του Θόδωρου Σούμα

Στο 20ό Φεστιβάλ του περιοδικού Σινεμά Νύχτες Πρεμιέρας, το Φεστιβάλ γιόρτασε τα 20 χρόνια λαμπρής ύπαρξής του, που μας προσέφεραν για θέαση πλήθος ωραίες ταινίες, και το ιστορικό, πλέον, περιοδικό Σινεμά γιόρτασε τα 25 χρόνια δημιουργικής κινηματογραφικής προσφοράς του, με πάμπολλα άρθρα, ειδήσεις, κριτικές και παρουσιάσεις σκηνοθετών, ταινιών, κινηματογραφικών ρευμάτων, φεστιβάλ κ.λπ... Με τον ίδιο τρόπο και εφέτος το πρόγραμμά του ήταν πλούσιο και χορταστικό.
Το Διεθνές Διαγωνιστικό πρόγραμμα περιελάμβανε πολλές ταινίες νέων σκηνοθετών ανώτερου επιπέδου, κυρίως ανεξάρτητες αμερικάνικες: Κανείς δεν θα πάθει τίποτα, ένα απαιτητικό καλλιτεχνικό έργο μοντέρνας σκηνοθεσίας με θέμα τη σχέση δύο τριανταπεντάρηδων και «δύσκολων» αδελφών, του Τζον Μάγκαρι. Το Οχυρό Τίλντεν, αστεία και διασκεδαστική κομεντί περιπλάνησης και σχέσεων, μεταξύ δύο δροσερών κοριτσιών στη Ν.Υόρκη, των Σάρα-Βάιολετ Μπλις και Τσαρλς Ρότζερς. Το Συ ότι πράος και αγαπητός ει, της Τζοτζεφίν Ντέκερ, η περιγραφή ερωτικών καταστάσεων και σχέσεων σε ένα αγρόκτημα, χαμένο σε κάποια αμερικάνικη επαρχία, όπου οι πόθοι κι οι αντιζηλίες οδηγούν σταδιακά σε αιματηρές συγκρούσεις. Στο Διαγωνιστικό τμήμα είδαμε ενδιαφέρουσες ταινίες χαμηλού προϋπολογισμού, αγγλικές (’71, για τον εμφύλιο στην Ιρλανδία, του Γιαν Ντεμάνζ), νορβηγο-ολλανδικές (Στο σκοτάδι, περί μιας νεαρής τυφλής), μα και αργεντίνικες (το έντονο και συναισθηματικό Φυσικές επιστήμες, του Ματίας Λουτσέσι), κολομβιανές (Χέρια βρώμικα), ισπανικές (το ερωτικό εξ αποστάσεως, μέσω επικοινωνίας των κομπιούτερ, Η απόσταση μεταξύ μας). Ακόμη, τα ομοφυλοφιλικά φιλμ Σήμερα θέλω να γυρίσω μόνος, από τη Βραζιλία, και When animals dream, από τη Δανία.
Πολύ καλά, εμπνευσμένα μα και κατατοπιστικά κι ενημερωτικά ήταν αυτή τη χρονιά τα φιλμ του Μουσικού Διαγωνιστικού τμήματος. Διακρίθηκε το Ανακαλύπτοντας τον Φέλα Κούτι, του έμπειρου ντοκιμαντερίστα Άλεξ Γκίμπνεϊ, ταινία για την υπέροχη μουσική και την ταραγμένη, πολιτικοποιημένη ζωή του μεγάλου Νιγηριανού συνθέτη και τραγουδιστή της εξαίσιας afro-beat. Ο Φέλα Κούτι ταγμένος στην υπόθεση της ελευθερίας, του παναφρικανισμού και της δημοκρατίας, υπήρξε σχεδόν ένας αυτόνομος φύλαρχος με δικό του «βασίλειο» μέσα στην καρδιά της πρωτεύουσας της Νιγηρίας, ένα ιερό, πολυγαμικό τέρας που παντρεύτηκε ταυτόχρονα τις 27 ερωμένες του, ένας ημίθεος της μουσικής και της πολιτικής στην Αφρική, που αγωνίστηκε σα δαίμονας, διώχθηκε και βασανίστηκε και που δυστυχώς πέθανε νέος από AIDS γιατί ακόμη κι αυτός υπήρξε θνητός… Εάν δεν τον γνωρίζετε, ανακαλύψτε τον μέσω του ίντερνετ.
