ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Από παιδί δεν ανεχόμουν να με ταπεινώνουν. Οι πρώτες μου αναμνήσεις είναι συνδεδεμένες με την ταπείνωση. Τότε η ανατροφή στηριζόταν σ' αυτήν. Η κοινωνική δομή ήταν τέτοια, ο καθένας ταπείνωνε τον άλλον διαδοχικά. Για παράδειγμα έπρεπε να ζητάς συγγνώμη, οι γονείς δεν παραδέχονταν ποτέ πως είχαν σφάλει. Πάντα έφταιγαν τα παιδιά, πάντα έπρεπε να ζητάς συγγνώμη πρώτα από το θεό κι έπειτα από τους γονείς. Hμουν ένα παιδί μοναχικό, ήσυχο, γοητευμένο από τη μαγεία του κινηματογράφου. Πήγαινα πολύ συχνά στα σινεμά, εκτός από τις Kυριακές. Θυμάμαι ότι τις Kυριακές έπρεπε να βοηθάω τον πατέρα μου στο γραφείο του και έμενα μέχρι τον μεσημεριανό καφέ. Στις τρεις, όμως, μετά το μεσημέρι, εξαφανιζόμουν και με αγωνία, θυμάμαι, έτρεχα να κρυφτώ στο ``Φαγκέλ Mπλα'', έναν από τους τελευταίους χώρους τέχνης και λόγου στη Σουηδία που ήταν πάντα ζωντανός. Tο βράδυ της Kυριακής, ήταν αδύνατο να πάω σινεμά. H μητέρα μου μας διάβαζε ιστορίες μπροστά από το τζάκι μέχρι να αποκοιμηθούμε. Διάβαζε Nτίκενς, για παράδειγμα. Eγώ τη βοηθούσα σ' αυτές τις αναγνώσεις απ' όταν ήμουν τεσσάρων. Bεβαίως, δεν καταλάβαινα και πολλά πράγματα, όμως η ατμόσφαιρα ήταν θαυμάσια. Ψήναμε και μήλα στη φωτιά... Σήμερα που κοιτώ τις παιδικές μου φωτογραφίες παρατηρώ το πρόσωπο της μητέρας. Ναι, την αγαπούσα και είναι πολύ όμορφη στη φωτογραφία με την έντονη χωρίστρα πάνω από το πλατύ μέτωπο, το απαλό οβάλ πρόσωπό της, το τρυφερό αισθησιακό στόμα, το ζεστό ειλικρινές βλέμμα κάτω από τα γραμμένα φρύδια, τα μικρά δυνατά χέρια της. Η τετράχρονη καρδιά μου τής είχε αφοσίωση σκύλου. Παρ' όλα αυτά η σχέση μας δεν ήταν αδιατάρακτη. Η αφοσίωσή μου την ενοχλούσε, την εκνεύριζε. Ολοι οι δρόμοι προς την παιδική μου ηλικία είναι πάντα ανοιχτοί, αλλιώς νομίζω δεν θα μπορούσα να κάνω αυτή τη δουλειά, να γυρίσω ταινίες. Aπό τα παιδικά μου χρόνια αντλούσα τη δημιουργικότητά μου. Aρκεί ένα όνομα, μια λέξη και με απίστευτη ταχύτητα ξαναφέρνω στον νου εικόνες, που για μένα ξεκινούν από τα τέσσερά μου χρόνια! Aν, μάλιστα, πιεστώ λίγο, όλα φαίνονται τόσο καθαρά... Eχω πολύτιμες αναμνήσεις από την ζωή μου, πριν το σχολείο. Kάθε πρωί μετά το πρωινό ανέβαινα στο δωμάτιο των παιδιών. Ο αδελφός μου ήταν στο σχολείο κι έτσι είχα στη διάθεσή μου όλα τα παιχνίδια. Eκεί, ένιωσα για πρώτη φορά την ευχαρίστηση, την επιθυμία του παιχνιδιού, ένα αίσθημα που το αισθάνομαι μέχρι σήμερα. Οταν βρίσκομαι σε μια σκηνή θεάτρου ή σε ένα κινηματογραφικό στούντιο, έχω αυτήν την επιθυμία να παίξω. Bέβαια, σήμερα (το παιχνίδι) είναι ζήτημα ζωής και θανάτου. Στην κυριολεξία.

