Απ' όλα τα κινηματογραφικά είδη του κλασσικού Χόλιγουντ αυτό που αισθάνεται αμηχανία με τον ρεαλισμό, που αρνείται την φυσική "αναπαράσταση της πραγματικότητας", είναι το μιούζικαλ/musical . Εχοντας γνωρίσει την αποδοχή του κοινού στα χρόνια της δεκαετίας του 40 και 50, οδηγήθηκε πολύ σύντομα στην αισθητική αποσαφήνιση και στην υφολογική διαμόρφωση του, μέσα απο το έργο μεγάλων σκηνοθετών όπως ο Βινσέντε Μινέλι, ο Μπάσμπυ Μπερκέλεϋ ή ο Στάνλεϋ Ντόνεν. Για το μιούζικαλ μπορούμε επιγραμματικά να παρατηρήσουμε οτι αποτελεί το κινηματογραφικό είδος, όπου η μουσική, το τραγούδι και ο χορός αποτελούν συστατικά στοιχεία της φιλμικής δομής, εντάσσονται ως οργανικά μέρη στην αφηγηματική διαδικασία, αξιοποιούνται με ιδιαίτερο τρόπο στην δραματουργία.
Η παρακμή του είδους, στα χρόνια της δεκαετίας του 60 ή 70, δεν οδήγησε, όπως θα ήταν λογικό, τους αισθητικούς του κώδικες στην αφάνεια και στην εγκατάλειψη. Αντίθετα, όλος ο πλούτος των εικόνων του, επιβιώνει σε υπο -είδη της βιομηχανίας των εικόνων: στην διαφήμιση, στο βίντεο κλιπ, στα χορευτικά σόου στην τηλεόραση. Ομως είναι κυρίως οι πρόσφατες ταινίες κινουμένων σχεδίων (animation) της εταιρείας Ντίσνεϋ/Disney, που διασώζουν την χαμένη γοητεία, επανεγγράφοντας (ή επαναβιώνοντας) μέσα από την φόρμα της ταινίας κινουμένων σχεδίων, αισθητικούς κώδικες, μορφές και σχήματα που η καταγωγή τους βρίσκεται στις ταινίες μιούζικαλ. Δεν είναι λοιπόν χωρίς σημασία, το γεγονός της επιβράβευσης, κάθε χρόνο με το βραβείο Οσκαρ, τραγουδιών από πρόσφατες παραγωγές animation, ούτε ότι η τελευταία ταινία των στούντιο Ντίσνεϋ -Hercules- χαρακτηρίζεται απο την εκτεταμένη χρήση μουσικής gospel.
Το κοινό έδαφος πάνω στο οποίο στηρίχτηκε αυτή η ετερογενής σύγκλιση είναι η απόρριψη οποιουδήποτε ρεαλιστικού στοιχείου τόσο στο κλασσικό χολιγουντιανό μιούζικαλ, όσο και στις ταινίες των στούντιο Ντίσνεϋ (Little Mermaid/1989, Beauty And The Beast/1991, Aladdin /1992, Lion King 1994, Hercules 1997 ). Οι ονειρικοί κόσμοι που συναντάμε στις ταινίες κινουμένων σχεδίων (animation), έχουν ως θεμέλιο λίθο την άρνηση μιας φυσικής αναπαράστασης της πραγματικότητας: η ελάχιστη μονάδα του φιλμ -το πλάνο- είναι ένα σχέδιο και όχι μια φωτογραφία, όπως συμβαίνει στο υπόλοιπο κινηματογράφο. Αυτή η άρνηση της πραγματικότητας, η απόρριψη δηλαδή οποιουδήποτε ρεαλιστικού στοιχείου ενυπάρχει και στο μιούζικαλ, καθώς οι βασικοί κώδικες που το προσδιορίζουν ως είδος, αντιστρατεύονται τον όποιο εγγενή ρεαλισμό της εικόνας, ορίζοντας ένα κόσμο μη-πραγματικό, "μαγικό", ονειρικό.
Παράλληλα οι ταινίες των στούντιο Ντίσνεϋ φέρουν μέσα στις αφηγηματικές και δραματουργικές δομές, όλα τα βασικά στοιχεία των μιούζικαλ. Μπορούμε λοιπόν να συναντήσουμε την εκτεταμένη χρήση των τραγουδιών, όπου οι χαρακτήρες εκθέτουν, μέσα απο αυτά, συναισθήματα, σκέψεις και προσδοκίες: χρησιμοποιείται το τραγούδι ως μέσο -η μελωδία και οι στίχοι του- για να δηλωθεί η ψυχολογική κατάσταση των φιλμικών προσώπων (ενδεικτικό είναι το παράδειγμα του Hacuna matata από το Lion King). Ενα δεύτερο στοιχείο, η χορογραφία των σωμάτων και των μορφών χρησιμοποιείται με ανάλογο, των μιούζικαλ, τρόπο: τα χορευτικά νούμερα είναι ενταγμένα μέσα στην αφηγηματική διαδικασία, προωθούν την δράση, είναι χώροι που προσφέρουν το πλαίσιο για τις δραματικές κορυφώσεις. Παράλληλα όμως αποτελούν και το χρονικό σημείο όπου η εικόνα αποκτά "εκρηκτικές" διαστάσεις, όπου η φαντασία των σχεδιαστών απελευθερώνεται από τα δεσμά του μύθου. Η μουσική συνοδεία των εικόνων -καθοριστικός παράγων στο μιούζικαλ- αξίζει μιας ιδιαίτερης επισήμανσης -η οποία δεν αφορά μόνο τις ταινίες Ντίσνεϋ, αλλά όλες τις ταινίες animation: Η μουσική αποτελεί για το είδος, τον ακρογωνιαίο λίθος πάνω στον οποίο στηρίζονται οι εικόνες του. Χωρίς αυτήν οι εικόνες δεν μπορούν να υπάρξουν, χάνουν την όποια δύναμη τους: είναι η μουσική συνοδεία που δίνει την ζωή στις μορφές και στα σχήματα.
Αν όλα τα προηγούμενα αποτελούν δάνεια που το μιούζικαλ προσέφερε με γενναιοδωρία στο animation (τύπου Disney), υπάρχει ένα στοιχείο -μάλλον μία κρυφή δυνατότητα- που μοιάζει να απελευθερώνει το μαγικό κόσμο του μιούζικαλ, από τα δεσμά του γήινου κόσμου: η ίδια η φύση των εικόνων του animation -είναι εικόνες "τεχνητές", χωρίς ευθεία αναφορά στο πραγματικό- μπορεί να γίνει η αφετηρία για να την δημιουργία ενός μιούζικαλ όπου η μουσική, ο χορός και το τραγούδι θα είναι ελεύθερα από τα δεσμά της πραγματικότητας, όπου δεν θα υπάρχει κανένας περιορισμός στην απεικόνιση, καμία δέσμευση από τους περιορισμούς του φυσικού κόσμου. Κάτι που τα στούντιο Ντίσνεϋ άγγιξαν με την πιο φιλόδοξη ταινία τους την Fantasia (1940) …

Δημήτρης Μπάμπας