του Peter Hedges

Η ταινία Pieces of April διαθέτει όλα τα τυπικά γνωρίσματα του αμερικάνικου ανεξάρτητου κινηματογράφου: ελάχιστα γνωστούς ηθοποιούς που βρίσκονται μακράν του Χόλιγουντ, μια "εναλλακτική" αισθητική άποψη όπου η κάμερα στο χέρι και ένα "βρώμικο" look ορίζουν τις συντεταγμένες, μια σαρκαστική ειρωνική ματιά πάνω στον ακρογωνιαίο λίθο της αμερικάνικης κοινωνίας (αλλά και του αμερικάνικου σινεμά), την οικογένεια και τέλος μια αίσθηση ρεαλισμού μοναδική, που δεν μπορεί να ειδωθεί στο mainstream εμπορικό σινεμά.
Όμως δεν είναι αυτή η περίπτωση της ταινίας: Ο χώρος στον οποίο κινείται μόνο εκ πρώτης όψεως ανήκει στις επικράτειες του πάλαι ποτέ αμερικάνικου ανεξάρτητου σινεμά. Αντίθετα αυτή η ταινία συγγενεύει στο ύφος και στην θεματική με το σινεμά του Mike Leigh: είναι μια διερεύνηση κρυφών όψεων μιας προβληματικής οικογενειακής ζωής, μια περιπλάνηση στην ενδοχώρα των τραυμάτων της, μια αναζήτηση των νέων ισορροπιών της.
Η ταινία υιοθετεί τη φόρμα της παράλληλης αφήγησης. Κατά πρώτον μια νεαρή κοπέλα, με μια "εναλλακτική" άποψη ζωής, αγωνίζεται απεγνωσμένα με την βοήθεια του μαύρου φίλου της να ετοιμάσει το κλασικό και παραδοσιακό γεύμα της Γιορτής των Ευχαριστιών (της κορυφαίας οικογενειακής εορτής για την αμερικάνικη κοινωνία). Εδώ προφανώς η αντίθεση ανάμεσα στην ελάχιστα παραδοσιακή εικόνα της νεαρής γυναίκας και στον παραδοσιακό ύφος της γιορτής χρησιμοποιείται για να παράγει κωμικά στιγμιότυπα. Η άγνοια της (περί τα οικοκυρικά), η αδεξιότητα, η αμηχανία της και οι συναντήσεις της με τους ελάχιστα συμβατικούς σύνοικους στην πολυκατοικία της, δίνουν την ευκαιρία για μια χιουμοριστική προσέγγιση -από την οποία δεν απουσιάζει η αγαπητική διάθεση- στο πρόσωπο της. Γρήγορα γίνεται φανερό ότι είναι αυτό το πρόσωπο το οποίο ο σκηνοθέτης προτείνει στον θεατή να ταυτισθεί.
Παράλληλα όμως με τα συμβάντα στο μικρό και στενάχωρο διαμέρισμα της April, η αφήγηση παρακολουθεί και την οικογένεια της καθώς ταξιδεύει προς την Νέα Υόρκη με σκοπό να παρευρεθούν στο γεύμα που ετοιμάζει. Εδώ γίνεται φανερό ότι κεντρικό πρόσωπο είναι η άρρωστη μητέρα της April. Παρόλο το σαρκασμό της, την ειρωνεία απέναντι στα μέλη της οικογένειας της, την πεισματική της εμμονή γι' αυτό το ταξίδι προς το μαύρο πρόβατο της οικογένειας, υπάρχει κάτι εύθραυστο στην παρουσία αυτής της γυναίκας, κάτι που κάνει την σχεδίαση του χαρακτήρα της ελάχιστα τυπική. Αντίθετα με ότι θα ανέμενε κανείς εδώ δεν έχουμε να κάνουμε μ' ένα πρόσωπο που αναζητά τον οίκτο και την συμπάθεια, η επιθετικότητα και ο σαρκασμός της είναι μια ελάχιστη πράξη αξιοπρέπειας απέναντι στο αναπόφευκτο. Είναι η εσχάτη γραμμή άμυνα της απέναντι στη επέλαση του θανάτου.