Ξεχωρίσαμε επίσης το Heaven Adores you: Μια ταινία για τον Έλιοτ Σμιθ, του Νίκολας Ντίλαν Ρόσι, ένα συναισθηματικό μουσικό πορτρέτο για τον ομώνυμο, μελωδικό και χαμηλότονο, σπουδαίο, αμερικανό τροβαδούρο που ξεκίνησε άσημος από το Πόρτλαντ για να αυτοκτονήσει διάσημος και ναρκομανής στο Λος Άντζελες… Ακόμη το αγγλικό φιλμ Pulp: Μια ταινία για τη ζωή, τον θάνατο και τα σούπερ-μάρκετ, ένα φιλμ για τον Τζάρβις Κόκερ, frontman των Pulp και τη φιλοσοφία του για τη ζωή, τη μουσική και τα γηρατειά, με αφετηρία την επανένωση και την τελευταία συναυλία των Pulp. Το Breadcrumb trail: Η ιστορία των Slint, ένα αμερικάνικο μουσικό ντοκιμαντέρ -όπως και όλα τα υπόλοιπα φιλμ του τμήματος- που περιγράφει τη δημιουργία από δυο χαρισματικούς πιτσιρικάδες του φοβερά πρωτότυπου ροκ συγκροτήματος Slint. Επίσης, το Όμορφος θόρυβος, του Έρικ Γκριν για μια ομάδα καλών αγγλικών συγκροτημάτων της δεκαετίας του ’90, τους The Jesus and Mary Chain, τους My Bloody Valentine, τους Cocteau Twins κ.α. Το 2000 μέρες στη Γη , της Τζέιν Πόλαρντ, γύρω από τη μεγάλη καλλιτεχνική και μουσική προσωπικότητα του μύστη της ροκ Νικ Κέιβ και του πώς δημιουργεί τα τραγούδια του. Το The past is a grotesque animal, του Τζέισον Μίλερ, πάνω στο χαρακτήρα και το ταμπεραμέντο του Κέβιν Μπαρνς, συνθέτη και αρχηγού της ροκ μπάντας Of Montreal . Τέλος, αν και εκτός Μουσικού Διαγωνιστικού τμήματος, στα πλαίσια ενός ποπ μιούζικαλ κινείται το αγγλικό φιλμ του Στιούαρτ Μέρντοκ, συνθέτη των Belle and Sebastian, που εδώ έγραψε τα ωραία ποπ τραγούδια και σκηνοθέτησε το γλυκό αυτό μιούζικαλ. 
Tο φετεινό Φεστιβάλ περιελάμβανε αφιέρωμα στα φιλμ της δεκαετίας του ’70 του σπουδαίου Αμερικανού σκηνοθέτη Ρόμπερτ Όλτμαν. Τα σημαντικότερα φιλμ του που προβλήθηκαν ήταν το ταυτόχρονα ποιητικό, ψυχογραφικό και ρεαλιστικό, σε μια θαυμαστή ισορροπία, Τρεις γυναίκες (1977) και το πολυπρόσωπο και πολυσύνθετο αφηγηματικά, ουσιαστικά ρεαλιστικό, Nashville (1975). Επίσης το σατιρικό αντιπολεμικό M.A.S.H. (1970), Η έντιμος κυρία και ο χαρτοπαίκτης (McCabe and Mrs Miller, 1971), το ρεαλιστικό γκαγκστερικό Κλέφτες σαν κι εμάς (1974), το ψυχολογικό θρίλερ Οι εφιάλτες (Images, 1972), και το Brewster McCloud (Το αγόρι που ήθελε να πετάξει, 1970).
Δεύτερο ενδιαφέρον αφιέρωμα ήταν στον Πολωνό παράξενο και παροξυσμικό, «εξτραβαγκάν», δαιμονιώδη σκηνοθέτη Ανρέι Ζουλάφσκι. Ο Ζουλάφσκι έχει φτιάξει αρκετές καλές ταινίες, οι οποίες προβλήθηκαν στα πλαίσια του αφιερώματος, Σημασία έχει ν’ αγαπάς (1975), Μια γυναίκα δαιμονισμένη (1981), Η δημόσια γυναίκα (1984), Το τρίτο μέρος της νύχτας (1971), Η πίστη (2000), καθώς και άλλες άνισες και λιγότερο ενδιαφέρουσες όπως το Στον ασημένιο πλανήτη (1976-1988) του οποίου τα γυρίσματα διακόπηκαν από το κομμουνιστικό, πολωνικό καθεστώς λόγω λογοκρισίας. Ο Ζουλάφσκι ασχολήθηκε με πάθος, μανία, τρέλα, κινηματογραφικό αναρχισμό, ένταση, πειθώ και δύναμη με τα υπαρξιστικά κι ερωτικά αδιέξοδα των ανθρώπων της εποχής του, με τον έρωτα και τον πόθο, και με το ζήτημα της ελευθερίας και της καταπίεσης του ατόμου. Υπήρξε ενδιαφέρων, σημαντικός, μα και υπερβολικός κι άνισος, «μαινόμενος» και ξεχωριστός, πρωτότυπος σκηνοθέτης, ο οποίος έστηνε πάντοτε τον δικό του ατμοσφαιρικό και προσωπικό κινηματογρ. κόσμο…
Άλλο αφιέρωμα ήταν αυτό πάνω στη σχέση κινηματογράφου και αρχιτεκτονικής, που συνοδεύτηκε από μερικές καλές ταινίες όπως το συγκινητικό Ο αρχιτέκτονάς μου (2003) για τον μεγάλο αρχιτέκτονα Λουίς Καν, σκηνοθετημένο από τον παρατημένο, νόθο γιο του σε μια προσπάθεια αναζήτησης του πατέρα εκ μέρους του πικραμένου μα όλο προσδοκίες γιου… Επίσης το όμορφο ντοκιμαντέρ του Σίντνεϊ Πόλακ Σχέδια του Φρανκ Γκέρι, για τον ομώνυμο σπουδαίο αρχιτέκτονα και τη σχέση της ζωής και της τέχνης του.
