"Ο Ray πάντα προτιμούσε τις προσωπικές ιστορίες από τα μεγάλα έπη. Είναι ο κατεξοχήν ποιητής εστιασμένων στον άνθρωπο και τη ζωή κωμωδιών η τραγωδιών, με ήρωες συνηθισμένους άνδρες και γυναίκες που ταξιδεύουν, όπως εξάλλου όλοι μας, σε ασήμαντες αλλά αξέχαστες διαδρομές ."
Salman Rushdie
Ο Satyajit Ray υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους και πιο σημαντικούς σκηνοθέτες όλων των εποχών: ένας σκηνοθέτης που έβαλε την Ινδία –και τον πάλαι ποτέ Τρίτο Κόσμο- στον παγκόσμιο κινηματογραφικό χάρτη
Ο Satyajit Ray γεννήθηκε στην Καλκούτα το 1921 και μεγάλωσε σε μια οικογένεια επιφανών διανοουμένων (ο παππούς του Ray ήταν ένας συγγραφέας και εκδότης, ενώ ο πατέρας του έγραφε ιστορίες για παιδιά και σατιρικές ιστορίες). Εργάστηκε αρχικά σε μια διαφημιστική εταιρεία ως γραφίστας- σχεδιαστής, δημιουργώντας εξώφυλλα για βιβλία, αλλά και κινηματογραφικές αφίσες. Ιδρυτικό μέλος της Κινηματογραφικής Λέσχης της Καλκούτας, το 1947, ο Ray αποφάσισε να ασχοληθεί με τον κινηματογράφο, και το 1955 έκανε το ντεμπούτο του με την κλασική πλέον ταινία Pather Panchali, το πρώτο μέρος της τριλογίας του Apu. Η σύγκρουση ανάμεσα στην παράδοση και τη νεωτερικότητα είναι το μεγάλο θέμα που καλύπτει και τις τρεις ταινίες -Pather Panchali, Aparajito [1956] , Apur Sansar [1959]), -, οι οποίες κατά μία έννοια απεικονίζουν την αφύπνιση της Ινδίας κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα.
Ο Ray δεν επέστρεψε ποτέ σε αυτό το επικό σινεμά της τριλογίας του Apu. Οι επόμενες ταινίες του είναι όλο και πιο επικεντρωμένες στο χρόνο, με έμφαση στη ψυχολογία, και όχι στη συμβατική αφήγηση. Επίσης, αποφεύγει συνειδητά να επαναλαμβάνει τον εαυτό του. Ως αποτέλεσμα, οι ταινίες του εκτείνονται σε ένα ασυνήθιστα ευρύ φάσμα κινηματογραφικών ειδών και διαθέσεων: κωμωδίες, δράματα, αισθηματικά ειδύλλια, μιούζικαλ, αλλά και ιστορίες με ντετέκτιβ που επικεντρώνονται σ’ όλες τις κοινωνικές τάξεις της ινδικής κοινωνίας από τα μέσα του 19ου έως τα τέλη του 20ου αιώνα. Συνήθως έκανε ταινίες σε ύφος ρεαλιστικό, ωστόσο πειραματίστηκε με τον σουρεαλισμό και τη φαντασία. Οι περισσότεροι από τους κεντρικούς χαρακτήρες στις ταινίες του Ray είναι, ωστόσο, πρόσωπα του μέσου όρου, σε αντίθεση με τα θέματα των ντοκιμαντέρ του, που περιλαμβάνουν σημαίνοντα πρόσωπα όπως τα Rabindranath Tagore (1961) και The Inner Eye (1972). Ήταν η εσωτερική πάλη και πρόσωπα με διεφθαρμένη συνείδησης που γοήτευαν τον Ray –οι ταινίες του αφορούν κυρίως τη σκέψη και το συναίσθημα, όχι τη δράση και την πλοκή.
Έμεινε πάντα πιστός στην αρχική πεποίθησή του ότι ο καλύτερος κινηματογράφος χρησιμοποιεί δυνατά και απλά στη φόρμα τους θέματα, που περιέχουν εκατοντάδες μικρές και φαινομενικά άσχετες λεπτομέρειες, οι οποίες όμως εντείνουν τη ψευδαίσθηση της πραγματικότητας. Αυτά τα θέματα δεν μπορεί να προέρχονται από τις μόδες της κάθε εποχής, -πρέπει να προέρχονται από σταθερές αξίες.
Ο Ray έχει την αξιοσημείωτη ικανότητα να ενσωματώνει στο καθημερινό και το συνηθισμένο τον ενθουσιασμό μιας περιπέτειας. Αυτό που επίσης είναι χαρακτηριστικό στο έργο του Ρέι είναι ότι ο αφηγηματικός ρυθμός στις ταινίες του είναι αυτός ενός διαλογισμού. Υπάρχει κάτι από στοχασμό στη μαγευτική ροή από εικόνες και ήχους, κάτι που προκαλεί την αποδοχή αλλά και την αποστασιοποίηση – ένα στοιχείο που ανήκει στην ινδική παράδοση
Πέραν από σκηνοθέτης, ο Ray ήταν επίσης συνθέτης, εικαστικός καλλιτέχνης, διανοούμενος, θεωρητικός, ακόμη και εικονογράφος παιδικών παραμυθιών.
"Το να μην έχουμε δει το σινεμά του Ray σημαίνει ότι βρισκόμαστε σε έναν κόσμο χωρίς να βλέπουμε τον ήλιο ή το φεγγάρι", έγραψε ο Akira Kurosawa. Ο Ray απεβίωσε το 1992, αφήνοντας πίσω του μια κληρονομιά που αποτελείται από τριάντα έξι ταινίες, αμέτρητα διηγήματα, σκίτσα, εικονογραφήσεις και μουσικές συνθέσεις.
(σύνθεση από κείμενα των ιστότοων bampfa.berkeley.edu, britannica.com, sensesofcinema.com. επιμέλεια Σ.)
Επιλεγμένη Φιλμογραφία
Pather Panchali (Song of the Little Road) (1955)
Aparajito (The Unvanquished) (1956) 113
Parash Pathar (The Philosopher’s Stone) (1957)
Jalsaghar (The Music Room) (1958)
Apur Sansar (The World of Apu) (1959)
Devi (The Goddess) (1960),
Rabindranath Tagore (1961)
Abhijan (The Expedition) (1962)
Mahanagar (The Big City) (1963)
Charulata (The Lonely Wife) (1964)
Nayak (The Hero) (1966)
Chiriakhana (The Zoo) (1967)
Goopy Gyn Bagha Byne (Adventures of Goopy and Bagha) (1968)
Shatranj Ke Khilari (The Chess Players) (1977)
