τη θαρραλέα ματιά ενός auteur που μετουσιώνει το κινηματογραφικό του έργο, σε δράση, διαμαρτυρία, αγώνα, συναίσθημα.
Ο Δημήτρης Κερκινός σημειώνει: "Το έργο του Želimir Žilnik συνιστά μια σύνθεση διαφορετικών παραδόσεων της αβάν-γκαρντ, εκφράζει την κινηματογραφική πρωτοπορία του ’60 και αναζητεί συνεχώς νέες μορφές φιλμικής αφήγησης. Με επιρροές από τον Ζαν Ρους, τον Κρις Μαρκέρ, τον Βιτόριο Ντε Σίκα και τον Γκλάουμπερ Ρόσα, ο Ζίλνικ αντιλαμβάνεται το σινεμά ως μέσο στοχασμού, ως εργαλείο για να γνωρίσει τους ανθρώπους. Αδιαφορώντας για την καλλιτεχνική καλλιέπεια, δίνει έμφαση στο περιεχόμενο και συνδυάζει τον πειραματισμό της φόρμας με το ανθρωπιστικό στοιχείο. Με ακατέργαστη και μινιμαλιστική αισθητική, επικεντρώνεται σε πραγματικά γεγονότα στα οποία ενσωματώνει μυθοπλαστικά στοιχεία με στόχο να μεταφέρει πιο αποτελεσματικά τις καταστάσεις που βιώνουν οι χαρακτήρες του, κτίζοντας έτσι μια ανοικτή αφηγηματική δομή. Απομυθοποιεί τους κανόνες και τις διαδικασίες του σινεμά για να κάνει έναν μυθοπλαστικό κινηματογράφο τεκμηρίωσης, στον οποίο ενσωματώνει στοιχεία πρόκλησης, διαλόγου και χιούμορ".
(δ.τ.)
