(για την ταινία The visitor του Thomas Mc Carthy)

Η μοναχική ζωή σ’ ένα ήσυχο αμερικανικό προάστιο, μια αδιάφορη ακαδημαϊκή καριέρα και οι υποτονικές ασκήσεις στο πιάνο είναι αυτά που χαρακτηρίζουν τον καθηγητή Walter Vale. Μια μοναχικότητα που υποδηλώνει αποξένωση ή μάλλον παραίτηση από την πραγματική ζωή. Ένα τυχαίο περιστατικό θα τον βάλει «επισκέπτη» σε έναν κόσμο που ως τότε γνώριζε μόνο μέσα από μελέτες. Οι ξένοι που θα περάσουν-κι αυτοί ως επισκέπτες- από τη ζωή του, θα τον μεταμορφώσουν βαθμιαία σε ένα πρόσωπο διαφορετικό. Από τη συμβατικότητα του κλασικού πιάνου στην ανατρεπτικότητα του αφρικανικού τύμπανου, από την παθητικότητα στη συνειδητοποίηση και τη συμμετοχή, ο καθηγητής οικονομικών του πανεπιστημίου του Connecticut θα διανύσει μια διαδρομή «μαθητείας» επώδυνη αλλά ευεργετική, για να επανέρθει στη ζωή μέσα από τις τραγικές ζωές των άλλων.
«Ο επισκέπτης» (The visitor) του Thomas Mc Carthy αγγίζει με έναν ιδιαίτερο τρόπο ένα θέμα επίκαιρο. Στη μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου ξενοφοβική Αμερική συναντιούνται δυο διαφορετικοί κόσμοι. Από τη μια ο καταξιωμένος, ψευδαισθητικά ελεύθερος δυτικός κόσμος με τη μοναξιά και την αποξένωση των ανθρώπων του κι από την άλλη ο κόσμος των παράνομων μεταναστών της ανατολής με τον πηγαίο ενθουσιασμό του αλλά και τη μόνιμη αγωνία για επιβίωση.
Ο σκηνοθέτης, αν και υιοθετεί μια κριτική ματιά απέναντι στη σύγχρονη μεταναστευτική πολιτική της Αμερικής, προτιμά να δώσει τις συνέπειές της μέσα από μια προσωπική ιστορία. Προσεκτικός παρατηρητής συμπεριφορών, με ένα εξαιρετικό ψυχογράφημα, μετατοπίζει το κέντρο βάρους από το πολιτικό στο προσωπικό, προσεγγίζοντας έτσι το θέμα του με έναν πιο ουσιαστικό τρόπο. Χωρίς υπερβολές, διακριτικά αλλά καίρια, πετυχαίνει να αποτυπώσει ρεαλιστικά μια μη αναστρέψιμη πραγματικότητα αλλά και να αποδώσει με έναν ανεπαίσθητο λυρισμό βαθύτερες συναισθηματικές καταστάσεις.
Ταινία χαμηλών τόνων, λιτή, σχεδόν εσωστρεφής, όπως κι ο κεντρικός χαρακτήρας της, κινείται γραμμικά με σύντομους και χαμηλόφωνους διαλόγους, μακριά πλάνα και μουσικούς ήχους που, από τις σονάτες του Μπετόβεν ως τους ζωηρούς ρυθμούς του djembe, καθορίζουν την πορεία του ήρωα.

Η απόσταση ως επιλογή
Η απόσταση είναι ένα στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικά τον κεντρικό χαρακτήρα. Απόσταση από τα πρόσωπα και τα πράγματα. Στην αρχή της ταινίας εμφανίζεται συγκρατημένος χωρίς το φυσικό χάρισμα της επικοινωνίας ή της μουσικής. Παρατηρεί τη ζωή από μακριά, πίσω από παράθυρα, χωρίς διάθεση συναισθηματικής εμπλοκής. Η τυπικότητα και η αυστηρότητα που διέπουν την καθημερινότητά του τού παρέχουν ένα είδος ασφάλειας. Ο εγκλεισμός του σε έναν κόσμο ψυχρό και άκαμπτο φαίνεται να αποτελεί συνειδητή επιλογή. Μοναδική εξαίρεση οι ασκήσεις πιάνου, που εκτελούνται χωρίς ιδιαίτερο ενθουσιασμό, ως φόρος τιμής και μέσο σύνδεσης με την πεθαμένη γυναίκα του. Ένα συνέδριο στη Νέα Υόρκη θα ανατρέψει αυτή την κατάσταση. Στο κλειστό από καιρό διαμέρισμά του στο Μανχάταν θα βρεθεί αντιμέτωπος με δύο απρόσκλητους επισκέπτες. Ένας Σύριος μουσικός και η Σενεγαλέζα φίλη του μπαίνουν παράδοξα στη ζωή του καθηγητή και την αλλάζουν καθοριστικά.

