L’ avenir (Things to Come), Mia Hansen-Løve
Ποια είναι αυτά που έρχονται; Όλα (...και τίποτε). Αυτή η ταινία απεικονίζει ένα γυναικείο πρόσωπο στο μεταίχμιο των αλλαγών, στην προσωπική της ζωής: Είναι το φάσμα της τρίτης ηλικίας που ξαφνικά προβάλλει μπροστά στην ηρωίδα. Και είναι οι συνταρακτικές αλλαγές που τη συνοδεύουν που μοιάζουν να απειλούν την ηρωίδα και τις ισορροπίες της.
Η πέμπτη ταινία της γαλλίδας σκηνοθέτιδος είναι το πορτραίτο μιας μεσήλικης γυναίκας, της Nathalie (στο ρόλο η όπως πάντα εξαιρετική Isabelle Huppert) που ζει τις σεισμικές αλλαγές της ζωής της, με τρόπο ελάχιστα μελοδραματικό. Ταινία που εστιάζει στις σχέσεις της ηρωίδας (και τις συζητήσεις), το L’ avenir είναι μια χαμηλών τόνων χαρτογράφηση του συμπλέγματος των προσωπικών σχέσεων: η μητέρα, ο σύζυγος, ο παλιός μαθητής, η κόρη -η προσωπική και επαγγελματική ζωή.
Δυο είναι όμως οι καθοριστικοί παράγοντες που ανατρέπουν τις ισορροπίες της ζωής της ηρωίδας. Ο πρώτος είναι η σχέση με την ηλικιωμένη και συναισθηματικά απαιτητική μητέρα της, που διεκδικεί (και εντέλει να αποκτά) όλο και περισσότερο την προσοχή της. Το γεγονός ότι το αναπόφευκτο είναι η κατάληξη της σχέσης, αφήνει την ηρωίδα με μια αίσθηση ανολοκλήρωτου: η Nathalie θα εκτελέσει όλα τα καθήκοντα της πιστής κόρης, αλλά ποτέ δεν θα λύσει τα «ανοικτά θέματα» με τη μητέρα της. Ο θάνατος της αφήνει την Nathalie, χωρίς ανιόντες συγγενείς και αναμφισβήτητα αποτελεί τη βάση ένα αίσθημα απότομου «μεγαλώματος». Είναι ένα σημείο στίξης, η τελεία μιας περιόδου: παύει πλέον να είναι η κόρη μιας μητέρας της.
Εάν ο πρώτος παράγοντας αναφέρεται στο οικογενειακό παρελθόν, ο δεύτερος παράγοντας είναι το οικογενειακό παρόν της. Η εγκατάλειψη από το σύζυγό της, για μια νεαρότερη γυναίκα, ωθεί την ηρωίδα στο αχανή χώρο των προσώπων χωρίς ερωτικό σύντροφο. Ωστόσο, χρειάζεται η Nathalie αληθινά ένα ερωτικό σύντροφο; Όπως μας υποδεικνύουν οι σχέσεις της τόσο με τον παλιό της μαθητή (από την οποία δεν απουσιάζει ένας τόνος ερωτισμού), όσο και η τελευταία σκηνή της ταινίας, η ηρωίδα σφραγίζεται από το μητρικό αίσθημα, και είναι αυτό που καταλαμβάνει όλο το πλάνο.
Η Mia Hansen-Løve σχεδιάζει το πορτραίτο και τις διαδρομές της ηρωίδας, ακολουθώντας μια προσέγγιση ήδη οικεία από τις προηγούμενες ταινίες της: καμία συναισθηματική υπερβολή, οι δραματικές αλλαγές συμβαίνουν και εντάσσονται στην καθημερινότητα με τρόπο σχεδόν ομαλό, χωρίς καμία ιδιαίτερη επισήμανση. Φόρος τιμής στην πρώτη «φιλοσοφική» περίοδο του Éric Rohmer, η ταινία είναι διάστικτη από τις αναφορές στη γαλλική φιλοσοφία –και στους Jean-Jacques Rousseau και Blaise Pascal -, αλλά και ένα λεπτό στην υφή του γαλλικό χιούμορ. Καμία δραματική κορύφωση, καμία συνταρακτική αλλαγή: είναι το ομαλό πέρασμα από τη μέση στην τρίτη ηλικία που συνειδητοποιούμε ότι στο τέλος συμβαίνει.
