του Sergei Eisenstein
(κριτική του Βασίλη Ραφαηλίδη)

(…) Στη δεύτερη ταινία του [σ.τ.ε. Sergei Eisenstein] Θωρηκτό Ποτέμκιν (1925) , η παραπάνω θεωρία [σ.τ.ε. για το ιδεολογικό μοντάζ] βρίσκει μια τόσο λεπτή και τέλεια εφαρμογή που θάταν αδύνατο να αφαιρεθεί ή να συντομευθεί έστω κι ένα πλάνο χωρίς να προσκληθεί ανεπανόρθωτη ζημία. Στην Απεργία η ίδια θεωρία είναι πιο εμφανής αλλά εφαρμόζεται ακόμα μ’ έναν τρόπο τραχύ, θα λέγαμε απλό και στοιχειώδη π.χ. η μεταμόρφωση των χαφιέδων σε ζώα και τα παράλληλο μοντάζ πλάνων της σφαγής των απεργών και της σφαγής των προβάτων παρακάνει φανερό το νόημα, τόσο που ο θεατής κινδυνεύει, λόγω της εκρηκτικής δύναμης του συμβολισμού, να μείνει καθηλωμένος στο δεύτερο στάδιο, το συγκινησιακό. Αντίθετα, τα πουλιά που κουρνιάζουν στις καμινάδες του εργοστασίου νερού που ξεπετάγεται με ορμή απ’ τις σωλήνες των πυροσβεστών στις εναλλαγές τους με τα κοντινά πλάνα των απεργών κ.λ.π. δημιουργούν ένα «διανοητικό μοντάζ» που βρίσκεται πάρα πολύ κοντά στην αισθητική του Θωρηκτού Ποτέμκιν, του Οχτώβρη (1927)  και της Γενικής Γραμμής (1929).
Άλλωστε στην Απεργία η αϊζενστανική αισθητική δεν έχει απομακρυνθεί ουσιαστικά απ’ το μπαρόκ, τη φαντασμαγορία και έναν ιδιότυπο εξπρεσιονισμό που έχει τις ρίζες του στο τσίρκο, το μιούζικ-χώλ στις τέχνες που «δάνεισαν»στο Πρόλετκουλτ την τόσο «αποτελεσματική» και ευθύβολη αισθητική του.
Τα πάντα στην Απεργία μοιάζουν να υπηρετούν μια εντελώς στοιχειώδη και χωρίς αποχρώσεις ιδέα: ο εχθρός του εργάτη είναι ο βιομήχανος και ο στρατός το εκτελεστικό όργανο της δικής του εξουσίας. Ίσως ή τρομαχτική συγκινησιακή δύναμη που αποδεσμεύεται απ’ την Απεργία να οφείλεται στην ατελή εφαρμογή του «ιδεολογικού μοντάζ» και συνεπώς στον υπερτονισμό του δεύτερου, του συγκινησιακού σταδίου στο προτσές της «ιδεοποίησης» της εικόνας. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο που ο Αϊζενστάιν χαρακτηρίζει τούτη την ταινία του «κινοθεατρικό έργο» και τη διαιρεί σε έξι σαφώς διακρινόμενα μέρη (πράξεις) :
1) Όλα στο εργοστάσιο είναι ήσυχα.
2) Η απεργία κηρύσσεται.
3) Το εργοστάσιο δεν δουλεύει.
4) Η απεργία παρατείνεται.
3 Το εργοστάσιο δεν δουλεύει.
6) Οι απεργοί συντρίβονται.
Η δράση προωθείται προς λύση με απότομα άλματα όπως και στο θέατρο, αλλά οι «σκηνές» δεν έχουν καμιά σχέση ούτε με την σταδιακή επεξεργασία του θέματος ούτε, φυσικά με το λόγο (αφού ή ταινία βουβή, ενώ η μουσική επένδυση με αποσπάσματα από την 5η και 6η  συμφωνία του Προκόφιεφ είναι μεταγενέστερη) . Απλώς η θεατρική δομή τον βοηθάει να εφαρμόζει πιο άνετα την «αισθητική της γροθιάς» του Πρόλετκουλτ- μια αισθητική που «τρομοκράτησε» ακόμα και τον Λένιν με την άγρια δύναμη της, αλλά που σήμερα ξαναμπαίνει σαν πρόβλημα για έρευνα. Η Απεργία παραείναι επίκαιρη, ακόμη και αισθητικά.

(αποσπάσματα από κείμενο που δημοσιεύτηκε στην εφ. Βήμα  8-4-1975)