(σχόλιο για την ταινία The Royal Tenenbaums του Wes Anderson)

Ο Wes Anderson είναι ο σημαντικότερος νέος σκηνοθέτης στην Αμερική, σήμερα. Με τρεις ταινίες στο ενεργητικό του -Bottle Rocket (1996), Rushmore (1998) και η τελευταία The Royal Tenenbaums- έχει ήδη δημιουργήσει ένα ξεχωριστό και ιδιαίτερο στυλ. Μακριά από τις ενδημικές αρρώστιες του αμερικανικού ανεξάρτητου σινεμά (ταινίες του ΔΕΝ είναι trendy, ούτε alternative) δημιούργησε ένα έργο που κατάγεται από το λαμπρό χολιγουντιανό παρελθόν (Preston Sturges) αλλά και την αμερικάνικη λογοτεχνία (JD Salinger). Και στο κέντρο αυτού του έργο θα βρούμε τις σημαντικότερες αυταπάτες της αμερικάνικης κοινωνίας: το "αμερικάνικο όνειρο" και την οικογένεια.
Ο Wes Anderson ανήκει σε μία ομάδα χολιγουντιανών σκηνοθετών -όπου περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων ονόματα όπως ο John Ford, Howard Hawks, Orson Welles- που εκμεταλλεύτηκαν τις δομές του χολιγουντιανού συστήματος για να δημιουργήσουν ένα έργο πρωτότυπο και απολύτως προσωπικό.
Η ταινία The Royal Tenenbaums έχει στην ομάδα των ηθοποιών της την Gwyneth Paltow σ' ένα ρόλο πολύ μακριά από την συνήθη χολιγουντιανή της εικόνας (της ευαίσθητης και ρομαντικής σύγχρονης γυναίκας). Μέλος της προβληματικής και δυσλειτουργικής οικογένειας, η ηθοποιός είναι πλήρως υποταγμένη στις επιταγές του ρόλου της και στις ανάγκες της ταινίας. Και το ίδιο συμβαίνει και με τους υπόλοιπους ηθοποιούς, τους Gene Hackman, Anjelica Huston (και εδώ οι αναλογίες με τον ρόλο που υποδύθηκε στην The Adams Family είναι ενδιαφέρουσες), Ben Stiller, Bill Murray, Danny Glover. Αυτό το τελευταίο μας υποδεικνύει ότι είναι ένας σκηνοθέτης που ασκεί έναν πλήρη απόλυτο έλεγχο στην ταινία του, που υποτάσσει τους πάντες και τα πάντα στο όραμα του, που κατασκευάζει το δικό του προσωπικό σύμπαν μέσα στο όποιο κινούνται οι ηθοποιοί.
Στην κατασκευή αυτού του σύμπαντος, ο Wes Anderson ακολούθησε μια διττή στρατηγική. Η αφήγηση λοιπόν της ταινίας αποτελείται από δύο εν πολλοίς αυτόνομα τμήματα. Το πρώτο -και με τον πιο γρήγορο αφηγηματικά ρυθμό- έχει για τον θεατή μία καθαρά πληροφοριακή αξία: αναπτύσσεται το παρελθόν των προσώπων, εκτίθενται οι εμπειρίες που τούς καθόρισαν και τούς διαμόρφωσαν ως άτομα. Από την άλλη το δεύτερο τμήμα της ταινίας αναφέρεται στο αφηγηματικό παρόν (το σήμερα ντυμένο όμως με το ύφος και την μουσική της δεκαετίας του 70) και στο κέντρο έχει τις απόπειρες του πατριάρχη της οικογένειας του Royal να επανασυνδεθεί μαζί της και να επιστρέψει στους κόλπους της.
Δεν υπάρχει στην ταινία ένας κεντρικός χαρακτήρας και η δραματική πλοκή μοιάζει απόλυτα και ισότιμα μοιρασμένη στα μέλη της οικογένειας. Ωστόσο αυτό που ωθεί την αφήγηση -δηλαδή οι απόπειρες του Royal να επιστρέψει στην οικογενειακή εστία- είναι και αυτό που προσδιορίζει το κέντρο βάρους της. Η επιθυμία τού να ανήκεις κάπου, τό να έχεις ένα χώρο κλειστό και απομονωμένο στο οποίο μπορείς να κατοικείς και να αντλείς απ' αυτόν αγάπη και αποδοχή, προσδιορίζει κυρίαρχα δύο από τα πρόσωπα της δραματικής πλοκής: τον Royal αλλά και τον Eli Cash, τον φίλο των παιδιών της οικογένειας. Και εξ' αντανακλάσεως φωτίζει και τους υπόλοιπους χαρακτήρες, όπως τον μνηστήρα της Henry Sherman. (Κάτι αντίστοιχο συνέβαινε και με τον Max Fisher στην προηγούμενη ταινία του σκηνοθέτη στο Rushmore).