The End, Guillaume Nicloux
Η παρουσία του ογκώδης και επιβλητική κυριαρχεί μέσα στο κινηματογραφικό πλάνο. Ο Gérard Depardieu είναι το κεντρικό πρόσωπο, αλλά και το θέμα, με τον ίδιο τρόπο που ήταν ο συγγραφέας Michel Houellebecq στην προηγούμενη ταινία του σκηνοθέτη.
Υποδυόμενο έναν μοναχικό ηλικιωμένο που πάει για κυνήγι στο δάσος, παρέα με το σκύλο του, ο Γάλλος ηθοποιός όπως είναι φυσικό κυριαρχεί και καταλαμβάνει κάθε εικόνα και πλάνο της ταινίας. Χαμένος μέσα στο δάσος, ο ήρωας θα χάσει το σκύλο του, τον προσανατολισμό του, το όπλο του και στο τέλος τον εαυτό του. Ό,τι όμως στοιχεία ρεαλισμού κυριαρχούν στην ιστορία σιγά-σιγά υπονομεύονται και μια αίσθηση μη-ρεαλιστικού εισάγεται στην ταινία. Παράξενες συναντήσεις μέσα στο δάσος: ένας αγενής νεαρός και μια γυμνή νεαρή γυναίκα που ο ήρωας προστατεύει. Είναι τα στοιχεία ενός υπαρξιακού θρίλερ που έρχονται στην επιφάνεια.
Αν και πότε τα μη ρεαλιστικά στοιχεία δεν θα γίνουν κυρίαρχα, ωστόσο ο θεατής, προϊδεαζόμενος από τον τίτλο, αντιλαμβάνεται ότι αυτό που βλέπει μοιάζει ως το τελευταίο όνειρο, ή μάλλον ο εφιάλτης του ηλικιωμένου ήρωα. Και είναι εδώ που βαριά η φυσική σωματική παρουσία του ηθοποιού γίνεται κεντρική. Οι βαριές ανάσες του Gérard Depardieu, ο ασταθής βηματισμός του, οι αργές κινήσεις του κορμιού του, η σωματική του εξάντληση, σιγά -σιγά γίνονται το κέντρο και το θέμα της εικόνας. Αυτά προκαλούν την αγωνία και το άγχος στον θεατή.
Και η περιπλάνηση στο δάσος; Μάλλον δεν είναι αυτή η αιτία (και ο λόγος) για να συμβούν όλα αυτά. Τελικά αυτή η περιπλάνηση στο αφιλόξενο δάσος είναι το σύμπτωμα κάτι βαθύτερου και πολύ πιο ουσιαστικότερου: είναι ο προϊδεασμός του τέλους . Όπως ο τίτλος υπονοεί και παραφράζοντας την αρχαία ρήση: “"δεινόν το τέλος, ου γαρ έρχεται μόνον".
Aru michi (A Road), Daichi Sugimoto
Ταινία που εστιάζει σ' ό,τι απομένει στη μνήμη και σ' ό,τι έχει διασωθεί από την παιδική ηλικία, όταν η μετάβαση στην ενήλικη ζωή έχει μόλις συμβεί.
Ο κεντρικός χαρακτήρας της ταινίας (που τον υποδύεται ο σκηνοθέτης) είναι ένας 18χρόνος αντιμέτωπος με το τέλος του λυκείου και την είσοδο του στο πανεπιστήμιο. Είναι στη σχολή κινηματογράφου που θέλει να περάσει. Ο σκηνοθέτης παρακολουθεί τον ήρωα κυρίως στις συναναστροφές, και λιγότερο στις στιγμές του άγχους και της αγωνίας. Οι παρέες με τους συμμαθητές και τους παιδικούς του φίλους, αλλά και οι παρέες με τους νέους φίλους, τους συμφοιτητές από τη σχολή καλών τεχνών.
