Το νέο, σουρεαλιστικό έργο του συνθέτη Φίλιπ Γκλας ρίχνει φως στη σκοτεινή πλευρά του «πατέρα» του Μίκι Μάους

της Vanessa Thorpe/ The Observer

Μια βρετανική όπερα για τον Γουόλτ Ντίσνεϊ/ Walt Disney, που θα κάνει την πρεμιέρα της στην Ισπανία προτού έλθει στο Λονδίνο, αφηγείται την ιστορία του χωρίς καμιά από τις εικόνες των ηρώων που τον έκαναν διάσημο. Ο Ντόναλντ, ο Πλούτο, η Μίνι και ο Γκούφι, για να μην αναφέρουμε τον Μίκι Μάους, δεν πρόκειται να εμφανιστούν στη σκηνή.
Με τίτλο «The Perfect American», το τελευταίο έργο του φημισμένου συνθέτη Φίλιπ Γκλας εστιάζει στα τελευταία χρόνια της ζωής του Ντίσνεϊ, όταν έπασχε από καρκίνο των πνευμόνων και σχεδίαζε να καταψύξει το σώμα του. Τον σκιαγραφεί σαν μεγαλομανή με ακροδεξιές, ρατσιστικές και μισογυνικές τάσεις, και είναι επομένως ευνόητο γιατί το αμερικανικό κατεστημένο του θεάματος αρνήθηκε να υποστηρίξει το έργο, παραχωρώντας δικαιώματα για τα δημιουργήματα του Ντίσνεϊ. Η ειρωνεία, όμως, είναι ότι η πιο δυσφημιστική κατηγορία που εκτοξεύει η νέα όπερα εναντίον του ανθρώπου που το όραμά του εξακολουθεί να κυριαρχεί στην παιδική κουλτούρα, είναι ότι έχει συμβάλει πολύ λίγο με δική του εργασία στα σχέδια που τον δόξασαν παγκοσμίως.
«Η όπερα αυτή είναι ένα σουρεαλιστικό όνειρο», είπε ο Τζακ Μπέρι, ο καλλιτεχνικός διευθυντής της National Opera, στο Λονδίνο. «Δεν πρόκειται για βιογραφία και πιθανώς δεν θα χρησιμοποιούσαμε τους αληθινούς ήρωες του Ντίσνεϊ στην παραγωγή ακόμα και αν μας είχε επιτραπεί». Οπως είπε ο Μπέρι, οι Improbable, το γνωστό βρετανικό καλλιτεχνικό συγκρότημα που θα παρουσιάσει το έργο στο Coliseum του Λονδίνου και στο Teatro Real της Μαδρίτης, εργάστηκε πάνω στην όπερα με τον δικό του μοναδικό τρόπο, χωρίς κανέναν περιορισμό.
«Χρησιμοποιούν εικόνες ζώων, μαριονέτες και θέατρο σκιών για να δημιουργήσουν έναν κόσμο που υπερβαίνει τη ρεαλιστική αφήγηση». Οι Improbable είχαν συνεργαστεί με τον Γκλας και στην όπερα «Satyagraha», βασισμένη στη ζωή του Μαχάτμα Γκάντι, στην παραγωγή που παρουσιάστηκε το 2007 στην Αγγλική Εθνική Οπερα.

