(από το 49o Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης)

της Καλλιόπης Πουτούρογλου

«Η πολεοδομία χωρίζει τους ανθρώπους». Με αυτή τη φράση του Σαρτρ ξεκίνησε το εξαιρετικό master class που παρέδωσε ο Βέλγος κινηματογραφιστής Luc Dardenne το πρωί του περασμένου Σαββάτου (15-11-2008) Και μας μετέφερε νοερά σε μια πορεία που ξεκινούσε σαράντα χρόνια πριν, έχοντας πάντα συνταξιδιώτη τον αδελφό του, Jean -Pierre, που δεν μπόρεσε να παρευρεθεί στην εκδήλωση. H συνεχής αναφορά, κατά τη διάρκεια του master class, σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο υπήρξε χαρακτηριστική της καλλιτεχνικής σχέσης των δύο αδελφών.
Ο Luc Dardenne έχοντας ως αφετηρία την εποχή που οι δυο αδελφοί βιντεοσκοπούσαν συνεντεύξεις εργατών βιομηχανικών προαστίων πέρασε στην περίοδο της μακράς θητείας τους στο χώρο του πολιτικού ντοκιμαντέρ για να καταλήξει στις ταινίες μυθοπλασίας τους, είδος που τελικά κέρδισε και την προτίμησή τους. Στη γεμάτη ζωντάνια αυτή περιπλάνηση στάθηκε σε δυο πνευματικούς τους πατέρες, το Βέλγο θεατρικό συγγραφέα Αρμάν Γκατί και στο σκηνοθέτη Τζον Κασσαβέτης. Από τον πρώτο μυήθηκαν στο χώρο της δραματουργίας και επηρεάστηκαν από το θέατρο. Από το δεύτερο εμπνεύστηκαν την κινηματογραφική τους μέθοδο.
Ο Luc Dardenne αναφέρθηκε επίσης με κάθε λεπτομέρεια στον τρόπο επιλογής των πρωταγωνιστριών τους στις ταινίες «Ροζέτα» και «Η σιωπή της Λόρνα». Σχετικά με την τελευταία τους ταινία έκανε το σχόλιο ότι πρόκειται για μια ταινία για κάποιον που έχει μια βαθιά πίστη.
Τα κυριότερα σημεία του Master class του Luc Dardenne είναι τα παρακάτω:

· Πάντα κάναμε ταινίες-πορτραίτα, που να έχουν σχέση με την πραγματικότητα. Δεν κάνουμε ψευδή δραματοποίηση. Στόχος μας δεν είναι να ανεβεί η συγκίνηση. Ωστόσο, οι ταινίες μυθοπλασίας μας θέλαμε να έχουν σχέση όχι μόνο με το ντοκιμαντέρ αλλά και με το θέατρο.
· Αρχικά οι ταινίες μας είχαν μια πολιτική σκοπιά που εξελίχτηκε σε κοινωνική. Δεν μας ενδιαφέρει όμως ο πολιτικός κινηματογράφος, αλλά η έννοια της εναντίωσης απέναντι σε κάτι. Και η ηθική διάσταση αυτής της εναντίωσης.
· Μας απασχολεί ιδιαίτερα το ηθικό ζήτημα που τίθεται σε συνθήκες δύσκολες, ένδειας αγαθών, φτώχειας, όπου οι άνθρωποι απλά επιβιώνουν, κι όπου τίθεται το θέμα της ατομικής κατοχής αγαθών και της μοιρασιάς. Της προσωπικής επιβίωσης ακόμα και με τη διάπραξη φόνου και της ένδειξης αλληλεγγύης απέναντι στον άλλον.
· Οι ήρωες μας πάντα αντιμετωπίζουν ένα δίλημμα, γεγονός που τους καθιστά πρόσωπα τραγικά. Το πρόβλημά μας ήταν πώς να τους κινηματογραφήσουμε για να δείξουμε ότι φτάνουν σε μια απόφαση από δική τους επιλογή αλλά και γιατί τους οδήγησαν εκεί τα πράγματα. Παράλληλα θέλαμε να δημιουργείται και ένα είδος σασπένς που να κρατάει τον ηθοποιό αλλά και το θεατή στο σκοτάδι ή σε μια ομίχλη. Καταλήξαμε στα πλάνα- σεκάνς επηρεασμένοι από τον Κασσαβέτη.
· Θέλουμε τους ηθοποιούς ευέλικτους. Δεν τους καθοδηγούμε, δεν τους δίνουμε πολλές πληροφορίες για τους ρόλους. Τους αφήνουμε στην αβεβαιότητα. Κι επειδή οι επαγγελματίες καταφεύγουν σε τεχνικά μέσα, προτιμούμε τους ερασιτέχνες ηθοποιούς. Τίποτε δεν πρέπει να δείχνει κατασκευασμένο.
· Συχνά λέγεται ότι οι ήρωες μας είναι αδιαφανείς κι όντως είναι έτσι. Αυτό συμβαίνει στην τέχνη αλλά και στην ίδια τη ζωή. Ποτέ δεν καταφέρνουμε να γνωρίσουμε πραγματικά τον άλλον. Να μπούμε μέσα του, να διαβάσουμε τις σκέψεις του. Στις ταινίες μας προσπαθούμε να μη λέγονται πράγματα έξω από το διάλογο. Οι θεατές πρέπει να παραμένουν στη σκιά, στο σκοτάδι. Όχι να μην καταλαβαίνουν τίποτα, αλλά και να μην ισχυρίζονται ότι κατάλαβαν τα πάντα.
· Ο ήχος παίζει μεγάλο ρόλο στις ταινίες μας. Αλλά και το ενδυματολογικό. Πρέπει να γίνουν πολλές πρόβες, πολλές δοκιμές, ώστε να βγαίνει το σωστό αποτέλεσμα, η φυσικότητα αλλά και μια ένταση. Αυτός είναι ένας ακόμα λόγος που μας οδηγεί να δουλεύουμε με λιγότερο γνωστούς ηθοποιούς, που να έχουν χρόνο και λιγότερες επαγγελματικές υποχρεώσεις. Συνήθως για το διάστημα των γυρισμάτων απαιτούμε αποκλειστικότητα από τους ηθοποιούς μας.