Ο Αμερικανός καλλιτέχνης εξηγεί γιατί επανέρχεται με φανατισμό στους ρόλους που ξέρει να αποδίδει καλύτερα.

Συνέντευξη στον Kurt Jacobsen/ The Guardian

Είναι μια πνιγηρή ανοιξιάτικη μέρα και οι καμπάνες του επιβλητικού παρεκκλησίου Ροκφέλερ αντηχούν ρυθμικά: «Νιου / Γιορκ, Νιου / Γιορκ», σαν να θέλουν, λίγο κοροϊδευτικά, να αποδώσουν τιμές στον διάσημο αρχινευρωτικό συμπολίτη τους, τον Γούντι Άλεν. Γιατί κανείς ποτέ δεν ένιωσε τέτοιο πάθος για τη μητρόπολη: «Έχω αδυναμία στη Νέα Υόρκη. Είναι μέρος των φαντασιώσεων μου», ομολογεί ο Γούντι Άλεν. «Μια Νέα Υόρκη όπου τα σπίτια θα έχουν γείσο και τα τηλέφωνα θα είναι λευκά όπως στις ταινίες».
Μόνο που η συνομιλία που ακολουθεί δεν εκτυλίσσεται στην Νέα Υόρκη, αλλά στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, όπου έξω από μια γοτθικού στυλ είσοδο έχει σχηματιστεί ήδη μια τεράστια ουρά για να δει δωρεάν την ετήσια ταινία του Γούντι Άλεν, την 33η σε 34χρόνια.

«Σίγουρο χαρτί»
Η ταινία «Small Time Crooks», όπου συμπρωταγωνιστεί η Τρέισι Ούλμαν ως η πολυμήχανη σύζυγος του μικροκλέφτη Άλεν, με την Έλεν Μέι ως συνένοχο τους, είναι «σίγουρο χαρτί» με θαυμαστές κωμικές ατάκες και βακχικές περιπλοκές. Μοιάζει με τις ταινίες που οι φανατικοί οπαδοί με τα αρπακτικά ένστικτα στις «Ζωντανές Αναμνήσεις» (Stardust Memories, 1980) απαιτούσαν από τον ταλαιπωρημένο καλλιτέχνης: «Κοίτα, μη γυρίζεις δραματικές ταινίες αξιώσεων, δεν τις θέλει κανείς. Γύρισε κωμωδίες αξιώσεων που όλοι τις θέλουν».
Κάνει ζέστη, αλλά ο Γούντι Άλεν φοράει ανοιχτό καφέ παντελόνι κοτλέ, καφέ παπούτσια και τα απαραίτητα γυαλιά με τον μαύρο, σκελετό, χωρίς τα οποία λέει ότι αισθάνεται σχεδόν γυμνός («ο Γκρούτσο Μαρξ/ Groucho Marx χωρίς μουστάκι»). Παραπονείται για προβλήματα ακοής, αλλά αισθάνεται κανείς ότι η υποχονδρία και οι νευρώσεις ως κωμικά στίγματα είναι σύμφωνα με την ιδιοσυγκρασία του, γιατί φαίνεται σε σπουδαία φόρμα και κανείς δεν πιστεύει ότι είναι 64 χρόνων.
 
Πάντα το ίδιο πράγμα
Ο Άλεν αναπτύσσει με ακούραστη ευγλωττία τις απόψεις του για τη σεναριογραφία, την κάμψη της κωμωδίας, την επέλαση των «βιομηχανοποιημένων» ταινιών και θεατρικών έργων και το σύνολο της κινηματογραφικής του δουλειας με τη φαινομενική της ποικιλία («Κάνω πάντα το ίδιο πράγμα. Είναι σαν το κινέζικο φαγητό- πολλά διαφορετικά πιάτα αλλά πάντα κινέζικο φαγητό»).
Για άλλη μια φορά στο «Small Time Crooks», ο Άλεν παίζει έναν χαζοχαρούμενο λιγούρη που τον περιβάλλει ένα ετερόκλητο τσούρμο από διαθέσιμα αγόρια και κορίτσια με χαμηλό I.Q. Γιατί είναι ελκυστικό αυτό; «Δύο πράγματα μπορώ να παίξω εκτός από το σπερματοζωάριο και το μυρμήγκι. Κατ’ αρχάς τον διανοούμενο. Γίνομαι πιστευτός ως διανοούμενος, επειδή φοράω γυαλιά με χοντρό σκελετό. Αλλά εγώ νιώθω πιο κοντά στον χαζοχαρούμενο τύπο του «Small Time Crooks».
Πρέπει να με δει κανείς σπίτι μου. Δεν είμαι σκυμμένος πάνω σ’ έναν τόμο του Χάιντεγκερ να κρατάω σημειώσεις στο περιθώριο. Παρακολουθώ τηλεόραση με μια μπίρα στο χέρι. Μπορώ να παίξω αυτούς τους τύπους γιατί μ’ αυτούς μεγάλωσα. Μπορώ να παίξω τον Ντάνι Ρόουζ στο «Σφαίρες πάνω απ’ το Μπρόντγουεϊ» , τον φουκαριάρη ληστή στο «Ζητείται εγκέφαλος για ληστεία» (1969), όπως μπορώ να παίξω κι αυτόν εδώ τον τύπο. Αισθάνομαι συγγένεια προς αυτούς τους ρόλους».
 