Ενα βιβλίο του 2005
Η νέα όπερα βασίζεται σε μια φανταστική εξιστόρηση των συνθηκών εργασίας στο εργοστάσιο καρτούν του Ντίσνεϊ, γραμμένη από τον Πίτερ Στέφαν Γιουνγκ, το 2005. Το βιβλίο του αφηγείται την ιστορία από τη σκοπιά ενός δυσαρεστημένου εργαζομένου, τον οποίο απέλυσε ο Ντίσνεϊ επειδή προσπάθησε να οργανώσει συνδικάτο και ο οποίος αποφασίζει να αντιπαρατεθεί στον άνθρωπο που του κατέστρεψε τη ζωή και εκμεταλλεύτηκε το ταλέντο πολλών άλλων, σφετεριζόμενος τα δικαιώματα στα έργα τους.
Ο Ζεράρ Μορτιέ, διευθυντής λυρικού ρεπερτορίου του Teatro Real, ανέθεσε στον Γκλας να γράψει το επίμαχο έργο αρχικά για την Οπερα της Νέας Υόρκης, ωστόσο η παραγωγή δεν προχώρησε. Ο Μορτιέ αισθάνθηκε ότι ο Γκλας δίσταζε στην αρχή να θίξει έναν τόσο κοσμαγάπητο Αμερικανό. «Φοβόταν τη βιομηχανία Ντίσνεϊ», είπε.
«Οταν ξεκίνησα, ο κόσμος νόμιζε ότι θα γελοιοποιήσω τον Ντίσνεϊ», είπε πρόσφατα ο Γκλας. «Εγώ όμως τον βλέπω σαν ένα έμβλημα της νεωτερικότητας, έναν άνθρωπο ικανό να κτίσει γέφυρες ανάμεσα στην “υψηλή” και στη λαϊκή κουλτούρα».
Η εταιρεία Ντίσνεϊ κάλεσε τον Γκλας για να τον μεταπείσει, αλλά ο συνθέτης είχε ήδη δεσμευτεί. Ζήτησε από τον λιμπρετίστα Ρούντι Γοουόρλιτζερ να μετατρέψει το βιβλίο σε όπερα και το έργο είχε σταλεί στα Στούντιο Ντίσνεϊ για να εκτιμηθεί. Δεν δόθηκε εγκαίρως απάντηση και ο Γιουνγκ, ο αρχικός συγγραφέας, το εξέλαβε ως «πράσινο φως».
Σε μια από τις πρώτες σκηνές της όπερας, ο Ντίσνεϊ εμφανίζεται υποβασταζόμενος από μια νοσοκόμα που την αποκαλεί «Χιονάτη», όταν τον επισκέπτονται η οικογένειά του και οι διευθυντές της Disney Company. Ο ετοιμοθάνατος μεγιστάνας τούς βάζει όλους να ορκιστούν στην αμερικανική σημαία ότι δεν θα προφέρουν ποτέ γι’ αυτόν τη λέξη «πέθανε». Σε μετέπειτα σκηνές, ο Ντίσνεϊ συγκρίνει τον εαυτό του με τον Χένρι Φορντ, τον Τόμας Εντισον και τον Αβραάμ Λίνκολν και εκφράζει την πεποίθηση ότι ο Ρόναλντ Ρέιγκαν θα γίνει κάποτε πρόεδρος αν ακολουθήσει τις συμβουλές του.
Το βιβλίο του Γιουνγκ δεν κολακεύει ούτε τον Ντίσνεϊ ούτε τον εκδικητικό υπάλληλό του, τον (φανταστικό) Βίλχελμ Νταντίν· η όπερα ακολουθεί την ίδια γραμμή. Ο Γιουνγκ περιγράφει τη μέρα που ο Ντίσνεϊ προσέλαβε τον Νταντίν ως την ευτυχέστερη στη ζωή του Νταντίν, αλλά καταγράφει επίσης τις τρομακτικές προσπάθειές του να κερδίσει την εύνοια του αφεντικού του. Ενώ ο Ντίσνεϊ δεν καταφέρνει να φέρει σε πέρας οποιαδήποτε σημαντική προσπάθεια συγγραφής κειμένου, σχεδιασμού ή κινηματογράφησης, δίνοντας απλώς γενικόλογες οδηγίες στο προσωπικό του, ο Νταντίν υποχρεώνεται να παράγει χιλιάδες σχέδια για την «Ωραία κοιμωμένη».
Σύμφωνα με το βιβλίο του Γιουνγκ, ο Ντίσνεϊ δεν μπορούσε να σχεδιάσει ούτε την περίφημη υπογραφή του. Ωστόσο, οι καλλιτέχνες που δουλεύουν γι’ αυτόν δείχνουν πάντα αφοσίωση και ο γερο-Γουόλτ τελικά αναδεικνύεται μια δημιουργική μεγαλοφυΐα με τραγικά ελαττώματα.
Ο «Τέλειος Αμερικανός» είναι η 24η όπερα του Φίλιπ Γκλας, ο οποίος περιέγραψε τον Ντίσνεϊ ως τον άνθρωπο που ευθύνεται για «τον πιο διαβρωτικό φανταστικό κόσμο στον πλανήτη μας» και την ιστορία του ως «συναρπαστική».

(ελληνική μετάφραση δημοσιεύτηκε στην εφ. H KAΘHMEPINH 27-01-13 )