του Γιώργου Λάνθιμου
(ένα κείμενο του Θόδωρου Σούμα)

Ο Γιώργος Λάνθιμος δημιούργησε πρωτότυπες, (μετα)μοντέρνες, ανεξάρτητες, διαφορετικές και πολύ αξιόλογες ταινίες: Κινέττα (2005), Κυνόδοντας (2009), Άλπεις (2011), Lobster (2014). Ο Λάνθιμος έχει κατορθώσει να βάλει την προσωπική σφραγίδα του σε μια συνεκτική, ιδιότυπη κι ελλειπτική αισθητική που έχει συλλάβει. Το στυλιστικό ύφος του είναι «εναλλακτικό», μάλλον θα μπορούσαμε να το πούμε μεταμοντέρνο. Ο Κυνόδοντας, πολύ στέρεος και πλήρης νοήματος, αν και ελλειπτικός, ήταν ένα αλληγορικό, δυνατό φιλμ που διαδραματίζεται σε μια κλειστή, απομονωμένη βίλλα, όπου ο αυταρχικός πάτερ-φαμίλιας κρατά φυλακισμένα τα παιδιά του, μαθαίνοντάς τους τα όλα, τη γλώσσα και το σεξ, με λάθος τρόπο. Αντίστοιχο και το στόρι των Άλπεων, όπου μια ομάδα ανθρώπων υποκαθιστά επί πληρωμή, για λίγο καιρό, τους αποθανόντες, στο πλευρό των συγγενών τους. Η Κινέττα και οι Άλπεις θα κέρδιζαν αν ήταν περισσότερο κοινωνικού και ανθρωποκεντρικού προβληματισμού, όπως τα φιλμ των μεγάλων σύγχρονων ευρωπαίων, και λιγότερο αφαιρετικά και στυλίστικα.
Αυτό το κατορθώνει το Lobster, αγγλοελληνική, αγγλόφωνη παραγωγή, με σημαντικούς διεθνείς ηθοποιούς, η οποία βραβεύτηκε στις Κάννες του 2015. Διότι το Lobster περιγράφει, με σύγχρονο κοινωνικό προβληματισμό, μια δυστοπική, μελλοντική, αυταρχική κοινωνία. Κοινωνία που επιβάλλει απολυταρχικά στα μέλη της ένα δημογραφικό μοντέλο (που δεν απέχει πάρα πολύ από το δημογραφικό μοντέλο της Κίνας), το οποίο διατάζει τους ανθρώπους να ζευγαρώνουν και να έχουν πάντοτε ταίρι. Η κοινωνία αυτή τιμωρεί όσους ανθρώπους μένουν μόνοι, χωρίς ερωτικό σύντροφο, μετατρέποντάς τους σε ζώα... Βέβαια το σινεμά αυτό βρίσκεται στο μεταίχμιο του πολιτικοποιημένου σουρεαλισμού, της οργουελικής αλληγορίας, του μαύρου χιούμορ και του φανταστικού κινηματογράφου. (Ο Λάνθιμος θυμίζει αμυδρά Μπουνιουέλ όπως και στον Κυνόδοντα, που θυμίζει τον Μεξικανό Ριπστάιν, που θυμίζει Μπουνιουέλ).
Όπως παρατηρήσαμε για όλες τις ταινίες του, μοιάζουν με ανθρωπολογικό πείραμα που γίνεται κεκλεισμένων θυρών, σε απομονωμένο δοκιμαστικό σωλήνα, ένα κλειστό σύμπαν με άτεγκτους κανόνες, (εδώ τη συγκεκριμένη, αυταρχική και δυστοπική κοινωνία ενός ζοφερού, εφιαλτικού τεχνοκρατούμενου μέλλοντος). Το πείραμα του Λάνθιμου και του σεναριογράφου Ευθ. Φιλίππου ξεκινάει και εξελίσσεται με βάση τη δική του αποτρόπαιη δυναμική... Ο κόσμος αυτός χαρακτηρίζεται από τυποποιημένα κι αυτοματοποιημένα συναισθήματα, ήθη, συμπεριφορές και πεποιθήσεις. Έχουμε απέναντί μας παγωμένα, απάνθρωπα ηθικά και συμπεριφορικά, άκαμπτα πρότυπα. Οι κεντρικοί ήρωες αγωνίζονται να δραπετεύσουν από αυτή την αυστηρότατα ρυθμισμένη, κομφορμιστική κοινωνία, για να εμπλακούν σε μια άλλη, εξίσου αυταρχική, την κοινότητα των “αντιπολιτευόμενων”, μοναχικών ατόμων-ανταρτών που, από αντίδραση, πρεσβεύουν την αγαμία και την κατάργηση του έρωτα και του σεξ! Οι χαρακτήρες του Κ.Φάρελ και της Ρ.Βάις ακολουθούν την οδό της εξέγερσης, ερωτεύονται και αγωνίζονται για να ζήσουν μαζί. Ενώ το παγιωμένο καθεστώς καταδιώκει τους μοναχικούς, το αντάρτικο διώκει όσους φλερτάρουν, ερωτοτροπούν κι αγαπιούνται...
Το Lobster υιοθετεί, όπως και τα προηγούμενα φιλμ του Λάνθιμου, ένα ψυχρό, ειρωνικό, πρωτότυπο και αισθητικά ελεγχόμενο στυλ: την παγερή σκηνοθεσία, με επιμονή στις λεπτομέρειες, ενός τυποποιημένου και μηχανικού, παράλογου ανθρώπινου σύμπαντος. Ο Λάνθιμος ενδιαφέρεται, όπως στον Κυνόδοντα και τις Άλπεις, για τη γλώσσα και οι ταινίες του αποτελούν σπουδή της. Οι χειρονομίες και οι νέες λέξεις γίνονται σήματα, νέα σύμβολα, για το σχεδιασμό μιας διαφορετικής επικοινωνίας.
Ο Λάνθιμος με τον σεναριογράφο του Ευθύμη Φιλίππου τείνουν να δημιουργήσουν μια σχολή ελλειπτικού, αφαιρετικού και συγχρόνως ιδιόμορφα κοινωνικού σινεμά, π.χ. περί οικογένειας, σχέσεων και έρωτα, (που ακολούθησε εν μέρει η Τσαγγάρη στο Αttenberg).

Θόδωρος Σούμας