Αξιόλογο ήταν και το αφιέρωμα με 6 ταινίες στο αυστραλέζικο σινεμά. Ξεχωρίσαμε την παλαιότερη, Ξύπνημα στον τρόμο (1971), ένα «νατουραλιστικό», βίαιο και βρώμικο, σχεδόν μπουνιουελικό κοινωνικό φιλμ του Τεντ Κότσεφ και το πρόσφατο Αυτές οι τελευταίες ώρες, του Ζακ Χίλντιτς.
Άλλο καλό αφιέρωμα ήταν αυτό στον Έλληνα κινηματογραφικό ποιητή Σταύρο Τορνέ, με όλες τις χειροποίητες, ποιητικές και συνάμα γήινες ταινίες, πολύ χαμηλού προϋπολογισμού, που έχει φτιάξει με έμπνευση, μεράκι, αυτοσχεδιασμό, μεγάλη ελευθερία, δημιουργικότητα και πρωτοτυπία: Καρκαλού (1984), Μπαλαμός (1982), το πλέον μυθοπλαστικό Ένας ερωδιός για τη Γερμανία (1988), και το ΝτανίλοΤρέλες: Ο φημισμένος ανδαλουσιανός μουσικός (1986). Προβλήθηκε επίσης η ιταλική ταινία του Koatti (1977), το μικρού μήκους Θηραϊκός όρθρος που σκηνοθέτησε με τον Κ.Σφήκα και το πολύ καλό ντοκιμαντέρ-πορτρέτο του Σταύρου Καπλανίδη, Σταύρος Τορνές: Ο φτωχός κυνηγός του Νότου (1994).
Στα πλαίσια του Φεστιβάλ προβλήθηκαν εφέτος αρκετές καλές, πρόσφατες ελληνικές ταινίες, μεγάλου και μικρού μήκους. Από τις μεγάλου μήκους διακρίθηκαν το οδοιπορικό ενηλικίωσης και αυτοπροσδιορισμού της ταυτότητας, Xenia, του Πάνου Κούτρα, το εύρωστα στυλίστικο, παγερό και διαυγές, κοινωνικό φιλμ Στο σπίτι, του Αθανάσιου Καρανικόλα, που θυμίζει καλό γερμανικό σινεμά, και το δυναμικό Η έκρηξη, του Σύλλα Τζουμέρκα. Τη σφραγίδα τους έβαλαν στην ενότητα των ελληνικών ταινιών ορισμένες που ανέμιξαν δημιουργικά τη μυθοπλασία με το ντοκιμαντέρ, η Μήδεια…Κρείσσων των εμών βουλευμάτων, του ταλαντούχου Νίκου Γραμματικού και η Μητριαρχία, του δοκιμασμένου σε πολλές μεγάλου μήκους, Νίκου Κορνήλιου. Ακόμη, είχαν ενδιαφέρον το κοινωνικοϋπαρξιακό 7 θυμοί, του Χρήστου Βούπουρα, η ερωτική Επέλαση των Απάτσι, του Γιάννη Σολδάτου και το κοινωνικού προβληματισμού φιλμ του Πέτρου Σεβαστίκογλου Electra. 
Παρακολουθήσαμε ακόμη ένα αξιοπρόσεχτο Διαγωνιστικό Τμήμα ελληνικών, μικρού μήκους ταινιών. Ξεχώρισαν οι βραβευμένες στο Φεστιβάλ της Δράμας και στο ίδιο το Διαγωνιστικό Τμήμα, Προσευχή του Θανάση Νεοφώτιστου, Maasai του Χάρη Λαγκούση, ΙΙ του Ευθύμη Kosemund Σανίδη, Καθημερινή εργάσιμη των Βαγγέλη Καραμαριγού και Ζαχαρία Μαυροειδή, Jennings Lodge της Αλίκης Σούμα, Ανεπιθύμητος του Φοίβου Κοντογιάννη,  το animation A portrait του Αριστοτέλη Μαραγκού και το εκτός συναγωνισμού Τρεις αυγουλιέρες παραλίγο τέσσερις του Κωνσταντίνου Σαμαρά.