του Alfred Hitchcock
κριτική του Μπάμπη Ακτσόγλου

Το The lady vanishes/Η κυρία εξαφανίζεται (1938) είναι μια από τις ωραιότερες ταινίες του Alfred Hitchcock/ Άλφρεντ Χίτσκοκ, μαζί με τα 39 σκαλοπάτια το κομψοτέχνημα της λεγόμενης αγγλικής περιόδου της καριέρας του. Το 1936 το ντουέτο των Σίντνεϊ Γκίλιατ και Φρανκ Λόντερ (στη συνέχεια γνωστοί σκηνοθέτες, εκτός από σεναριογράφοι) διασκεύασαν για τον κινηματογράφο το μυθιστόρημα της Έθελ Λίνα Γουάιτ "The Wheel spins" (O τροχός γυρίζει), με το οποίο θέλησαν να καταγγείλουν την εξωτερική πολιτική της απομόνωσης του Τσάμπερλεν σε σχέση με τα τεκταινόμενα στην Ευρώπη. Η ταινία επρόκειτο να γίνει από τον Ρόι Γουίλιαμ Nιλ, όταν το δεύτερο συνεργείο που είχε πάει για εξωτερικά γυρίσματα στη Γιουγκοσλαβία εκδιώχθηκε από τη χώρα και η παραγωγή σταμάτησε προσωρινά, για να συνεχίσει δυο χρόνια αργότερα υπό τη διεύθυνση του Χίτσκοκ, ο οποίος είχε συμβόλαιο για μια ακόμα ταινία με την εταιρεία Gaumont British. Δεν χωρά αμφιβολία, όμως, ότι ο Άγγλος μετρ βρήκε στην ταινία πράγματα που τον ενδιέφεραν ιδιαίτερα, όπως είναι η δοκιμασία της λογικής του θεατή, η λατρεία του σκηνοθέτη για τα τρένα, αλλά κι αυτός ο μοναδικός συνδυασμός χιούμορ και σασπένς, που αποτελεί σήμα κατατεθέν του έργου του.
Το Η κυρία εξαφανίζεται βασίζεται ως πλοκή σε αυτό που ο Χίτσκοκ αποκαλεί ένα "Μακ Γκάφιν": "Είναι ένα τέχνασμα, ένα τρικ, ένα "γκίμικ" όπως το λέμε. Nα λοιπόν η ιστορία του Μακ Γκάφιν: ξέρετε πως ο Κίπλινγκ έγραφε συχνά με θέμα τις Ινδίες και τους άγγλους που πολεμούσαν κατά των ιθαγενών στα σύνορα με το Αφγανιστάν. Σ’ όλες αυτές τις ιστορίες κατασκοπίας κύριο θέμα ήταν η κλοπή των σχεδίων του φρουρίου. ‘ο φρούριο ήταν το Μακ Γκάφιν. Έτσι δώσαμε το όνομα "Μακ Γκάφιν" σε τέτοιου είδους περιπέτειες: κλοπή χαρτιών, κλοπή ντοκουμέντων, κλοπή μυστικού...δεν έχει και μεγάλη σημασία. Oι λογικοί άδικα βασανίζονται να βρουν την αλήθεια ενός Μακ Γκάφιν, αφού δεν έχει και μεγάλη σημασία. Πάντοτε σκεφτόμουν στη δουλειά μου πως τα "χαρτιά', τα 'ντοκουμέντα' ή τα "σχέδια ενός φρουρίου' πρέπει να έχουν μεγάλη σημασία για τα πρόσωπα της ταινίας, αλλά καμία για μένα, τον αφηγητή" (Από το βιβλίο "Χίτσκοκ/Τρυφώ", Εκδόσεις ύψιλον/βιβλία). Το Μακ Γκάφιν στη συγκεκριμένη ταινία είναι ένα κατασκοπικό μήνυμα, που παραδίδεται υπό μορφή κωδικοποιημένου μουσικού μοτίβου στη Μις Φρόυ, μια γριά γκουβερνάντα, η οποία φεύγει σιδηροδρομικώς από μια χώρα των Βαλκανίων με προορισμό το Λονδίνο, αλλά στη διάρκεια αυτού του ταξιδιού εξαφανίζεται. Η όλη ίντριγκα αποτελεί μια πρόκληση στην κοινή λογική. -αρατηρεί και πάλι ο Χίτσκοκ: "Αν θυμηθούμε τους φίλους μας τους "αληθοφανείς', θα μπορούσαν να αναρωτηθούν γιατί εμπιστευόμαστε ένα μήνυμα σε μια γριά κυρία που ο καθένας θα μπορούσε να εξουδετερώσει; Ή πάλι, γιατί αυτοί της αντικατασκοπίας δεν έστειλαν το μήνυμα μ’ ένα ταχυδρομικό περιστέρι;". Κι όμως, ο άγγλος μετρ προκαλεί την κοινή λογική του θεατή για να τη δοκιμάσει, στήνοντας ένα πανέξυπνο παιχνίδι ανάμεσα στο φαίνεσθαι και είναι των πραγμάτων, όπου τίποτα δεν είναι τυχαίο.