Λιγότερο μια ταινία που έχει κάποια δραματουργικής βαρύτητας και έντασης επεισόδια να αφηγηθεί, η ταινία συντίθεται από μικρά στιγμιότυπα και το συναισθηματικό τους απόηχο. Ό,τι υπάρχει ως αίσθηση γύρω από την οποία διαρκώς περιστρέφεται ο ήρωας είναι μια διαρκής νοσταλγία για την ανεμελιά των παιδικών χρόνων. Τώρα που έχει συμβεί η μετάβαση στην ενήλικη ζωή, είναι οι αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας που συχνά -πυκνά κατακλύζουν τον ήρωα.
Έχοντας λοιπόν μόλις ολοκληρώσει τη μετάβαση από την εφηβεία στην ενήλικη ζωή -που σηματοδοτείται από το τέλος του λυκείου και την είσοδο στο πανεπιστήμιο- ο ήρωας και οι φίλοι τους μοιάζουν αδύναμοι να την αποχαιρετήσουν. Αφομοιώνοντας μια κινηματογραφική παράδοση που εκτείνεται από τον Ozu ως τον Hirokazu Kore-eda, ο σκηνοθέτης, με ένα τόνο συναισθητικής ειλικρίνειας, σχεδιάζει και σκιαγραφεί αυτές τις δυσκολίες του αποχαιρετισμού με υπαινιγμούς και νύξεις.
Και όταν οι ξεχασμένες τελετουργίες της παιδικής ηλικίας αναβιώσουν για τις ανάγκες μιας φοιτητικής ταινίας τότε το συμπέρασμα είναι προφανές και αβίαστο: η τέχνη (στην προκείμενη περίπτωση ο κινηματογράφος) μπορεί να λειτουργήσει ως μια κιβωτός όπου οι εικόνες, τα συναισθήματα της παιδικής ηλικίας να διασωθούν από την επέλαση της ενήλικης ζωής, και επιπλέον να δοξαστούν.
Elixir, Daniil Zinchenko
Παραμύθι για ένα ελιξήριο που θα προσφέρει την αθανασία, αυτή η ταινία από τη Ρωσία είναι μια ακόμα προσαρμογή της ιστορίας της Καινής Διαθήκης, πρωτότυπη στη φόρμα, ευρηματική και ευφάνταστη.
Η βάπτιση ενός λευκοντυμένου άνδρα. Ένας νεαρός που αναζητά τον Θεό, μια κοσμοναύτρια της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης, μια αντάρτισα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Το Δάσος και η περιπλάνηση σ' αυτό, η αναζήτηση. Το ελιξίριο της αθανασίας , η “ανάσταση νεκρών”.
Η ταινία είναι ένα θρησκευτικό παραμύθι επιστημονικής φαντασίας, ελάχιστα ρεαλιστικό, ωστόσο γεμάτο αναφορές στην ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά και στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα της Ρωσίας. Η υπόθεση ένας επιστήμονας αναθέτει στον βοηθό του να βρει τα απαραίτητα συστατικά για να συνθέσει το ελιξίριο της αθανασίας. Ό,τι χρειάζεται είναι το DNA απο κάποια πρόσωπα: ένα ξυλουργό (ο Ιησούς;) και αλλά και από δύο γυναίκες -εμβληματικά πρόσωπα σύμβολα της σοβιετικής μυθολογίας- μια κοσμοναύτρια και μια παρτιζάνα. Στην ιστορία εμπλέκεται ο αναγκαίος κακός, ένας μαφιόζος (;) της σύγχρονης Ρωσία, η ενσάρκωση του Κακού -ο διάβολος, Ο τόπος της μυθοπλασίας: ένα τυπικό δάσος της Ρωσίας, με την σαγήνη μιας άγριας φύσης να βρίσκεται συχνά στο κέντρο.
Μια αλχημιστική στη φόρμα της μείξη ετερόκλητων στοιχείων, ένα γκροτέσκο παιχνίδι, κάποιες φορές μακάβριο. Μυθολογίες και δοξασίες λαϊκές, μια αίσθηση παγανιστική, επιστημονική φαντασία, χριστιανικές παραβολές, θρησκευτικοί συμβολισμοί, ένα σινεμά πειραματικό και αντισυμβατικό.
Δημήτρης Μπάμπας