Η μουσική: Τόπος συνάντησης και ανακάλυψης του Άλλου
Η ευγένεια και η γενναιόδωρη διάθεση του Σύριου μετανάστη, κυρίως όμως το αφρικανικό τύμπανο που παίζει, είναι αυτά που θα κερδίσουν από την αρχή τον ήρωα. Μια ζωτική ενέργεια φαίνεται να ξυπνάει μέσα του. Ο αυστηρός καθηγητής οικονομικών ανακαλύπτει μέσα από τους ρυθμούς του djembe έναν καινούριο κόσμο. Για πρώτη φορά τού φανερώνεται ένας πιο χαλαρός τρόπος σκέψης, μια διαφορετική στάση ζωής, που τον απελευθερώνει από τη μελαγχολία του πιάνου και τη μνήμη της γυναίκας του. Τα μαθήματα τύμπανου που του δίνει ο νέος του συγκάτοικος γίνονται μαθήματα ζωής, φιλίας, εξωστρέφειας. Στο φυλετικά πολύχρωμο Central Park της Νέας Υόρκης ο σοβαρός ακαδημαϊκός θα τολμήσει να μπει στον κύκλο των υπαίθριων μουσικών του κόσμου για να γευτεί ένα αρχέγονο πάθος, τόσο ξένο ως προς την εικόνα και την παιδεία του. Η αρχική του ανασφάλεια δίνει τη θέση της σε ένα χαμόγελο που γίνεται καθρέφτης μιας συγκινητικής αλλαγής.

Η απόσταση ως επιβολή: «Step away from the window sir»
Η σύλληψη του νεαρού μετανάστη στο μετρό προκαλεί μια δραματική ανατροπή στην ταινία. Με την αποκάλυψη του γεγονότος της παράνομης παραμονής του ζευγαριού στην Αμερική αναδύεται ένα πρόβλημα του οποίου οι πραγματικές διαστάσεις γίνονται σταδιακά ορατές. Το παράθυρο, που χώριζε τον καθηγητή από το περιβάλλον του και το οποίο είχε βαθμιαία καταργήσει, επιστρέφει στο κέντρο προφυλάκισης του Queens σα γυάλινο τείχος, απροσπέλαστο αυτή τη φορά. Πίσω από το διαχωριστικό τζάμι του επισκεπτηρίου επινοούνται νέοι τρόποι επικοινωνίας, που δεν καταφέρνουν να καλύψουν την επιβαλλόμενη απόσταση. Η κατάργηση της πολιτικής υπόστασης του ξένου, που αντιμετωπίζεται ως ένας απλός αριθμός, αλλά και του Αμερικανού καθηγητή, που δεν έχει καμία δυνατότητα επέμβασης, ούτε καν πληροφόρησης, δείχνουν το πραγματικό πρόσωπο της φιλελεύθερης, πολυπολιτισμικής Αμερικής.

Η προσφορά: Προσωπική ανάγκη και χρέος
Ωστόσο, παρά τις διάχυτες αναφορές στο απρόσωπο γραφειοκρατικό σύστημα αντιμετώπισης των μεταναστών και τους ειρωνικούς υπαινιγμούς για τη σχέση της κραταιάς ηπείρου με τους εκάστοτε επισκέπτες της, ο McCarthy εστιάζει κυρίως στην πορεία προς τη συναισθηματική και ηθική ολοκλήρωση του κεντρικού ήρωα. Είναι η ένοχη αμερικανική συνείδηση ενός θεωρητικού της παγκοσμιοποίησης απέναντι στις αναπτυσσόμενες χώρες αυτή που ενεργοποιεί τον άλλοτε απαθή καθηγητή ή απλά η αίσθηση ευθύνης και αγάπης για το φίλο του; Η συνάντησή του με μια γυναίκα -τη μητέρα του νεαρού - είναι αυτή που θα δράσει καταλυτικά στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς του. Το θάρρος και η αξιοπρέπεια με τα οποία η γυναίκα αυτή αντιμετωπίζει τις προσωπικές της τραγωδίες, αλλά και η λανθάνουσα ερωτική τους σχέση θα οδηγήσουν τον καθηγητή σε μια αποκαλυπτική ομολογία που τον απεγκλωβίζει οριστικά από το ρόλο που υποδυόταν. Τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν θα τον ωθήσουν για πρώτη φορά σε μια δυναμική αντίδραση και αμφισβήτηση της εξουσίας.

Η αναθεώρηση του κόσμου
Η βίαιη απομάκρυνση των προσώπων που άλλαξαν τη ζωή του καθηγητή θα σημάνουν το τέλος των ψευδαισθήσεων για το άπιαστο όνειρο της ελευθερίας αλλά και την αρχή μιας ωριμότερης θεώρησης του κόσμου. Στην τελευταία του διαδρομή στην ταινία παρακολουθούμε έναν άνθρωπο διαφορετικό να διασχίζει το δρόμο λίγο πριν κατεβεί στο μετρό. Ένας ορμητικός αέρας τον συνοδεύει, μαζί με το ταμπούρλο του φίλου του. Το παίξιμό του στο σημείο που ήθελε πάντα να παίξει εκείνος δεν είναι απλά μια διατήρηση της μνήμης του απόντα επισκέπτη, αλλά ένα ξέσπασμα βίαιο, μια άγρια φωνή διαμαρτυρίας, που καλύπτεται από τα διερχόμενα τρένα.

της Καλλιόπης Πουτούρογλου [Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.]