του Νίκου Παπατάκη
 

Για τον ήρωα της ταινίας, τον Ηλία Αποστόλου, η μετανάστευση είναι η απόδραση προς την ελευθερία. Εν μέσω της στρατιωτικής δικτατορίας και ζώντας στο ασφυκτικό περιβάλλον που αυτή έχει διαμορφώσει θα αναζητήσει στο μακρινό Παρίσι μία καταφυγή.
Πρόσωπο που κατέχει τα κλειδιά του Παραδείσου, ο συντοπίτης Γεράσιμος Τζίβας είναι ένα άτομο απροσπέλαστο: μισάνθρωπος και μοναχικός, ένας μαγκούφης. Ο νεαρός μετανάστης θα προσκολληθεί στον παλιό μετανάστη και σιγά- σιγά θα υφάνει ένα ιστό, που θα παγιδεύσει και τον μοναχικό γουναρά αλλά και τον ίδιο τον Ηλία.
Η σχέση των δύο ανδρών-σχέση στην οποία επικεντρώνεται η σκηνοθεσία- θα ξεκινήσει με την αποκάλυψη μιας κρυφής αλήθεια (του θανάτου των γονιών του Γεράσιμου) και θα ολοκληρωθεί επίσης με την αποκάλυψη μιας άλλης κρυφής αλήθειας: αυτή την φορά με τον πιο τραγικό τρόπο.

Αλήθειες και ψέματα
Στην οικονομία της ταινίας η αλήθεια είναι είδος "εν ανεπαρκεία", ενώ το ψεύδος αγαθό κοινής κατανάλωσης. Το πολιτικό κλίμα της εποχής που διαδραματίζεται η ταινία (η απριλιανή δικτατορία) εισβάλλει στον περίκλειστο χώρο της δραματικής πλοκής και επιβάλλει το πλαίσιο: όπως στην μακρινή πατρίδα η αλήθεια απουσιάζει έτσι και εδώ, στο Παρίσι, η απόκρυψη της πραγματικότητας και η κατασκευή ενός ψεύτικου σύμπαντος μέσα στο όποιο ζουν τα δύο πρόσωπα είναι μια κίνηση ουσιαστική. Γι' αυτούς τους δύο άνδρες που κλεισμένοι σ' ένα σπίτι, στα περίχωρα του Παρισιού, δουλεύουν ακατάπαυστα, το ψεύδος είναι ζωτικό: Για τον μεν Γεράσιμο η ανύπαρκτη αδελφή του Ηλία (και υποσχόμενη νύφη), θα δώσει ένα νόημα στη στερημένη ζωή του, ένα στόχο τον οποίο καλείται να εκπληρώσει: του προσφέρει το συναισθηματικό περιεχόμενο που απουσιάζει, ενώ παράλληλα ορίζει ένα νέο δεσμό με την πατρώα γη. Για τον δε Ηλία θα του δώσει την ευκαιρία να σταθεί δίπλα στον Γεράσιμο, να υπάρξει μαζί του. Αυτό το ψέμα τού προσφέρει την ευκαιρία να οικοδομήσει ένα πατρικό δεσμό με τον λιγομίλητο μετανάστη: είναι ο Γεράσιμος για τον Ηλία η χαμένη πατρική παρουσία. Στην μεταξύ τους σχέση αυτή η διάσταση συνεχώς υπονοείται: το ψέμα του Ηλία θα μπορούσε να ειδωθεί ως ένα ψέμα του (άτακτου) γιου προς τον πατέρα, ενώ ο ξυλοδαρμός του από τον Γεράσιμο ως η συνήθης πατρική τιμωρία.
Μια φωτογραφία μιας τραγουδίστριας και πολλές λέξεις γραμμένες πάνω σε φθηνό χαρτί αλληλογραφίας είναι αρκετές για να οικοδομήσουν τον ψεύτικο κόσμο μέσα στον οποίο θα ζήσουν για τρία χρόνια οι δύο άνδρες. Αυτές οι ατελείωτες γραμμές της αλληλογραφίας που γράφονται στο Παρίσι και διαβάζονται πάλι εκεί, ερμηνεύουν την μορφή της νεαρής κοπέλας στην φωτογραφία: την απομακρύνουν από το φωτογραφικό κάδρο, της δίνουν την υπόστασης ενός αληθινού προσώπου. Είναι οι λέξεις που γράφει κρυφά ο Ηλίας που δίνουν σάρκα και οστά, και όνομα -Ευτυχία-,  σ' αυτό το άψυχο κομμάτι χαρτί. Δεν είναι λοιπόν παράξενο που όταν επιστρέφοντας στην Ελλάδα συναντήσουν την αφίσα με την φωτογραφία της τραγουδίστριας, ο Γεράσιμος αρνείται να αναγνωρίσει την μορφή της: από την αφίσα απουσιάζει ο μύθος (το ψέμα του Ηλία) και κυρίως το συναίσθημα με το οποίο έχει επενδύσει την μορφή της.

Φωτογραφίες και όνειρα
Μια σχέση αλληλεξάρτησης λοιπόν μεταξύ των δύο ανδρών η οποία διαθέτει και τις προνομιούχες στιγμές της: όταν ο εγγράμματος Ηλίας διαβάζει στον αγράμματο Γεράσιμο το γράμμα από την πατρίδα. Τότε οι ελπίδες για την Ευτυχία θα ανθίσουν και οι δύο άνδρες- ένας εν γνώσει του και ο άλλος χωρίς να το ξέρει- θα βυθιστούν στις αυταπάτες τους.
"Αυτό που αγαπάμε στον άλλο είναι το ψέμα του": η φράση από τους διάλογους της ταινίας προσφέρει την ευκαιρία για να αποκαλυφθεί μια άλλη διάσταση στη σχέση των δύο ανδρών. Ο Γεράσιμος αυτό που "αγαπά" στον Ηλία είναι η ανύπαρκτη αδελφή του, δηλαδή το ψέμα του. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τον Ηλία: αυτό που "αγαπά" στον Γεράσιμο είναι η μανιακή προσήλωση του στο ψέμα (στην φωτογραφία και στις σελίδες της αλληλογραφίας). Το ψέμα που ως ομφάλιος λώρος τους ενώνει και η υπόσχεση για το μέλλον που συνεχώς υπονοείται (της ευτυχίας), ανήκουν στην επικράτεια που ορίζουν οι ερωτικές σχέσεις: τα δύο πρόσωπα βαδίζουν δίπλα -δίπλα, αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες της ζωής, προσμένοντας σ' ένα καλύτερο μέλλον. Αυτή η ιστορία των δύο ανδρών είναι εντέλει μια ιστορία αγάπης, γραμμένης πάνω σε χαρτί αλληλογραφίας, από ένα πρόσωπο που έχει πάψει να υπάρχει εδώ και καιρό για αυτούς τους συντετριμμένους από τις δυσκολίες των καιρών άνδρες: της Ευτυχίας.

Δημήτρης Μπάμπας

Φωτογραφία (1986) Σκηνοθεσία: Νίκος Παπατάκης  Σενάριο: Νίκος Παπατάκης  Φωτογραφία: Άρης Σταύρου, Arnaud Desplechin  Μουσική: Χριστόδουλος Χάλαρης  Ηθοποιοί: Χρήστος Τσάγκας, Άρης Ρέτσος, Ζωζώ Ζάρπα, Χρήστος Βαλαβανίδης, Δέσποινα Τομαζάνη
Διάρκεια:102'