ΕΦΗΒΕΙΑ
Το έσκασα από το σπίτι σε δραματικές συνθήκες, ένα χρόνο αφού πήγα στο πανεπιστήμιο. Ένα μεγάλο μίσος χώριζε τότε τον πατέρα μου κι εμένα. Τον χτύπησα κάπως άγρια κι έπεσε κάτω, ήμουν θηρίο κι έγινε μεγάλος καυγάς. Χτύπησα και τη μητέρα μου. Ύστερα κλειδώθηκα στο δωμάτιό μου. Το βράδυ έβαλα λίγα πράγματα στη βαλίτσα και το έσκασα. Έκανα τέσσερα χρόνια να δω τους γονείς μου. Υπέβαλλα τον εαυτό μου σε μια φοβερή αυτοκριτική για πολύ καιρό. Νέος, ήμουν τελείως κλεισμένος, πάλευα σαν τρελός για να βγω απ' αυτή τη φυλακή. Μια φυλακή που μάλλον είχα φτιάξει ως παιδί για να με προστατεύει από μια πραγματικότητα που ήταν πολύ τρομακτική και σκληρή για μένα. Σ' εκείνη τη φυλακή έκανα τελετουργίες για να ασκηθώ στη μοναξιά και τη σύγχυσή μου. Συχνά δεν έβγαινε τίποτε, ήταν σαν μια επίδειξη, αλλά όσο κατάφερνα να ρίχνω τους τοίχους με τη δουλειά μου και με τη βοήθεια φίλων τόσο πλησίαζα την πραγματικότητα.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Το καλοκαίρι, όταν ήμουν 16 χρόνων, με έστειλαν στη Γερμανία, σε ανταλλαγή μαθητών. Πέρασα έξι εβδομάδες σε μια γερμανική οικογένεια μ' έναν συνομήλικό μου. Στα γενέθλιά μου μού έκαναν δώρο μια φωτογραφία του Χίτλερ. Ο Χάνες την κρέμασε πάνω από το κεφάλι μου για να τη βλέπω συνέχεια, για να τον αγαπήσω όπως τον αγαπούσαν εκείνος και η οικογένειά του. Τον αγάπησα κι εγώ. Για χρόνια ήμουν με τον Χίτλερ, χαιρόμουν με τις επιτυχίες του, λυπόμουν με τις ήττες του. Ήμουν πολύ αθώος γύρω από τα πολιτικά. Στο σχολείο οι καθηγητές μάς είπαν πως η Γερμανία ήταν ένας τόπος όπου γίνονταν απίστευτα πράγματα. Μας έδειξαν φωτογραφίες από στρατόπεδα συγκέντρωσης. Θυμάμαι τις φοβερές ενοχές και την ντροπή που ένιωσα, γιατί είχαν κάνει τόσο τερατώδη πράγματα κι εμείς τους πιστεύαμε ακόμη. Όταν τελικά η αλήθεια με λύγισε, με έπιασε απελπισία. Δεν κατάλαβα παρά πολύ αργότερα πως ένιωθα συνειρμικά ένοχος. Μια παράξενη απόφαση ωρίμασε σιγά-σιγά μέσα μου: ποτέ πια πολιτική!

ΣΙΝΕΜΑ
Όσο πιο οικείος γίνομαι με το μέσον, τόσο περισσότερο δουλεύω την ταινία σαν προσωπική έκφραση και τη ζω σαν ένα όνειρο. Είναι σαν όνειρό μου, σαν έκφραση αναμνήσεων, εμπειριών, αγωνιών, επαναστάσεων, επιρροών. Δεν παίζει ρόλο η ευφυΐα στην τεχνική του γυρίσματος μιας ταινίας. Το σπουδαιότερο είναι να έχεις κάτι να πεις, κάτι να σε καιει, κάτι σοβαρό για σένα, ένα θέμα ζωής ή θανάτου, κάτι που σε συγκινεί. Ακόμη και αν είσαι αδέξιος στην τεχνική, μπορείς να τα καταφέρεις αν ξημεροβραδιαστείς. Γιατί η ταινία είναι τόσο εύπλαστη, τόσο ευαίσθητη. Δεν το βρίσκεις απόλυτα με την πρώτη, αλλά πάντα μπορείς να περάσεις ότι θέλεις να εκφράσεις.

ΜΟΝΑΞΙΑ
Η δουλειά στον κινηματογράφο μπορεί να παραπαίει ανάμεσα στην απελπισμένη μοναξιά και ένα ομαδικό πνεύμα πολύ απελευθερωμένο. Για μένα η ίδια η μοναξιά δεν ήταν ποτέ ένα πρόβλημα. Στην ουσία αγαπώ τη μοναξιά και επιδιώκω να απομονώνομαι καμιά φορά. Αποδεχόμουν πάντα την επαγγελματική μοναξιά που επιτρέπει να είσαι έξω από όλους και όλα. Υπάρχουν κάποια τελετουργικά στον κινηματογράφο που επιβεβαιώνουν το πνεύμα της ομάδας με μια πληθωριστική τάση. Το να είσαι όμως σκηνοθέτης είναι μια δουλειά μοναχική. Ομως δενόμαστε πολύ με διαφορετικά άτομα και παραβιάζουμε πολλά όρια την ώρα της δουλειάς με τρόπο έντονο και καταπιεστικό. Μόλις αυτή τελειώσει αισθάνομαι την ανάγκη να μην βλέπω κανένα και τίποτα για καμιά βδομάδα, Είναι μια εσωτερική αγωνία χωρισμού. Αυτές οι ενέργειες απαιτούν μια εσωτερική ισορροπία. Κι εγώ, ως χαοτικό ον που είμαι, που εκρήγνυμαι κάθε τέταρτο της ώρας, πάντα έτοιμο για την καταστροφή, υποχονδριακό και ελαφρά υστερικό, επιβάλλω στον εαυτό μου μια σιδερένια πειθαρχία. Οταν δουλεύω, δεν υπάρχω σαν άνθρωπος. Μπορεί να σπάσω τσιμέντο προκειμένου να απαλλαγώ από τα νεύρα ή η κακή μου διάθεση πριν μπω στο πλατό ή στο στούντιο.

ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΙ ΣΙΝΕΜΑ
Η αίσθηση που μου δίνει ο κινηματογράφος είναι ίδια. Τίποτα δεν άλλαξε. Αν το λάβουμε υπόψη από μια καθαρά τεχνική σκοπιά, αυτό το μέσο βασίζεται στην παραίσθηση που δημιουργεί στο μάτι, στο οπτικό νεύρο. Η μηχανή προβολής είναι ουσιαστικά η ίδια με αυτή που χρησιμοποίησαν οι Αδερφοί Λυμιέρ το 1896, μόνο που είναι πια λιγότερο μαγική. Ο Χάρι Μάτισον περιγράφει το σινεμά ως "τον ναό με τις πολυθρόνες μπροστά από την ζωή". Αυτό σκέφτομαι: ότι βυθίζομαι για τρεις ή τέσσερις ώρες μπροστά από την οθόνη μου. Το σινεμά, η τηλεόραση, η εικόνα που κινείται συνεχίζει να μας τρέφει και να αφορά τα συναισθήματα μας. Τα άτομα ζουν μια ζωή φτωχή σε συναισθήματα, ζουν σε ένα σκατένιο μαύρο, από την άποψη της συναισθηματικής ζωής, κόσμο. Το σινεμά και η τηλεόραση είναι οι γεννήτορες των συναισθημάτων που δεν βιώνουμε, κι αυτό εξακολουθεί να παραμένει ίδιο μέσα στα χρόνια. Ισως γι' αυτό προτιμώ το θέατρο. Ολα εκεί είναι μια αναπαράσταση. Οι ηθοποιοί δίνουν μια παράσταση, και μετά σταματούν το γέλιο, βγάζουν τις περούκες, αφαιρούν το μακιγιάζ και σταματούν να υπάρχουν ως χαρακτήρες. Θα τους δούμε στην επόμενη παράσταση. Την παράσταση την έχουμε στο μυαλό μας σαν μια ανάμνηση, προσωπικά, η πραγματικότητα της ψυχική αλλά και συγχρονική. Μου αρέσει αυτό το "τώρα" του θεάτρου, όμως, για να είμαι ειλικρινής χαίρομαι που οι παλιές μου ταινίες θα υπάρχουν για πάντα.

ΔΙΑΣΗΜΟΤΗΤΑ
Zω στο Φάρο, αυτό το μικρό νησί στην Bαλτική, κοντά στη φύση και η έννοια της λέξης αυτής δεν μου λεει τίποτα. Eίναι καλό να είσαι διάσημος, αλλά στην περίπτωσή μου έχω την εντύπωση ότι αφορά κάποιον μακρινό μου συγγενή... H διασημότητα δεν μετρά καθόλου μπροστά στην τελευταία ταινία, μπροστά στο γύρισμα της τελευταίας σκηνής... Eιδικά εκείνη την ώρα πρέπει να έχεις την ισορροπία του ακροβάτη. Tο να αισθάνεσαι τη φήμη σου, δεν βοηθά καθόλου.

[Πηγές: Αποσπάσματα από το προσωπικό αρχείο του Ι. Μπέργκμαν, από συνεντεύξεις που ο ίδιος έδωσε στη Σουηδική Τηλεόραση στο διάστημα από το 1953 έως το 1962, καθώς και από το αγγλικό ντοκιμαντέρ-αφιέρωμα στον σκηνοθέτη, που γυρίστηκε το 1988 από τον Μάικλ Γουιντερμπότομ. (Δημοσιεύτηκε στην εφ. Η ΑΥΓΗ 01/03/1998). Επίσης από συνέντευξη στον Σουηδό κριτικό κινηματογράφου, Nιλς Πέτερ Σούντγκρεν για το περιοδικό Courrier International (Δημοσιεύτηκε στην εφ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ). Επίσης από συνέντευξη στα Cahiers du cinema (Δημοσιεύτηκε στην εφ. ΑΥΓΗ 21-6-98).]