Ο Σπίλμπεργκ μιλάει για τη ταινία του, «Τεχνητή Νοημοσύνη», και πόσο τον άλλαξε η σχέση του με τον Κιούμπρικ

του Rocío Ayuso / El Pais

Ο Στίβεν Σπίλμπεργκ/ Steven Spielberg, γνώρισε τον Στάνλεϊ Κιούμπρικ/ Stanley Kubrick το 1979. Τα επόμενα είκοσι χρόνια διατήρησαν μια φιλία που την τροφοδοτούσαν συζητήσεις, σχεδόν πάντα τηλεφωνικές (ο Σπίλμπεργκ είχε και μια γραμμή φαξ αποκλειστικά για να επικοινωνεί με τον Κιούμπρικ). Ο Κιούμπρικ πάντα ενδιαφερόταν για τα μυστικά που κρύβονται πίσω από τις εμπορικές επιτυχίες και ο Σπίλμπεργκ πάντα αντιμετώπιζε με μεγάλο θαυμασμό και σεβασμό την κορυφαία αυτή μορφή του σύγχρονου κινηματογράφου.
Η ανταλλαγή αυτή απέκτησε τώρα ένα όνομα: «A. I.», τα αρχικά των λέξεων Artificial Intelligence (Τεχνική Νοημοσύνη), ένα φιλμ που ο Κιούμπρικ ποτέ δεν κατάφερε να γυρίσει, καθώς η πορεία του διακόπηκε απότομα με τον θάνατο του το 1999, και που ο Σπίλμπεργκ το έφερε σε πέρας προς τιμήν του δασκάλου του. Η ταινία συνδυάζει τις διαφορετικές ευαισθησίες των δύο κινηματογραφιστών και ο Σπίλμπεργκ παραδέχεται ότι προσπάθησε να αποφύγει τον «συναισθηματισμό» που χαρακτηρίζει πολλές φορές από τις ταινίες του.
Στο φιλμ, ο Χάλει Τζόελ Ορμοντ/ Haley Joel Osment, ο μικρός πρωταγωνιστής της «Έκτης Αίσθησης», ερμηνεύει τον Ντέιβιντ, ένα ρομπότ που είναι προγραμματισμένο για να αγαπάει και να αγαπιέται, με ανάγκη για τρυφερότητα μεγαλύτερη από αυτήν που οι άνθρωποι μπορούν να του δώσουν. Είναι μια ιστορία πολύ πιο σκοτεινή από τον «Ε.Τ.» ή τις «Στενές επαφές τρίτου τύπου». Μια ιστορία που, σύμφωνα με τον κριτικό των New York Times, είναι «το καλύτερο και ευφυές παραμύθι, το πιο συνταρακτικό, περίπλοκο και ευφυές που μας έχει προσφέρει ο Σπίλμπεργκ».
Στα 53 του χρόνια, ο Σπίλμπεργκ λέει ότι έμαθε να βλέπει τη ζωή μέσα από την κινηματογραφική μηχανή του Κιούμπρικ. Και θυμάται τις συναντήσεις τους. «Είναι κρίμα που κανείς δεν τον έχει αναγνωρίσει σαν ένα πρόσωπο με εκπληκτική αίσθηση χιούμορ. Ήταν ένα χιούμορ φορτωμένο με ειρωνεία, που έσπαγε κόκαλα. Τον συνάντησα προσωπικά μόνο καμιά δεκαριά φορές, στο σπίτι του στην Αγγλία αλλά μιλούσαμε πολύ στο τηλέφωνο, κάποτε κάθε μέρα, άλλοτε μια φορά τη βδομάδα. Οι τηλεφωνικοί λογαριασμοί μου έρχονταν τεράστιοι, γιατί, πρέπει να το πω, πάντα με έπαιρνε με δική μου χρέωση».

