του Don Alan Pennebaker
(κριτική: Σπύρος Γάγγας)

Η εναρκτήρια σκηνή του περιβόητου ντοκιμαντέρ για τον Bob Dylan όπου ο ίδιος μοιράζει κάρτες υπόμνησης με τους στίχους του Subterranean Homesick Blues λειτουργεί σαν αυλαία για τον σπουδαίο τραγουδοποιό: Όχι για τον προφανή λόγο ότι με αυτό τον τρόπο αρχίζει το ντοκιμαντέρ αλλά διότι στο φόντο της σκηνής οι Allen Ginsberg (ο πυρήνας της Beat Generation) και Bob Neuwirth (φολκ τραγουδιστής και συνθέτης) συζητούν εκ του σύνεγγυς. Mε το πέρας των καρτών αποσύρονται προς αντίθετες κατευθύνσεις σαν μια αυλαία να ανοίγει ενώ όμως ο κύριος πρωταγωνιστής βρίσκεται ήδη στο προσκήνιο.
Ο D.A. Pennebaker υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Direct cinema (η αξίωση αμεσότητας στο εκάστοτε υλικό με τον απαραίτητα ευέλικτο τεχνικό εξοπλισμό) και με ιδιαίτερη προσήλωση στα μουσικά τεκταινόμενα της επαναστατικής εποχής (όπως, για παράδειγμα, στο ντοκιμαντέρ Monterey Pop). Ακολουθώντας την άφιξη του Dylan στο Λονδίνο το 1965 το ντοκιμαντέρ Don’t Look Back θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ευγενής ‘σύγκρουση πολιτισμών’: η εκστασιασμένη υποδοχή στο αεροδρόμιο, η πολιορκία του Dylan από το BBC, ο μέσα από το φημισμένο περιοδικό Melody Maker υποτιθέμενος εκτοπισμός του Donovan, η διαπραγμάτευση μεταξύ του μάνατζερ του Dylan, Albert Grossman και του μουσικού ατζέντη Tito Burns προκειμένου να κλείσει η συμφωνία με τον BBC (και όχι με την Granada) στις 2000 λίρες (αριστουργηματική μικροκοινωνιολογική παρατήρηση στην εκφορά λόγου και στην τέχνη της διαπραγμάτευσης).
Σα να είναι ‘χαρακτήρας’ των γεγονότων που διαδραματίζονται επί σκηνής και στα παρασκήνια, η κάμερα του Pennebaker φανερώνει έναν Dylan που συζητά επί ίσοις όροις με δημοσιογράφους, fans, συναδέλφους: ακομπλεξάριστος, ανεπιτήδευτος και με νεανική αυτοπεποίθηση (αλλά και αναπόφευκτη απειρία) σκιαγραφεί έναν αρχετυπικό καλλιτέχνη δίχως στρατευμένο ‘μήνυμα’, όντας, ωστόσο, ο ίδιος το μήνυμα κατά την σχεδόν αναπόφευκτη μετάβαση του σε ένα παγκόσμιο είδωλο και σύμβολο της ποπ μουσικής αλλά και της πολιτικής μέσω της καθολικής επίδρασης του και έμπνευσης. Μια ποπ μουσική την ερμηνεία της οποίας στις συναυλίες του Dylan που καταγράφoνται εδώ, ο Pennebaker χρησιμοποιεί ως παρένθεση μόνο, ελλειπτικά και με ‘ανθρώπινες-τόσο-ανθρώπινες’ στιγμές ‘αποκαθήλωσης’ από την πλευρά της παραγωγής όσο και από τον ίδιο τον Dylan και την ξεκούρδιστη κιθάρα του.
Η πιο προσωπική διάσταση παραμένει αχνή, όπως άλλωστε η κινηματογράφηση του Pennebaker, με πιο χαρακτηριστική σκηνή ίσως εκείνη της φθίνουσας σχέσης του Dylan με την Joan Baez, ιδωμένη συνεκδοχικά μόνο στη σκηνή όπου εκείνη αποσύρεται διακριτικά από το δωμάτιο του ξενοδοχείου…
Αντιστρόφως ανάλογη είναι η φιγούρα του Dylan στο ταξί, αναχωρώντας από τη Μ.Βρετανία, καθ’ όδον προς την μετέπειτα εκτίναξή του και με την ταμπέλα του ‘αναρχικού’ να του έχει αποδοθεί από μερίδα του βρετανικού τύπου να μην κοιτά πίσω…Like a rolling stone.

Don’t Look Back (Don Alan Pennebaker, Η.Π.Α, 1967)