της Ρέα Βαλντέν
(κριτική: Βασίλης Κρουστάλλης)

Είναι το σινεμά η είσοδος στα όνειρα; Με ένα περίεργο τρόπο, η συστηματικά πρωτοπόρος κινηματογραφίστρια Αντουανέτα Αγγελίδη, στο νέο ντοκιμαντέρ της Ρέα Βαλντέν 'Έμμονες Ώρες στον Τόπο της Πραγματικότητας’ (2023), μοιράζεται με τον πολύ διαφορετικό 'ρεαλιστικό' κινηματογράφο του Hollywood το ίδιο ακριβώς αίτημα -εκείνο της έκφρασης των ονείρων. Με την διαφορά ότι το Hollywood επιμένει στο συναίσθημα (και αρκετές φορές στην χειραγώγηση), εκείνη στην ενσωμάτωση -και την ελευθερία.
Σε ένα ντοκιμαντέρ που από την αρχή ως το τέλος είναι μια performance (και όχι μια αφήγηση), η Αγγελίδη των ταινιών  'Idées Fixes / Dies Irae' (1977), 'Τόπος' (1985), 'Οι Ώρες: Μια Τετράγωνη Ταινία (1995)', 'Κλέφτης ή η Πραγματικότητα' (2001) θεατρικοποιεί το όραμά της για την εκδίπλωση των -πραγματικών- οραμάτων της σε μια σκηνοθέτρια που όχι τυχαία έχει σχέση κόρης και μητέρας. Η έννοια του σώματος και εκείνου που βγαίνει 'εκτός σώματος' ποτίζει κυριολεκτική την εκτέλεση της ιδέας στο 'Έμμονες Ώρες'. Η Αγγελίδη εδώ αποδεικνύεται το ακριβώς αντίθετο της αρχικά αποστασιοποιημένης Akerman στο αυτοβιογραφικό ντοκιμαντέρ του 1997 'Chantal Akerman par Chantal Akerman'. Δίνει όλο τον εαυτό της και εικονοποιεί -με το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας να αποτελείται μόνο από ένα εξπρεσιονιστικής υφής ασπρόμαυρο κοντράστ, δηλωτικό των σκιών και του φωτός- τον όρκο της να κάνει 'εικαστικό σινεμά'.
Τρία πράγματα εδώ κυριαρχούν, οι μνήμες (ως εμμενής και όχι παρελθούσα προέκταση του παρόντος), τα οράματα και τα σώματα που αποτελούν τον φορέα και των δύο. Ως προς το πρώτο, θα μάθουμε για την παιδική ηλικία, θα σοκαριστούμε για συμβάντα, θα συνειδητοποιήσουμε ότι οι φεμινιστικές εκφράσεις ήταν ήδη στο εικαστικό γενετικό υλικό της Αγγελίδη από πολύ νωρίς. Ως προς το δεύτερο, θα συνομιλήσουμε με τον F.W. Murnau -και η Αγγελίδη θα δώσει τα δικά της διαπιστευτήρια στην ταινία ‘Faust’ (1926), με τον Emil Jannings ως Μεφιστοφελή, και την συνεχή σαγήνευσή της με τη διάρρηξη της διάκρισης ανάμεσα στο ιερό και το ανίερο μέσα στο ίδιο πλάνο -κάτι που θα καθορίσει και την μετέπειτα πορεία της. Ως προς το τρίτο, θα μάθουμε για την τύφλωση του σώματος, τη μεταμόσχευση οργάνων και τι σημαίνει το βλέμμα σου να προσκτά χαρακτηριστικά τρίτων, που πλέον αποτελούν το νέο βλέμμα σου -μέσα σε μια κατάσταση πανδημίας που πλέον το βλέμμα πρέπει να ξαναμάθει τους χώρους του σώματος.