Περί σοβαρότητας
Γιατί λοιπόν έχει καταδικαστεί ο Άλεν στην κωμωδία; «Θα ήθελα να είχα γεννηθεί με το ταλέντο να είμαι σοβαρός. Οι συγγραφείς που προτιμώ είναι ο Τσέχοφ, ο Τενεσί Γουίλιαμς, ο Ίψεν, ο Ευγένιος Ο’ Νηλ, ο Άρθουρ Μίλερ και από τους σκηνοθέτες ο Ίγκμαρ Μπέργκμαν. Αυτά είναι τα είδωλα μου. Αλλά δεν είμαι φτιαγμένος από το κατάλληλο υλικό για να είμαι τέτοιου είδους καλλιτέχνης. Μερικές φορές κάνω αγώνα για να μπορέσω να λειτουργήσω με σοβαρό τρόπο. Ιδρώνω, φουσκώνω και μερικές φορές τα καταφέρνω, μερικές όχι. Ενώ όταν γυρίζω κωμωδίες τα πράγματα ρέουν αβίαστα. Είναι καθαρά θέμα τύχης το ότι γεννήθηκα μ’ αυτό το χάρισμα».
«Στην αμερικάνικη κωμωδία σήμερα υπάρχει μια έφεση στο νεαντερτάλιο στυλ. Στο «Small Time Crooks» μου αρέσει η ιδέα ότι κάποιοι θέλουν να κλέψουν μια τράπεζα και η επιχείρηση μπισκότων που έχουν ξαφνικά πάει καλά και τους κάνει πλούσιους. Βρήκα ελκυστικό αυτό το έξυπνο τρυκ. Αλλά πολλές σύγχρονες κωμωδίες βρίθουν από κακόγουστα αστεία μόνο και μόνο επειδή υπάρχει ζήτηση».

Παιδιάστικες κωμωδίες
Να υποθέσουμε λοιπόν ότι το κοινό είναι πιο ανόητο στις μέρες μας; «Ποτέ δεν πίστεψα στη μαζική αποβλάκωση. Δεν συμβαίνει αυτό γιατί κάθε γενιά πιστεύει ότι εκείνη είναι η καλλιεργημένη και ευαίσθητη, ενώ η νέα γενιά αποτελείται από αγροίκους. Η καλλιέργεια είναι πια κάτι πιο ανεπίσημο και πιο άνετο».
Όταν είδα το «Λεωφορείον ο Πόθος», δεν υπήρχε αμφιβολία ότι η Μπλανς ήταν η τραγική ηρωίδα και ο Στάνλεϊ το σκοτεινό, ανυπότακτο κτήνος. Όταν όμως το ξαναδείς μερικά χρόνια αργότερα, αρχίζεις να σκέπτεσαι ότι εκείνη είναι τρελή τελικά. Μπαίνει μέσα στο σπίτι του αλύγιστη, αυστηρή, ενώ στο μεταξύ ο υπόλοιπος κόσμος έχει αφήσει πίσω του την εθιμοτυπία, είναι πιο χαλαρός. Τότε καταλαβαίνουμε τον Στάνλεϊ περισσότερο.
 »Και αυτή η αμερικάνικη ευαισθησία που εκφράζεται σε μια γενική χαλαρότητα βγαίνει και στις ταινίες. Οι κωμωδίες όμως γίνανε, πώς να το πω, πιο παιδιάστικες. Το τεστ για μένα είναι: πόσο μακριά πάει μια ταινία; Όλοι οι συγγραφείς που ξέρω έχουν ένα εκατομμύριο ιδέες που δεν πάνε πουθενά. Όταν έγραψα το «Πορφυρό Ρόδο του Καΐρου», ο τύπος που βγαίνει έξω από την οθόνη ήτανε μια αστεία ιδέα, δεν πήγαινε όμως πουθενά. Αφαίρεσα 50 σελίδες από το κείμενο και το κείμενο κατέρρευσε. Τότε έβαλα το χειρόγραφο στο συρτάρι. Αλλά, έξι μήνες αργότερα, σκέφθηκα ότι αν ο τύπος βγει από την οθόνη και ερωτευθεί μια κοπέλα που πρέπει να διαλέξει ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα –και τελικά διαλέξει την πραγματικότητα και αυτό την πληγώσει- αυτό έχει κάποιο νόημα.

