του Woody Allen
κριτική του Βασίλη Ραφαηλίδη

Αργά αλλά σταθερά, ο Γούντι Άλεν, ο μικρόσωμος, μύωπας κι άσχημος Νεοϋορκέζος εβραιάκος, τείνει να πάρει την πρώτη θέση στην κινηματογραφική κωμωδία, σε διεθνές επίπεδο. Άλλωστε είναι ο μόνος πλήρως προσαρμοσμένος κωμικός στο ύφος και το ήθος της «μεταγκονταρικής περιόδου» του σινεμά: περιφρονεί επιδεικτικά τα κλισέ και, στην περίπτωσή του, το μεγάλο ταμπού του φιλμικού κωμικού, το γκαγκ (οπτικό κωμικό εύρημα), στρέφοντας όλη την προσοχή του στο λόγο. Όμως, ο λόγος, όπως ακριβώς και στους αδερφούς Μαρξ, των οποίων είναι ο μοναδικός κληρονόμος, δεν είναι μια διαδοχή καλαμπουριών φαρσικής καταγωγής. Πρόκειται για έναν χειμαρρώδη λόγο που με τη σειρά του προσδιορίζει τη συμπεριφορά του χαρακτήρα. Ανάμεσα στο λόγο και τον χαρακτήρα υπάρχει μια αμφίδρομη ζεύξη.
Ένα δεύτερο γνώρισμα του κωμικού του Γούντι Άλεν είναι ο αυτοβιογραφικός χαρακτήρας του: δεν έχει στόχο καταρχήν τους άλλους, αλλά τον ίδιο τον εαυτό του - και στοχεύει τους άλλους μόνο εξ ανακλάσεως. Θα λέγαμε πως πρόκειται για έναν κωμικό που ηθικολογεί κατά κάποιον τρόπο, που δοκιμάζεται πάνω στο υποκείμενο κι ύστερα εκτοξεύεται πάνω στο αντικείμενο.
Σε όλες τις ταινίες του υπάρχουν στοιχεία σαφέστατα βιογραφικά. Εδώ, π.χ., το πλέγμα των κωμικών καταστάσεων στρέφεται γύρω από δύο πόλους της πραγματικής του ζωής: είναι Εβραίος και ο εβραϊσμός του βρίσκεται στον πυρήνα των δυσκολιών που εδώ βγάζουν γέλιο, κι είναι πρώην σύζυγος της Νταϊάν Κίτον, της παρτενέρ του στην ταινία.
Η πολύ απλή ιστορία είναι, ακριβώς, η ερωτοσυζυγική του περιπέτεια με την Κίτον που κατέληξε σε χωρισμό όπως και στην ταινία. Άλλωστε, ο πρωτότυπος τίτλος είναι το ονοματεπώνυμο μιας γυναίκας: Άνι Χολ. Κι αυτό πρέπει να δηλώνει, υποθέτουμε, την πρόθεσή του να δώσει ιδιαίτερη σημασία σ’ ένα πρόσωπο σημαντικό μόνο γι’ αυτόν: τη σύζυγο και την ερωμένη.
Όμως, το πολύ σημαντικό στον Άλεν – και στην ταινία που μας απασχολεί εδώ – είναι το γεγονός πως στην πραγματική ιστορία έρχονται να μπολιαστούν μια ατελείωτη σειρά περιστατικών και καταστάσεων που χαρακτηρίζουν τον καθ’ ημέραν βίο των Αμερικανών: μπίζνες, άγχος, ψυχαναλυτής, σπασμωδικότητα, αποδιάρθρωση, ασφυξία, μικρόνοια, πουριτανισμός, κυνισμός. Σε τελική ανάλυση, το «ενδοστρεφές» κωμικό του Άλεν δεν είναι παρά ένας άλλος δρόμος για μια επιστροφή στην εξωστρέφεια, που είναι το κύριο γνώρισμα του χιούμορ.

[Κριτική για την ταινία «ΝΕΥΡΙΚΟΣ ΕΡΑΣΤΗΣ» (Annie Hall), από τον Βασίλη Ραφαηλίδη, δημοσιευμένη στην εφημερίδα «Το Βήμα», στις 4 Απριλίου 1978]