Και τα τρία δίνονται σε μια συναρπαστική, εδώ σχεδόν σειριακή σειρά (η Βαλντέν αφήνει το υποκείμενό της να χαράξει τα όνειρά της, αλλά είναι βέβαιο ότι μπορεί να τo αφυπνίσει). Η Αγγελίδη μπορεί και μιλά για την αριστερά, τον καθηγητή της στο ΕΜΠ Νίκο Εγγονόπουλο, το Παρίσι και τις σπουδές της στο IDHEC (Institut des Hautes Études Cinématographiques), το κέντρο Κιν/φου και τον Παύλο Ζάννα, το δεύτερο κύμα φεμινισμού ως εκφάνσεις της στέρεας οραματικής της εμπειρίας.
Χωρίς καμία διάθεση υπεκφυγής, ενδύεται τις εμπειρίες της στο σώμα της και τις προεκτείνει στις 'ανακαλύψεις' νεανικών εικαστικών έργων που πλέον βλέπουν το φως της δημοσιότητας μετά από αρκετά χρόνια. Kαι δηλώνουν κι αυτά το δικό τους μερίδιο στην ελευθερία της γραμμής, που μετουσιώνεται σε δομημένη ελευθερία της αφήγησης στο κιν/κό της έργο.
Η Αγγελίδη ως δημιουργός δεν είναι ρεαλίστρια, αλλά είναι σίγουρα ρασιοναλίστρια του υποσυνείδητου, από το Α στο Β και ως το Ω. Το 'Έμμονες Ώρες στον Τόπο της Πραγματικότητας' είναι τόσο ρασιοναλιστικό στην περιγραφή των οραμάτων που μερικές φορές σοκάρει με την δομή του που δεν αφήνει τίποτα στην τύχη (και η επανάληψη για την Αγγελίδη δεν είναι ποτέ η ίδια διαδικασία) -ενώ απειροελάχιστες σκηνογραφικές εναλλαγές και συνθέσεις κάδρων στα χωριστά κεφάλαια του ντοκιμαντέρ απλώς ενισχύουν την σωματική εξομολόγηση του υποκειμένου. Η τριτοπρόσωπη οργάνωση του υλικού εδώ συμπληρώνεται ωστόσο με την παραστατική εικονοποιία που η ίδια η Αγγελίδη ανακαλεί -από τις κινήσεις των χεριών, του σώματος ως και τον τονισμό του ίδιου του λόγου, που αρνείται τις συμβατικές φόρμες κλεισίματος των προτάσεων.
Το 'Έμμονες Ώρες στον Τόπο της Πραγματικότητας' είναι ένας μεγάλος φακός στο σινεμά ως κάλεσμα και λειτούργημα -χωρίς τις θρησκευτικές συνδηλώσεις και με ενσωματωμένα τα κάθε λογής φεμινιστικά και πολιτικά αιτήματα σε ένα και μόνο άτομο και εμπειρία -κάτι που η ίδια η Αγγελίδη (που θήτευσε και Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Κιν/φου του ΑΠΘ) γνωρίζει πώς να μεταβιβάσει. Ωστόσο, το κυρίαρχο στοιχείο εδώ,  στην πολύ προσεκτικά επιμελημένη ταινία της Βαλντέν, είναι η εμφάνιση της δημιουργού Αγγελίδη ως ιδιότυπης παραμυθικής αφηγήτριας με την ορμή και το πάθος (και την δέσμευση) μιας Agnieszka Holland -κι ας εντάσσονται σε διαφορετική παράδοση οι δύο τους. Η γιαγιά και η εγγονή Αντουανέτα εκτείνονται στο χρόνο, από την αφωνία στην εξομολόγηση και -κυρίως εξιστόρηση. Και ίσως το πολύ κοντινό πλάνο των ματιών του τέλους να είναι και αχρείαστο. Τα έχουμε ήδη μάθει όλα πιο πριν.

(Η ταινία 'Έμμονες Ώρες στον Τόπο της Πραγματικότητας’ (2023) είχε παγκόσμια πρεμιέρα στο 25ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης 2023.)