Ιδέες και πλοκή
«Το ίδιο συνέβη και με το «Σφαίρες πάνω απ’ το Μπρόντγουεϊ». Η επινόηση του γκάνγκστερ που αποδεικνύεται θεατρικός συγγραφέας και πράγματι έχει ταλέντο, ήταν αστεία. Αλλά κατέρρευσε στα μισά. Μόνον όταν μου ήρθε η ιδέα ότι ο γκάνγκστερ μυρίζεται ότι η ηθοποιός ισοπεδώνει τον διάλογο του και τότε τη σκοτώνει, κατάλαβα ότι αυτή η ταινία κάτι έλεγε.
Τώρα, όσον αφορά το «Small Time Crooks». Το ότι νοικιάζουν το μαγαζί που πουλάει μπισκότα δίπλα στην τράπεζα και μετά αρχίζουνε να πηγαίνουνε καλά οι δουλειές, είναι μια καλή ιδέα. Μόνο όμως όταν σκέφθηκα ότι τα χρήματα θα τους αλλάξουνε και θα αρχίσουνε να κάνουνε τους σπουδαίους και να γίνονται υπερόπτες είχα πετύχει στ’ αλήθεια κάτι.
»Οι κωμικές ιδέες είναι κάτι εύκολο. Δύσκολο είναι να οδηγήσουν σε κάτι. Θέλει δουλειά για να σχεδιάσεις μια πλοκή. Όταν πετύχεις καμιά καλή ιδέα κάποτε, ορμάς προς το τέλος χωρίς σκέψη και βγαίνει κάτι βεβιασμένο. Υπάρχουν εταιρείες που ενθουσιάζονται με μια αστεία ιδέα. Τη δίνουνε σ’ έναν ηθοποιό που θέλει να βγάλει γέλιο, η ιδέα όμως δεν πάει πουθενά και τελικά είναι αποτυχία».
 
Θέατρο και ταινίες
Γιατί δε δοκίμασε το θέατρο; «Στην αρχή ήθελα να γίνω θεατρικός συγγραφέας. Όταν ήμουνα νέος, το θέατρο ήταν πιο σημαντικό για μένα από τον κινηματογράφο.
Αλλά εισέβαλαν μαζικά οι ταινίες από την Ευρώπη και οι Αμερικανοί κινηματογραφιστές αφυπνίστηκαν. Οι ταινίες αναγκάστηκαν να γίνουν πιο καλές. Ταυτόχρονα, το αμερικάνικο θέατρο έγινε βιομηχανία. Απομακρύνθηκε από τα μεγάλα πράγματα. Θα ήθελα πολύ το θέατρο να είναι τόσο γόνιμο, όπως τότε που μεγάλωνα στη Νέα Υόρκη».
Θυμάται πως παρατηρούσε ανίσχυρος το πρώτο του σενάριο για το φιλμ «Χαρέμι για δύο» να πετσοκόβεται και πόσο τραυματική υπήρξε η εμπειρία αυτή. «Καθόμουνα εκεί άβουλος γιατί ήταν η πρώτη δουλειά που είχα πάρει. Ο Πίτερ Ο ‘Τούλ και ο Πίτερ Σέλερς ήταν πολύ καλοί άνθρωποι αλλά η ταινία ήταν κατασκεύασμα των στούντιο. Τότε αποφάσισα να μη δουλέψω άλλη φορά σε φιλμ που δεν θα διηύθυνα ο ίδιος».
Από τότε, λέει ο Άλεν, «είχα τον τελευταίο λόγο στο μοντάζ. Οι ταινίες μου χρηματοδοτούνται εκ των προτέρων. Τη στιγμή που βγάζω ένα κείμενο από τη γραφομηχανή μου έχει ήδη αρχίσει η δουλειά». Είναι αλήθεια ότι δεν δίνει σημασία στις κριτικές; «Οι κριτικοί ή θα σου πούνε ότι είσαι μεγαλοφυΐα ή ότι δεν αξίζεις δεκάρα. Δεν σε ωφελούν σε τίποτα».

Αντίσταση στη αλλαγή
Όσον αφορά τη φυσική προσπάθεια που συνεπάγεται το γράψιμο, ο Άλεν δουλεύει πεισματικά με τη φορητή του Ολύμπια που την αγόρασε στα 15. «Δεν έχω ηλεκτρονικό υπολογιστή. Γράφω τα κείμενα μου σ’ ένα κίτρινο σημειωματάριο και μετά τα δακτυλογραφώ μόνος μου. Συνηθίζω τα πράγματα και δένομαι μαζί τους. Αυτή είναι η πλευρά του χαρακτήρα μου που αντιδρά βίαια σε κάθε αλλαγή. Θεωρώ ότι η αλλαγή συμβολίζει το πλησίασμα του θανάτου. Αντιστέκομαι στην αλλαγή σε κάθε μορφή της».

(Δημοσιεύτηκε στο φ. 19 Μαΐου 2000. Η ελληνική μετάφραση δημοσιεύτηκε στην εφ. Η Καθημερινή, Κυριακή 17 Σεπτεμβρίου 2000)