Αυτό που κινεί τη μυθοπλασία της ταινίας είναι οι περιπέτειες και μεταμφιέσεις ενός σημαίνοντος (η Μις Φρόυ), η εξαφάνιση του οποίου γίνεται αιτία να έλθει μια γυναίκα (η κοσμική Ίρις) κοντά σ’ έναν άνδρα (ο μουσικολόγος Γκίλμπερτ) και να ξυπνήσει μέσα της ο ερωτικός πόθος (η ηρωίδα πηγαίνει να παντρευτεί στο Λονδίνο κάποιον κοσμικό κύριο που δεν αγαπά). Προηγουμένως, όμως, κινεί την περιέργεια του θεατή να μάθει τι έγινε, εντολή που μεταβιβάζει στο ζευγάρι της ταινίας, οι οποίοι ως νέοι Σέρλοκ Χολμς επιδίδονται σε μια ερασιτεχνική, αλλά αποτελεσματική αστυνομική έρευνα. Η Μις Φρόυ, λοιπόν, εξαφανίζεται μέσα σ’ ένα τρένο που ταξιδεύει, όλοι αμφισβητούν την ύπαρξή της κι όμως, όπως έλεγε ο Λακάν, "αυτό που είναι κρυμμένο, δεν είναι παρά αυτό που λείπει από τη θέση του". Έτσι η Μις Φρόυ ξαναβρίσκεται: α) υπό τη μορφή ενός άλλου σημαίνοντος (η υπογραφή του ονόματός της στο παράθυρο του τρένου), β) υπό τη μορφή μιας άλλης γυναίκας που φορά τα ρούχα της, γ) ενός πτώματος (η σκεπασμένη με επιδέσμους ασθενής) και δ) μιας γυναίκας Αγγέλου, που εμφανίζεται εξίσου θαυματουργά όπως εξαφανίστηκε, για να περάσει με απίστευτη ευκολία το μπλόκο των εχθρών της και να βρεθεί πριν από τους ήρωες στο Λονδίνο!
Ένα μεγάλο μέρος της επιτυχίας της ταινίας οφείλεται στην έξοχη αξιοποίηση των δεύτερων χαρακτήρων, όπως το ζευγάρι των σνομπ εγγλέζων που ενδιαφέρονται μόνο για το πρωτάθλημα κρίκετ. Αλλά και οι ερμηνείες είναι εξαιρετικές, όπως της Nτέιμ Μέι Oυίτι στο ρόλο της Μις Φρόυ, της Μάργκαρετ Λόκγουντ στο ρόλο της ηρωίδας, του Μάικλ Ρεντγκρέιβ στο παρθενικό του ντεμπούτο στην οθόνη, του Πολ Λούκας στο ρόλο του ψυχιάτρου που βρίσκεται επικεφαλής των κατασκόπων, του Μπάζιλ Ράντφορντ και Nόντον Γουέιν που υποδύονται το ζευγάρι των εγγλέζων κ.α. Η ταινία γνώρισε πολύ μεγάλη επιτυχία, κάνοντας τους κριτικούς να ανακηρύξουν τον Χίτσκοκ ως τον μεγαλύτερο άγγλο σκηνοθέτη. O Όρσον Γουέλς είπε πως την είδε έντεκα φορές, ενώ αποτελούσε επίσης μια από τις πιο αγαπημένες ταινίες του Φρανσουά Τ‘ρυφώ. Ως στόρι γνώρισε στη συνέχεια δεκάδες απομιμήσεις, αλλά και ένα ριμέικ του 1979 (Δολοφονία στο τρένο των 12.15) με πρωταγωνιστές τους Άντζελα Λάνσμπουρι, Σίμπιλ Σέπερντ, Έλιοτ Γκουλντ, Χέρμπερτ Λομ και σκηνοθέτη τον Άντονι Πέιτζ, ο οποίος κόπιαρε πλάνο-πλάνο την ταινία του Χίτσκοκ, χωρίς ωστόσο να καταφέρει να αναπλάσει τη μοναδική ατμόσφαιρά της.

(από το βιβλίο Άλφρεντ Χίτσκοκ- Η παράξενη περίπτωση του κυρίου Άλφρεντ Χίτσκοκ του Μπάμπη Ακτσόγλου )