(Οι μικρές τραγωδίες του έρωτα)

"Αλλοτινές μου εποχές
αλλοτινοί μου χρόνοι
ερωτικές μου συντροφιές
ερωτικοί μου πόνοι"
Στίχοι από λαϊκό τραγούδι της Ευτυχίας Παπαγιανοπούλου

Εκτός από τα λαμπερά πορτραίτα των ευτυχισμένων εραστών και τα γεμάτα ευδαιμονία "Happy End", που κυριαρχούν στις εικόνες του αμερικάνικου κινηματογράφου, υπάρχει πάντα η πικρή αλήθεια της πραγματικότητας. Μέσα στις μυθοπλασίες των περισσότερων ταινιών, που συγκροτούν το κυρίως ρεύμα του Χολιγουντιανού σινεμά σήμερα, αυτό που εύκολα διακρίνουμε είναι η «κατάχρηση» του έρωτα. Μέσα στο σώμα των σημασιών και των νοημάτων της ταινίας, επέχει θέση μεταφοράς: είναι η ατομική ευδαιμονία, ένα σημείο αναγνώρισης απαραίτητο για να θεωρήσει ο θεατής τον κεντρικό ήρωα ως πετυχημένο. Αποτελεί όμως ταυτόχρονα ο έρωτας, όπως εκτίθεται μέσα στην αφήγηση, μια υποχρεωτική στάση, ένα μάλλον αναπόφευκτο εμπόδιο, πριν τη συγκρότηση της οικογένειας -σταθερής θεματικής εμμονής του αμερικανικού κινηματογράφου από τις απαρχές του. Διακρίνουμε, την ίδια στιγμή, την απουσία της αγωνίας που κρύβεται σε κάθε διαδικασία ερωτικής προσέγγισης, την απάλειψη των αντιφάσεων και συγκρούσεων που βιώνει ο ερωτευμένος, αλλά και την άρνηση της ουσίας του έρωτα: την αποδοχή δηλαδή της αλήθειας του Άλλου. Απουσίες και παραλείψεις όμως που προστίθενται στην βασικό έλλειμμα των ανάλογων μυθοπλασιών: τη μη ένταξη δηλαδή στις μυθοπλασίες των συγγενών του έρωτα, θεματικών και συναισθημάτων. Αναφερόμαστε στη μελαγχολία του έρωτα, στις μικρές τραγωδίες του: τον ανολοκλήρωτο, τον χωρίς ανταπόκριση, τον ανέφικτο έρωτα. Μακριά από τα στερεότυπα λοιπόν που ορίζουν την παρουσία του στο αμερικάνικο σινεμά και πιο κοντά στην ροή της πραγματικότητας, θα βρούμε ορισμένες αξιοσημείωτες εικόνες.
Ο έρωτας ορίζει ένα κύκλο στο κέντρο του οποίου είναι τα δύο πρόσωπα, στο The Age of Innocence (1993, Martin Scorsese). Βιώνοντας την αόρατη αλλά πάντα καθοριστική εξουσία της κοινότητας, οι ήρωες βρίσκονται κάτω από την απόλυτη κυριαρχία των κοινωνικών συμβάσεων. Έχοντας παραμερίσει τα αισθήματα τους, υποκύπτοντας στις επιταγές της κοινωνικής ηθικής έχουν υποστεί την πρώτη ήττα. Η ερωτική τους προσέγγιση δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ, καθώς θα αρνηθούν και οι δύο να διαβούν τα σύνορα που ορίζει η ηθική και το σύστημα αξιών της κοινότητας. Μέσα σε ένα κόσμο όπου ορίζεται από τη σύμβαση και την προσήλωση στο τυπικό, η παρουσία του έρωτα και των συναισθημάτων που τον συνοδεύουν είναι μια ορατή και επικίνδυνη απειλή. Εκφράζοντας κάτι από την ουσία της αληθινής ζωής, θα ηττηθεί από ένα μάλλον απρόβλεπτο αντίπαλο: τις δεσμεύσεις (ηθικές και άλλες) που δημιουργούν οι μικροί ή μεγάλοι συμβιβασμοί της καθημερινότητας.
Σε αντίθεση με την προηγούμενη ταινία, στο The Remains of the Day (1993, James Ivory) ο έρωτας είναι τοποθετημένος στο περιθώριο της αφήγησης, τουλάχιστον στο μεγαλύτερο μέρος της. Οι ελάχιστες φορές που θα περάσει στο κέντρο είναι για να υπογραμμίσει χαρακτηριστικά και συμπεριφορές του ήρωα, να ορίσει δηλαδή το περίγραμμα του εσωτερικού του κενού. Οι ερωτικές προκλήσεις που θα περάσουν δίπλα του, θα μείνουν πάντα αναπάντητες, όπως πέρασαν χωρίς σημάδια, συγκινήσεις και αισθήματα μιας ολόκληρης ζωής. Όταν όμως ένας κύκλος της ζωής ολοκληρωθεί, όταν δηλαδή ο ήρωας κάνει τον απολογισμό του, όταν τελικά αντικρίσει τα σημάδια από το πέρασμα του χρόνου, τότε θα βρεθεί την ίδια εκείνη στιγμή, αντιμέτωπος με τις επιθυμίες μιας ζωής. Η ερωτική του πρόσκληση στο τέλος -όπως όμως αυτή εκφέρεται μέσα από τους ιδιαίτερούς του κώδικες επικοινωνίας- θα μείνει χωρίς ανταπόκριση, αφού είναι οι κοινωνικές υποχρεώσεις της ηρωίδας που ξαφνικά θα αντιπαρατεθούν στους ανικανοποίητους πόθους. Εδώ ο έρωτας δεν είναι παρά χαμένα συναισθήματα στο πέρασμα μιας ζωής, συναισθήματα που σαρώνονται από το πέρασμα χρόνο.
Οι ανεκπλήρωτοι πόθοι, οι αποκλίνουσες πορείες, οι χαμένες ευκαιρίες, οι χρονικές ασυμφωνίες, αλλά και οι παγίδες των αισθημάτων κρύβονται πίσω από τις γεμάτες ένταση συνευρέσεις των δύο ηρώων στο Un cœur en hiver/ Μια καρδιά το χειμώνα (Claude Sautet, 1992). Η ψυχρότητα του τίτλου παραπέμπει περισσότερο στον κεντρικό ήρωα της ταινίας, παρά στο χρονικό πλαίσιο της δράσης, καθώς ο πυρήνας του χαρακτήρα είναι συγγενής με αυτόν της προηγούμενης ταινίας. Είναι η προσωπική ματαιοδοξία του ήρωα, που θα τον οδηγήσουν στο παιχνίδι της ερωτικής πρόκλησης. Αρχικά θύτης, θα παραβλέψει την κρυφή αλήθεια του έρωτα το απρόοπτο των αιτημάτων του και τις αναστατώσεις που προκαλεί, για να παγιδευτεί από το ίδιο του το παιχνίδι. Καταλήγοντας τελικά να γίνει θύμα των αισθημάτων που προκάλεσε -μια μάλλον σκληρή πράξη δικαιοσύνης σε ένα χώρο, όπου η απάτη των αισθημάτων είναι ένας κοινός τόπος και η προσωπική απογοήτευση διαρκώς παρούσα.

Δημήτρης Μπάμπας