«A. I.»;
-Ο Στάνλεϊ μου μίλησε για πρώτη φορά γι’ αυτή την ιστορία του Μπράιαν Άλντις/ Brian Aldiss το 1984. Επί μια δεκαετία είχα εισχωρήσει στον κόσμο του, στις σκέψεις του όχι τόσο σχετικά με τις θεματικές προθέσεις του ή το κατά πόσο έβλεπε την τεχνική νοημοσύνη σαν απειλή και σαν πραγματικότητα του αύριο, όσο σχετικά με το πώς ήθελε να βγει η ταινία αυτή στην οθόνη, τι αίσθηση ήθελε να δίνει. Ώσπου μου ζήτησε να τη σκηνοθετήσω, το 1994. Δεν μπορούσα όμως να το αποφασίσω.

-Τι άλλαξε και τελικά πήρατε την απόφαση; Ήταν ένας φόρος τιμής;
-Ο Στάνλεϊ ποτέ δεν είχε ανάγκη από φόρους τιμής. Απεχθανόταν την κολακεία. Αν του εξέφραζες τον θαυμασμό σου, άλλαζε θέμα. Ποτέ δεν με άφησε να τον κολακέψω. Πιστεύω ότι η ιστορία του Στάνλεϊ, το όραμα του, δημιούργησαν τομή μέσα μου. Τώρα υπάρχει σε μένα μεγαλύτερος συντονισμός με τα αισθήματα του, περισσότερος απ’ όσο όταν μου αφηγήθηκε την ιστορία το 1984. Τότε μόλις είχα τελειώσει τον «Ε.Τ.» και βρισκόμουν σε διαφορετική φάση της ζωής μου. Καθώς περνούσε ο καιρός, η ιστορία πήρε θέση στην καρδιά μου. Συνέβη το ίδιο και με τη «Λίστα του Σίντλερ». Δεν μπορούσα να τη γυρίσω, όταν διάβασα το βιβλίο το 1982. Χρειάστηκε να περάσουν 11 χρόνια, για να μην παρουσιάσω το Ολοκαύτωμα με περιττούς συναισθηματισμούς.

Λίγο πιο ρεαλιστής
-Πιστεύετε ότι έχετε χάσει την αθωότητα σας;
-Δεν πιστεύω ότι έχω γίνει κυνικός, μόνο λίγο πιο ρεαλιστής όσον αφορά τον κόσμο. Το γεγονός ότι καταπιάστηκα με ένα σχέδιο του Κιούμπρικ, το ότι πήγα σε μια περιοχή πιο σκοτεινή για μένα, όπου οι απαντήσεις δεν είναι τόσο εύκολες, πιστεύω ότι δεν αποτελεί μόνο μια τιμή για τον Στάνλεϊ αλλά μου επιτρέπει επίσης να είμαι πιο έντιμος με τον ίδιο τον εαυτό μου, με την ίδια την ηλικία μου.

-Το όραμα για το μέλλον που προσφέρει η «A. I.» δεν είναι ιδιαίτερα αισιόδοξο….
-Υπάρχει νομίζω μια φράση-κλειδί στην ταινία. Όταν η μητέρα γυρίζει και λέει στον Ντέιβιντ: «Λυπάμαι, ποτέ δεν σου μίλησα για τον κόσμο». Είναι γεγονός, βλέπω ότι βαδίζουμε ολοταχώς στην επιδείνωση του φαινομένου του θερμοκηπίου και στην καταστροφή του όζοντος, μόνο και μόνο γιατί κοστίζει πολύ να κάνουμε το σωστό και γιατί θα περιορίζονταν τα κέρδη των μεγάλων εταιρειών. Ξέρω ότι η θέρμανση της ατμόσφαιρας και το λιώσιμο των πολικών πάγων είναι επίσης μέρος της γεωλογικής εξέλιξης και ότι συμβαίνουν έτσι κι αλλιώς. Ζούμε σ’ ένα πλανήτη που έχει τη δική του εξέλιξη αλλά εμείς βοηθάμε στην επιτάχυνση της.

