Από το Βαλπαράιζο της Χιλής στην Οδησσό της Ρωσίας. Από τον Πειραιά της Ελλάδας στη Ναντ της Γαλλίας. Λιμάνια του κόσμου.
Σημεία στον χάρτη. Αφετηρία ή τέλος μιας διαδρομής. Σταθμοί της ζωής. Ανοιχτές πύλες στο άγνωστο. Πύλες της θάλασσας.
Τόποι του κινηματογράφου, τα λιμάνια και οι πόλεις τους υπήρξαν προνομιακοί χώροι για τον κινηματογράφο. Ο κοσμοπολιτισμός τους, η συνύπαρξη διαφορετικών πολιτισμών, η ελευθεριότητα των ηθών και κυρίως η ιδιαίτερη ταυτότητα τους: όχι ο αστικός χώρος μιας μεγαλούπολης, αλλά μια απομονωμένη νησίδα στο χάρτη, ένα σημείο όπου η ηπειρωτική ενδοχώρα συναντά τη θάλασσα.
Λιμάνια της φαντασίας και λιμάνια της πραγματικότητας. Λιμάνια των χωριών και λιμάνια των πόλεων. Τόποι συνάντησης ενός άνδρα και μιας γυναίκας. Ο Οδυσσέας και η Καλυψώ. Ο Οδυσσέας και η Πηνελόπη.
Οι ταινίες περιγράφουν τις πολλές και διαφορετικές εκδοχές ενός χώρου, τις απεικονίσεις στο σελιλόιντ μίας μυθολογίας που η λογοτεχνία κληροδότησε στον κινηματογράφο: από τον περιπλανώμενο Οδυσσέα που σε κάθε λιμάνι αναζητούσε την Ιθάκη του, μέχρι τον Giovanni Verga και το μυθιστόρημα I Malavoglia.
ΤΑ ΛΙΜΑΝΙΑ ΤΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ
Τόποι φανταστικοί τα λιμάνια φιλοξενούν τον τρόμο και το φόβο. Τόπος για τα σκοτεινά παραμύθια της παιδικής ψυχής, το λιμάνι στο Η Πόλη των Χαμένων Παιδιών (The City of Lost Children), είναι το θέατρο για τις μάχες του ασυνείδητου. Ο παρανοϊκός επιστήμονας εισβάλλει στον χώρο για να διεκδικήσει ως άλλος Μινώταυρος, το μερίδιο του από τις παιδικές ψυχές: τα όνειρα. Τόποι της εξιλέωσης και της εκδίκησης, τα λιμάνια του φανταστικού είναι οι χώροι όπου το Κακό εισβάλλει και διαταράσσει την κανονικότητα. Δαίμονες του συλλογικού ασυνείδητου, αμαρτίες μιας κοινότητας για τις οποίες πρέπει να πληρωθεί το τίμημα, οι πειρατές στην Η Ομίχλη (The Fog) επιστρέφουν για να εκδικηθούν.
Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΛΙΜΑΝΙΟΥ (…ΚΑΙ Ο ΑΝΔΡΑΣ)
Χώροι όπου οι άνδρες συναντούν ελεύθερες από δεσμεύσεις γυναίκες, τα λιμάνια απεικονίστηκαν μέσα απ' αυτήν την οπτική πολύ συχνά στον κινηματογράφο. Στο Ένα κορίτσι σε κάθε λιμάνι (A Girl In Every Port), το λιμάνι είναι ο τόπος όπου οι άνδρες αναζητούν την περιπέτεια (και φυσικά τις γυναίκες). Αυτές οι γυναίκες των λιμανιών -η Ίλια, η Λόλα, η Ζυλιέτ- είναι γυναίκες γοητευτικές, σαγηνευτικές: σειρήνες που παγιδεύουν τον άνδρα. Ανυπότακτες όπως η Μελίνα Μερκούρη στο Ποτέ την Κυριακή (Never On Sunday), ακολουθούν τις δικές τους διαδρομές της ζωής, αρνούνται την ανδρική επιβολή. Θύματα του πεπρωμένου, ζουν στον δικό τους σύμπαν, όπως η Λόλα (Lola), αδιαφορώντας για την φθορά και διαφθορά του χώρου. Τα δράματα της καρδιάς και οι πειρασμοί της σάρκας -που στο L' Atalante, διαλύουν το ζευγάρι- κάνουν το λιμάνι τον τόπο όπου ο έρωτας δεν ωραιοποιείται, δεν συνιστά την ευτυχία: εδώ είναι μια κατάσταση για τον άνδρα επώδυνη και πολλές φορές τραγική (Το φεγγάρι στον υπόνομο (La lune dans le caniveau)). 
ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΩΣ ΘΕΑΤΡΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ
Όταν το 1905, το Θωρηκτό Ποτέμκιν καταπλέει στο λιμάνι της Οδησσού μεταφέροντας την σπίθα της εξέγερσης τότε ο χώρος μετατρέπεται από ένα απλό εμπορικό λιμάνι σε θέατρο ιστορικών εξελίξεων, τόπο όπου η εξουσία των προνομιούχων και το προλεταριάτο συγκρούονται. Τότε οι εξεγερμένοι ναύτες γίνονται οι προάγγελοι της επανάστασης του 1917 και το λιμάνι της Οδησσού ο τόπος όπου η οργή ξεχειλίζει, όπου το μήνυμα ακούγεται για πρώτη φορά.
Στο Η γη τρέμει (La Terra Trema) ο χώρος του μικρού λιμανιού είναι η αρένα της μάχης για την επιβίωση, ένας τόπος όπου η αξιοπρέπεια της ύπαρξης πρέπει να κερδηθεί. Μαχητές σε αντίξοες συνθήκες, πρόσωπα της μικρής ιστορίας (και όχι της μεγάλης), οι ψαράδες αυτού του μικρού χωριού της Σικελίας είναι εδώ οι αληθινοί πρωταγωνιστές της ζωής -και το μικρό λιμάνι του χωριού Aci Trezza το θέατρο της αληθινής ζωής.
Τοπιογραφία ενός λιμανιού το ...A Valparaiso, συντίθεται από εικόνες που προσπαθούν να συλλάβουν τη βαθύτερη ουσία του τόπου. Περιπλάνηση σ' όλη την έκταση της πόλης (το Valparaiso είναι χτισμένο πάνω σε 42 λόφους), η καθημερινότητα των δρόμων, ο πλούτος και η φτώχεια, η νυχτερινή ζωή: εικόνες του χώρου και εικόνες των ανθρώπων που διαβιούν σ' αυτόν, εικόνες του παρόντος και του παρελθόντος. Πέρα από την καταγραφή των χώρων, πέρα από την καταγραφή του προσώπου της πόλης εδώ μπορούμε να δούμε κάτι διαφορετικό: πως η ρεαλιστική καταγραφή μπορούμε να οδηγήσει στην χωρίς περιορισμούς έκφραση μιας ποιητικής ευαισθησίας.
Δημήτρης Μπάμπας