Υπάρχει μια σκηνή που υπογραμμίζει τα προηγούμενα: Η οικογένεια έχει σταματήσει για ακόμα μια φορά σ' ένα βενζινάδικο. Η γυναίκα βρίσκεται στις τουαλέτες και κάνει εμετό (συνέπεια προφανώς των παρενεργειών της χημειοθεραπείας). Η περούκα της λερώνεται και προσπαθεί να την καθαρίσει. Αυτή η σκηνή μας δείχνει για πρώτη φορά αυτή την γυναίκα σε μια ιδιαίτερα προσωπική σκηνή, ευάλωτη και εύθραυστη. Τώρα γίνεται φανερό ότι όλη η ειρωνεία, ο πολύ συχνά επιθετικός σαρκασμός της, δεν ήταν παρά η αντίδραση της απέναντι στο επερχόμενο τέλος.
Όπως η άρρωστη γυναίκα φορά την περούκα για να κρύψει τα σημάδια της χημειοθεραπείας έτσι και αυτή η ταινία φορά την περούκα του "ανεξάρτητου σινεμά" και του χιούμορ για να κρύψει το αληθινό και οδυνηρό της θέμα: το συναισθηματικό κενό στις σχέσεις μητέρας κόρης και τους απόηχους του. Σ' αυτό λοιπόν που επικεντρώνεται η ταινία δεν είναι ούτε η σαρκαστική και ειρωνική παρουσίαση της σύγκρουσης μιας "εναλλακτικής" κόρης και της συμβατικής οικογένειας, ούτε μια διερεύνηση της απουσίας επικοινωνίας και των δυσκολιών της οικογενειακής ζωής στην σημερινή εποχή. Η ταινία είναι το τελευταίο ταξίδι μιας μητέρας προς την "άτακτη και απροσάρμοστη" κόρη της, η απόπειρα της για συμφιλίωση και επανένωση.
Αν και πολλοί θα θεωρήσουν ότι αυτή είναι μια κίνηση κατά βάση εγωιστική (η μητέρα θέλει να δει για τελευταία φορά την κόρη της) στην ουσία της αυτό το ταξίδι έχει ένα άλλο χαρακτήρα. Γρήγορα αντιλαμβανόμαστε από το πάθος της April, το αγώνα της, την αγωνία της για να ετοιμάσει αυτό το γεύμα ότι είναι αυτή που έχει, περισσότερο από την μητέρα της, την ανάγκη για συμφιλίωση. Καθώς οι σχέσεις τους υπήρξαν στο παρελθόν διαταραγμένες και προβληματικές, τώρα καθώς ο θάνατος ρίχνει βαριά την σκιά του, η April αισθάνεται την ανάγκη να σβήσει οτιδήποτε κακό υπήρξε στο παρελθόν. Η συμφιλίωση με την μητέρα της πρέπει να υπάρξει πριν ο θάνατος εμφανισθεί στο προσκήνιο και την κάνει αδύνατη.
Αυτό το ταξίδι λοιπόν είναι μια χειρονομία αγάπης μιας μητέρας που φεύγει από την ζωή προς ένα παιδί της, που σε λίγο θα βαδίσει μόνο στην ζωή, χωρίς την προστασία των μητρικών αισθημάτων αγάπης.
Είναι η τελευταία ανάμνηση της μητρικής παρουσίας, που πρέπει να δημιουργηθεί, για να διαφυλάξει η κόρη.
Είναι η κατά κυριολεξία σκηνοθεσία της έσχατης αναμνηστικής οικογενειακής φωτογραφίας.

Δημήτρης Μπάμπας

Pieces of April (2003) (ε.τ. Το γλυκό στο τέλος) (2003)
Σκηνοθεσία: Peter Hedges.
Σενάριο: Peter Hedges.
Φωτογραφία: Tami Reiker.
Ηθοποιοί Katie Holmes, Patricia Clarkson, Oliver Platt, Sean Hayes, Derek Luke.
Διάρκεια: 81'