Μια προειδοποίηση
-Για κάποιον που ενδιαφέρεται τόσο για τις τεχνολογικές εξελίξεις, η διάθεσή σας δεν φαίνεται και τόσο ευνοϊκή απέναντι στις προόδους, σε πεδία όπως η ρομποτική.
-Ας δούμε το θέμα από μια άλλη σκοπιά. Έχω δύο παιδιά, που τα υιοθετήσαμε με τη Κέιτ (Κάπσοου), και είμαι ένθερμος υποστηρικτής της υιοθεσίας-είναι πολύ προτιμότερη από το να επενδύσει κανείς τη στοργή του σε μια μηχανή για να ικανοποιήσει τις ανθρώπινες ανάγκες του. Έχουμε τόση ανάγκη ν’ αγαπήσουμε και ν’ αγαπηθούμε που κάποτε επενδύουμε σ’ ένα αντικείμενο υπερβολικά μεγάλη στοργή, αναμένοντας ότι θα μας ανταποδοθεί. Η «Α.Ι» είναι μια υπέροχη ιστορία, μια ιστορία που μας προειδοποιεί να μην αφήσουμε να συμβεί κάτι τέτοιο. Δεν είμαι από κείνους που θα ήθελαν να δουν μια μέρα τον υπολογιστή τους ν’ αρχίσει να τριγυρίζει μέσα στο σπίτι.

-Ποιες είναι οι λύσεις που προτείνετε απέναντι σε αυτό το μέλλον;
-Δεν έχω πολλές λύσεις να προτείνω γιατί, άλλωστε, κάθε φορά που μιλάμε για κινδύνους όπως η παγκοσμιοποίηση μιλάμε μόνο για ταραχές και διαδηλώσεις χωρίς κανείς να καταλαβαίνει τελικά περί τίνος πρόκειται. Θα πω μόνο ότι δεν θα μου άρεσε στο μέλλον να χάσουν οι διάφορες χώρες την ταυτότητα τους στον βωμό μιας μεγάλης παγκόσμιας εταιρείας. Και δεν μου αρέσουν εξελίξεις όπως το ενιαίο νόμισμα στην Ευρώπη.

Σκοτεινή πλευρά
-Παρά την επιφυλακτικότητα σας απέναντι στη τεχνολογία, η χρήση του Ίντερνετ στην διαφημιστική εκστρατεία της «A. I.» είναι πολύ καινοτόμος, ανοίγει νέες δυνατότητες σε αυτό το μέσον.
-Πάντα υπάρχει μια σκοτεινή πλευρά στην ελευθερία του Ίντερνετ, αλλά το σίγουρο είναι πως έχει δώσει στους νέους ένα χώρο όπου μπορούν να εκφραστούν, να τους δουν και να τους ακούσουν. Ασφαλώς βέβαια είναι επίσης μια τεχνολογία που απειλεί να απαλλοτριώσει τη ζωή μας.

-Αυτή ήταν και η άποψη του Κιούμπρικ, με τον HAL 2000 στην «Οδύσσεια του Διαστήματος».
-Ο Στάνλεϊ ήταν πάντα τέλεια ενημερωμένος για τις εξελίξεις της τεχνητής νοημοσύνης. Με βομβάρδιζε συνεχώς με τις σχετικές πληροφορίες. Θυμάμαι ότι ήταν ο πρώτος που πρόβλεψε το Διαδίκτυο. Μου μιλούσε για το πώς θα άλλαζε η επικοινωνία μέσω των υπολογιστών τον καιρό που γύριζα τον «Ε.Τ.». Ήταν προφητικός.

-Για τι άλλο μιλούσατε σε κείνες τις πολύωρες συζητήσεις;
-Για τα παιδιά μας, για τη ζωή μας, αλλά κυρίως για το σινεμά. Ήμασταν δύο φίλοι μανιακοί με τον κινηματογράφο. Το κύριο μέρος των συζητήσεων μας, πάντως συνίστατο από τις ερωτήσεις του. Ήταν σα να σου έβαζαν ηλεκτρική σκούπα στον εγκέφαλο. Απορροφούσε ότι ήθελε και όταν πίστευε ότι δεν είχε μείνει τίποτα άλλο μου έλεγε: «Τώρα πρέπει να σ’ αφήσω. Άντε, γεια», και το ‘κλεινε. Μαζί μου ήταν σαν μια μηχανή που έκανε ερωτήσεις, αν και είχε διαφορετικούς τύπους φίλων, πάντα μέσω τηλεφώνου και φαξ.

(η ελληνική μετάφραση δημοσιεύτηκε στην εφ. Η Καθημερινή, Κυριακή 29 Ιουλίου 2001)