Ασφαλές καταφύγιο από τις εντάσεις που δημιουργούνται στη άκρως ανταγωνιστική αμερικάνικη κοινωνία, η οικογένεια δεν είναι εδώ ένας τόπος όπου επικρατεί η γαλήνη. Η εκκεντρικότητα που χαρακτηρίζει τα μέλη της (και που προκαλεί τις συγκρούσεις στην δραματική πλοκή) αποτελεί μία σαφή εκδήλωση της ιδιαιτερότητας των προσώπων. Αυτά τα πρόσωπα δεν έχουν ισοπεδωθεί από τον οδοστρωτήρα μιας μαζικοποιημένης και ομογενοποιημένης κοινωνίας, όπως η αμερικάνικη: διατηρούν την ιδιοπροσωπία τους. Επιπλέον είναι πρόσωπα γεμάτα αντιφάσεις και εσωτερικές συγκρούσεις, που κυριαρχούνται από ένα οξύμωρο σχήμα: πετυχημένοι και χαρισματικοί αλλά και περιθωριακοί, με εμμονές που τους απομακρύνουν από τον μέσο όρο. Χαρισματικές προσωπικότητες που έχουν ζήσει στο παρελθόν την λαμπερή όψη του αμερικάνικου ονείρου και που τώρα κινούνται στις σκοτεινές επικράτειες της αποτυχίας, είναι τα μέλη της Οικογένειας Tenenbaum.
Υπάρχει ένα έντονο ειρωνικό και σαρκαστικό πνεύμα που διαπερνά την αφήγηση -και που γίνεται ιδιαίτερα έντονο στο πληροφοριακό μέρος της αφήγησης. Υπάρχει μία απόσταση, μία διάσταση ανάμεσα στην φωνή του αφηγητή που διαβάζει το βιβλίο με τα οικογενειακά πεπραγμένα και στην εικόνα που μας τα παρουσιάζει. Και είναι αυτή η διάσταση που εκλύει την ειρωνεία. Στόχος αυτού του σαρκαστικού πνεύματος δεν είναι τα πρόσωπα και οι συμπεριφορές τους, αλλά η ίδια η αυταπάτη του αμερικάνικου ονείρου, η σαθρότητα της "επιτυχίας".
Κοιτάζοντας αυτά τα πρόσωπα μ' ένα θετικό βλέμμα συμπάθειας, αγάπης και κατανόησης ο Wes Anderson υποδεικνύει και την διαδρομή που πρέπει να ακολουθήσουν για να συναντήσουν την γαλήνη: Αποδοχή του εαυτού τους, ανακάλυψη και αποκάλυψη του τραυματικού παρελθόντος και τέλος οικοδόμηση σχέσεων που να χαρακτηρίζονται από την αλήθεια και την ειλικρίνεια. Είναι τα ίδια τα ελαττώματα και οι εμμονές τους, οι μονομανίες και οι εκκεντρικότητες τους -αυτά δηλαδή που τους χωρίζουν και τους περιθωριοποιούν- που μπορούν να τους σώσουν, να τους ενώσουν ξανά. Η κάθαρση έρχεται όταν συμφιλιωθούν με τον εαυτό τους. Τότε συμφιλιώνονται και με τους άλλους
Αρκεί μόνο να αποδεχτούν την προσωπικότητας τους, αρκεί να τολμήσουν να κοιτάξουν τον εαυτό τους στον καθρέπτη.
Η αποδοχή μας από τους άλλους έχει ως προαπαιτούμενο να αποδεχτούμε πρώτα εμείς οι ίδιοι τον εαυτό μας.
Δημήτρης Μπάμπας

The Royal Tenenbaums (ε.τ. Οικογένεια Τενενμπάουμ) (2001)
Σκηνοθεσία:Wes Anderson
Σενάριο:Wes Anderson, Owen Wilson
Φωταγραφία: Robert Yeoman
Ηθοποιοί:Gene Hackman, Anjelica Huston, Gwyneth Paltrow, Ben Stiller, Luke Wilson, Owen Wilson, Bill Murray, Danny Glover, Seymour Cassel.